Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Blaðsíða 129

SAGA HESTALÆKNINGA Á ÍSLANDI
131
en það er eitthvað, sem Jón Norðmann Jónasson á Selnesi kallar „ausukross"
í svari sinu við spurningaskránni. Hvort menn hinsvegar vilja telja Jón Norð-
mann trausta heimild, er annað mál.
í sambandi við hlóðtökur hefði ég kosið, að höfundur reyndi betur að útskýra,
hversvegna menn héldu áfram að taka blóð úr ýmsum stöðum líkamans, t.d.
þriðju báru í góm ef vitneskjan um hringrás blóðsins var orðin á allra vitorði
þegar á 17. öld. Það eru ekki aðeins ólærðir menn, sem ráðleggja þetta, heldur
og fjölmenntaðir menn einsog Magnús Stephensen konferensráð. Voru menn e.t.v.
lengi vel ekki vissir um að það væri sama blóðið allsstaðar í likamanum?
Höfundur segir annars um blóðtökur á bls. 61, að þær eigi eflaust rætur að
rekja til gamallar trúar, að sjúkdómur orsakaðist af of miklu blóði. Ég hef
hinsvegar heyrt þá kenningu frá læknum, að menn hafi fremur trúað því, að
það væri of mikið af vondum vessum í blóðinu, sem sjúklingar þyrftu að losna
við. Þetta með vessana er víst annars sama fyrirbærið og nú er kallað sökk.
í sambandi við galdra nefnir Ilouser með nokkurri undran á bls. 307, að
Ólafur Davíðsson segi ekki frá nema þrem galdramálum, sem eiga við hesta-
dráp í bók sinni Galdrar og' galdramál á íslandi, af 121 galdramáli alls. Þetta
er út af fyrir sig rétt, en þess ber að geta, að hann hefur heldur ekki ýkja
mörg dæmi varðandi önnur húsdýr, t.d. ekki nema 5 mál um sauðfjárdráp og 9
mál um kýr og kálfa.
Ekki kann ég við það orðalag á bls. 28 þegar sagt er um hjálparmenn geld-
ingamanna í Danmörku á 17. og 18. öld, að þeir hafi ekki allir verið sómafólk og
ófáir látið lff sitt í fangelsi eða í gálganum. Ég held nefnilega, að það hafi
ærið oft viljað brenna við í mannkynssögunni, að einmitt mesta sómafólk hafi
látið líf sitt í fangelsi eða gálga og geri raunar víða enn í dag.
Þá vil ég víkja ögn að spurningunni um þjóðtrú og reynsluvísindi. Ætli flest
þjóðtrú sé ekki upphaflega einskonar reynsluvísindi. Houser getur t.d. um þá
venju og þjóðtrú að leggja eistun á lend folans, þegar búið var að gelda
hann. Því lengur sem þau tolldu á lendinni, meðan hesturinn gekk með þau,
þeim mun minna varð lionum um geldinguna. Gæti það einfaldlega verið öfugt,
því minna sem folanum hafði orðið um geldinguna, þeim mun lengur tolldu
eistun á baki hans, af því að hann tók enga eða minni sársaukakippi?
Annað atriði þessu skylt varðar Maturtabók Eggerts Ólafssonar, sem prentuð
var 1774. Houser telui- líkiegt, að sú hók hafi haft mikil áhrif á lækningar
bænda, a.m.k. á Vestfjörðum sakir vinsælda Eggerts. Ég tel binsvegar fullt
eins líklegt, að Eggert hafi lært þetta mikils til af bændum og skrifað það
upp eftir þeim.
En í sambandi við alþýðlegar lækningar verð ég að minnast á blessaða stein-
olíuna. Houser segir orðrétt á bls. 88: „Reyndar er steinolía þó hættulegt eitur.
Fyrst og fremst veldur hún bólgu í meltingarfærunum, og enn fremur hefur
hún deyfandi áhrif og veldur skjögri og lömun.“ Ég hef svosem enga ofurtrú
á steinolíunni til lækninga, en ég hef bæði þekkt og heyrt um fólk fram á síð-
ustu 'ár, sem bókstaflega trúði á steinolíuna sem allra meina bót og gerir
kannski enn. Og ég er þess fullviss, að ef einhver þeirra manna væri staddur
hér og nú» þá mundi hann eða hún a.m.k. hafa fyllstu löngun til að rísa upp
ex auditorio og mótmæla þessum ásökunum í garð steinolíunnar.
Varðandi lækningagrös á bls. 132 er svo að skilja sem Rangárvallasýsla hafi
verið eini landshlutinn, þar sem fólki var kunnugt í nokkrum mæli um læknis-