Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Blaðsíða 132

134
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
að íslenskir bændur hafi verið tregari til að trúa fúskurum en aðrir, og það
gæti stafað af því, hvað þeir voru löngum í nánu vináttusambandi við hestinn
sem reiðskjóta, en ekki dráttarjálk, einsog Houser bendir á.
Eitt atriði enn vil ég draga í efa, en það eru orð Housers á bls. 304, að
„sú norræna þjóðtrú i þessu tilliti, sem hefur flust til íslands á landnámstíð,
fékk þar r.ýjan blæ, áður cn langt um leið.“
Ég held nefnilega, að við getum afar lítið vitað um það með vissu, hvort
yfirleitt nokkur þjóðtrú barst hingað á landnámsöld eða a.m.k. hvaða þjóðtrú
það var og hvaðan hún barst. Allraelstu heimildir oklcar, sem eitthvað kynni að
vera unnt að lesa út úr, eru frá því 200 árum eftir að landnámsöld er talið
ljúka. Og það er meira en nógur langur tími fyrir hugmyndir að gerbreytast
eða týnast, ekki síst þegar opinber trúarskipti verða á miðju þessu tímabili.
Hvert skyldi t.d. hafa verið hlutfallið milli þjóðtrúarhugmynda, sem bárust frá
Norðurlöndum og Bretlandseyjum?
Enn minna vitum við líklega um þjóðtrúarhugmyndir á Norðurlöndum á land-
námsöld íslands vegna enn meiri skorts á heimildum. Því ekki má taka menn
á borð við Snorra Sturluson sem heimildarmenn um tíma 300 árum fyrir þeirra
daga, hversu góðir rithöfundar sem þeir annars voru. Dæmin sem við liöfum
frá Norðurlöndum eru aðallega frá síðari öldum, og það er illgjörlegt að vita,
hversu mikið eða lítið hefur breyst í þeim efnum á t.d. hálfu árþúsundi. En hitt
er ugglaust rétt, að þjóðtrúarhugmyndir hafi þróast á sérstakan hátt á Islandi,
hverjar svo sem þær voru.
Ég hef nú tínt ýmislegt til af efasemdum og athugaverðum atriðum, sem mér
þykja þó fæst vera stórvægileg. Og þessar ábendingar eða aðfinnslur breyta í
engu því sem ég sagði í upphafi, að á heildina litið tel ég þetta rit bæði gott
verk og þarft. Það er ekki aðeins, að dreginn hafi verið saman feikimikill fróð-
leikur um íslensk efni, sem hvergi lá áður á lausu, heldur hefur verið seilst til
fanga víða um lönd til samanburðar.
Ég vil svo að endingu þakka George Houser fyrir það framtak að vinna úr
einni spurningaskrá Þjóðminjasafnsins. Þær eru nú orðnar 36 talsins og einung-
is örfáar hafa enn verið nýttar til úrvinnslu. Það mættu fleiri gera. En auð-
vitað verður að kanna fjölmargar aðrar heimildir, einkum frá fyrri öldum til
að úr geti orðið marktækt verk, einsog G. Houser hefur einmitt gert af stakri
alúð.
Þessi ritgerð hans er merkilegt brautryðjendaverk í rannsóknum á íslenskum
þjóðháttum. Þ.e.a.s. því viðfangsefni, hvernig fólk reyndi og tókst stundum
ótrúlega vel að leysa aðsteðjandi vandamál hins daglega lífs án aðfenginnar
tækni eða bókvits. Það er ekki saga um kónga, biskupa, hirðstjóra, lögmenn eða
skáld, heldur um hinn óbreytta oftast ónafngreinda mann, sem þó er undirstaða
alls annars í samfélaginu og þjóðlífinu.
Þeir sem betur kunna munu betur gjöra, sagði séra Hallgrímur. Þeim sem
á eftir koma á sviði þjóðháttafræðinnar, verður þessi bók til ómetanlegrar leið-
beiningar. Fyrst og fremst sem dæmi þess, hversu óhemjulega vinnu og ástund-
unarsemi þarf til að leiða það i ljós, sem sannara reynist. En líka, eins og æv-
inlega, til að varast þær hættur, sem sífellt vei'ða á vegi manns í þessum efnum.
Að lokum vil ég óska George Houser til hamingju með doktorsrit sitt.