Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Blaðsíða 38

40
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
styttri hafa þau snúið út í veður og vind án sýnilegs notkunargildis.
Alls engin gróp eru á stöfum nr. 1, 3, 4, 6, 8 og 9. Augljóst er því
að skemman hefur aldrei verið þiljuð og þessvegna hafa syllu- og
stafagrópin verið notuð við aðrar aðstæður, í öðru eða öðrum húsum.
Sama er uppi á teningnum sé litið á stafi 1, 4 og 9. Þeir eru allir
með sporum neðarlega á hlið, eitt þeirra nær í gegn á nr. 4, hin
rúmlega inn á miðjan staf á nr. 1 og 9. Engin þeirra standast á og
hljóta því stafirnir að hafa verið notaðir annars staðar áður en í
skemmuna kom. Auk þess eru 3 og 9 strikaðir á einu horni rúmlega til
hálfs niður og ættu þá eftir öllum sólarmerkjum að dæma að vera tví-
notaðir. Manni virðist einnig að laggarstrikuðu sperrurnar og kíl-
strikuðu bitarnir séu aðskotadýr, og hvaða erindi á gluggurinn hér, ég
tala nú ekki um útskornu fjölina frægu? Er þá annað en að ítreka það
sem svo oft hefur verið ýjað að hér að framan, að flestir viðir skemm-
unnar í Hólum, sem einhver forn smíðamerki bera, hljóti að vera
komnir úr öðrum húsum. Hvaða húsum? Því er vandsvarað. Engu að
síður verður að reyna að velta fyrir sér spurningunni.
JJm tvær kirkjur í Hólum.
Nú víkur sögunni annað. 1 Hólum hefur kirkja staðið frá ómuna
tíð. Til eru fornir máldagar er lýsa búnaði hennar, en það er fyrst
á ofanverðri 17. öld sem við með hjálp vísitasíubóka fáum að skyggn-
ast þar um gáttir. Árið 1674, þann 1. ágúst, er Gísli biskup Þorláks-
son í Hólum að skrifa upp kirkjuna þar. Upp frá þeim degi er unnt
með sæmilegu móti að fylgjast með kirkjubyggingum í Hólum næstu
þrjár aldir. Af lestri tiltækra heimilda er ljóst að tvær kirkjur hafa
staðið í Hólum þetta tímabil á undan timburkirkjunni sem þar er
nú. Til bægðarauka skulum við kalla þær torfkirkju I og II.
Af gamalli reynslu þætti mér margt ótrúlegra en finna mætti
slátur úr þessum horfnu guðshúsum á staðnum. Ég hef alltaf haft
hugboð um að eitthvað af hinu fjölskrúðuga fornviðasafni í Hólum
væri úr horfinni kirkju eða kirkjum. Einkum er það eldri kirkjan
af tveim fyrirrennurum timburkirkj unnar, sem ég hef augastað á.
Lítum nánar á hana. Engin leið er nú að segja til um aldur hennar
þegar hún kemur fram í birtu sögunnar. Hitt vitum við, að hún er
tekin niður 1774. Hver biskupinn eftir annan kemur í Hóla og lýsir
kirkjunni. I fyrstu nokkuð knapplega en seinna ítarlegar. Að vanda
er mestur fengur að orðum Gísla Magnússonar, ekki síst fyrir þá
sök að hann einn allra þessara hálærðu manna lætur mál fylgja.
Enn verður að víkja ögn af braut sögunnar með því að segja í ör-