Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Blaðsíða 28

30
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
langbönd, virðist mér hinsvegar öll vera samstæð, að undanskildum
viðbótarlangböndum. Hún er áreiðanlega elsti hluti hússins. Stafur
nr. 7 er að vísu með eldra striklagi og gæti því verið fornari, en er
sjálfsagt kominn úr öðru húsi.
Um reisifjölina er vandara að segja, er þó með töluverðum ellibrag.
Maður hefði þó vænst þess að hún væri strikuð, miðað við hvað lagt
er í yfirgrindina að öðru leyti. Reisifjöl er þar að auki undirorpin
rneira fúaáiagi en yfirgrindin og því hætt við að oftar þurfi að endur-
nýja hana. Nú er ein fjöl í stofulofti með skálastriki á annarri brún,
rétt eins og vera ber, þegar reisifjöl á í hlut. Þess vegna hvarflar
það að manni að þar séu leifar upprunalegs skálaáreftis (41. mynd).
Að lokum er vert að staldra við strikuðu áfelluna. Auk striksins er
á henni gróp að neðan, sem bendir til þess að áfella sé hún ekki í
upphafi. Hér gætu hinsvegar hæglega verið komnar leifar miðsyllu.
Sé hér rétt til getið, hefur tré þetta snúið öfugt við það sem nú er,
grópið vitað upp og tekið við kálfaþilinu (38. mynd).
Af því sem nú hefur verið sagt um skálann í Hólum er hægt að
hugsa sér að eftirfarandi meginbreytingar hafi átt sér stað:
1) Útistandþil hefur verið smíðað tvisvar.
2) Skálinn hefur verið tekinn ofan og settur upp einu sinni.
3) Stöfum ruglað og./eða þeir endurnýjaðir.
4) Kálfaþil og e.t.v. rúmstæði hefur verið fjarlægt.
5) Reisifjöl endurnýjuð.
Hvenær breytingarnar hafa átt sér stað er ekki hægt að dæma um
nú, nema líkur benda til að útstafninn eins og hann lítur út nú hafi
verið gerður 1892.
Einni breytingu tel ég að bæta mætti við. Skálinn hlýtur að hafa
snúið öðruvísi fyrrum. Til þess að rökstyðja það er rétt að drepa
stuttlega á grunnmyndarþróun íslenska gangabæjarins seinustu tvær
aldir og rúmlega það.
Húsaskipan á stórbæjum á borð við Hóla hefur áreiðanlega í stór-
um dráttum verið svipuð og við sjáum þar enn þann dag í dag.
Fremst stofa og skáli sitt hvoru megin bæjardyra, og inn af þeim
göng, fyrst til eldhúss og búrs og endað við baðstofu. Á 18. öld og
fyrr lágu hinsvegar stofa og skáli samsíða hlaði með timburstöín-
um inn í öndina. Hvenær snérust þessi frambæjarhús út á hlað með
sínum frægu burstum? Svarið við þessari spurningu er mikilvægt
fyrir leit okkar að breytingum á uppsmíð skálans í Hólum. Ég hef