Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Blaðsíða 116

118
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
um, og ég veit að hann hefur farið yfir öll þau rit sem nefnd eru í skrá Stein-
dórs Steindórssonar frá Hlöðum, Skrá urn íslenzkar þjóösögur og skyld rit og
í viðbótaskrá minni í Skírni 1965. Ef til vill hefði verið þess virði að nefna
þetta á bis. IX í ritgerðinni og vísa til skrár Steindórs í Heimildaskránni. En
mikið afrek hefur verið að fara yfir öll þessi þjóðsagnasöfn — mörg hundruð
bækur. Þar sem ég á þær sjálfur flestar og nota þær oft, get ég einnig sagt
með nokkurri vissu að ekkert hefur farið fram hjá höfundi sem máli skiftir í
þeim.
Prentuð heimild sem oft hefur ofðið höfundi að góðu gagni er einnig íslenzkir
þjóðhættir eftir séra Jónas Jónasson frá Hrafnagili. Doktorsefnið hefur eflaust
á réttu að standa þegar hann tekur fram að stundum sé erfitt að átta sig á,
hvort efnið í þessari bók sé tekið beint úr munnmælum eða úr handritum, sem
ef til vill eru þýdd úr erlendu tungumáli Engu að síður er oft unnt að sann-
prófa, með samanburði við aðrar heimildir, að séra Jónas hefur haft á réttu að
standa í mörgu sem hann segir um. útbreiðslu sumia laikningaráða og hvenær
þau hafa verið lögð niður. Doktorsefnið vitnar í 3. útgáfu af riti Jónasar frá
1961 og um það er ekkert nema gott að segja. Þó hefði verið rétt að geta þess
á bls. X, að bókin birtist fyrst 1934, og að séra Jónas virðist hafa byrjað að
afla efniviðar í hana þegar um 1905.
Onnur mikilvæg heimild er Husdjuren i nordisk folktro eftir sænskan dýra-
lækni, Paul I-Ieurgren. íslenska efnið í þeirri bók er runnið frá Magnúsi dýra-
lækni Einarssyni, er lést 1927. Sá er þó galli á gjöf Njarðar að frumrit Magn-
úsar, sem var á íslensku, er farið forgörðum. 1 fyrsta lagi er því ekki unnt að
vita hvort ritið hefur haft meira inni að halda en þær glefsur sem Heurgren
tekur upp í sænskri þýðingu í bók sinni, og í öðru lagi tilfærir Heurgren ekki
sjúkdómsheitin á frummálinu. Doktoi'sefnið lýsir leit sinni að frumgögnum á
þennan hátt (bls. X):
„Ég hef reynt að grafast fyrir um handrit Magnúsar eða eftirrit þess. Það
var ekki meðal skjala Heurgrens, sem við lát h.ans voru gefin skjalasafninu
í Örebro. Dóttir Heurgrens, frú Tliyra Stenman, man ekki hvort handritið var
geymt eftir að þýðingu þess lauk og sonur Magnúsar man ekki til þess að faðir
hans hafi geymt eftirrit.“
Ekki verður of oft, ít.rekað hve mikilvægt. það er. að fræðimenn skýri frá
neikvæðum niðurstöðum ■—- því sem reynt hefur verið að gera, en sem ekki hefur
tekist. Flestir gera þetta ekki, en Houser hefur skilning á því að það getur
sparað öðrum fræðimönnum mikla vinnu í framtíðinni. Ég hef einnig vitnað
í þessa skýrslu Housers til þess að sýna dæmi um vandvirkni hans. 1 þessum
þremur einföldu setningum lians liggja, það veit ég, mjög tímafrekar rannsóknir,
miklar bréfaskriftir, langar ferðir og löng leit í skjölunum.
Houser kann yfirleitt ágæt tök á því að kynnast mönnum er hafa handrit
undir höndum og útvega þau að láni. Meðal slíkra heimilda má nefna bréfasafn
Þórðar Tómasscnar, handrit Magnúsar Guðfinnssonar frá Staðarfelli, og um-
fram allt þau dýrmætu söfn sem Karólína Einarsdóttir frá Miðdal lét eftir sig.
En lærdómur Housers er ekki aðeins úr bókum eða handritum annarra manna
runninn. Eins og þjóðfræðingi sæmir, hefur hann lagt sig eftir að safna nýjum
efnivið af vörum lifandi manna og kynna sér efnið af eigin reynslu. Hann
hefur ferðast víða um land og átt viðtöl við 52 menn, bæði karla og konur, fólk
sem flest var komið á áttræðisaldur og sumt á níræðisaldur.