Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Blaðsíða 122

124
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
haft neitt að segja í viðtölnm við Houser um særingar, þótt hann hafi innt fólk
sérstaklega eftir þeim, er ekki mikið að marka. Oft þarf jafnvel leiknasti þjóð-
fræðasafnari að þekkja menn árum saman áður en þeir láta slíkt efni í té.
Svo er nú líka hitt, að oft má deila um hvað skynsamlegt sé og hvað ekki. Við
getum nefnt öll þau ráð, sem notuð hafa verið meðal alþýðu í því skyni að
lækna hesta, Jijóðlep ráð. Þjóðtrúarráð eru þá líka að sjálfsögðu þjóðleg ráð. Unnt
væri ef tiJ vill að skilgreina þjóðtrúarráð frá skynsamlegum þjóðráðum á þann
hátt að flokka meðal þjóðtrúarráða þau ráð sem ekkert virkt efni eða virk að-
ferð er í fólgin. En í fyrsta lagr er ekki alltaf unnt að vita hvað virkt er. Dokt-
orsefni hefur sjálfur sýnt fram á að sumt sem menn hafa haldið „hjátrúarkyns"
getur haft holl áhrif. Líka getur það sem áhrif hefur og það sem engin áhrif
hefur, blandast saman í sömu aðferð eða meðulum. Reynslan hefir sýnt að
aðferðin eða meðalið er virkt, og þá er ekki óskynsamlegt að halda áfram að
nota það jafnvel þó ekki sé vitað hver virki þátturinn er. Svo er einnig hitt að
við vitum vel frá lækningum á mönnum að jafnvel meðul sem engin virk efni
hafa inni að haida geta læknað. Ef helmingi hóps sjúklinga eru gefnar sykur-
pillur eða því um líkt af lækni, og við hina er ekkert gert, hatnar þeim er
gefnar voru sykurpillurnar fyrr og oftar. Hér er sjálfsagt um sálarfræði að
ræða, og erfitt er að átta sig á, í hvaða mæli unnt er að nota slíkt við hesta.
Þó tel ég ekki útilokað að það kynni að hafa góð áhrif að leggja galdrastaf við
lend hests. Til að forðast misskilning: ég er ekki galdramaður og tek ekki mál-
stað galdramanna! En um mörg þjóðtrúarráð gildir að þau eru að minnsta
kosti óskaðleg og hera ef t.il vill góðan árangur. Jafnvel þó að þjóðtrúarráð
hafi ekki haft nein áhrif á hestinn sem átti að lækna, er það mikilvægt ■— eins
og höfundur hendir reyndar á á öðrum stað —- að bau geta samt að minnsta
kosti haft góð áhrif á eigenda hans ef hann telur að allt sem unnt er að gera
hafi verið gert. Frá sjónarmiði þjóðfræðings er það reyndar eins mikilvægt
hvaða áhrif lækningar hafa á þá sem kæra sig um sjúklinginn og hvaða áhrif
þær hafa á sjúklinginn sjálfan.
En ekki má gera alltof mikið úr góðum áhrifum þjóðtrúarráða. Þess eru einn-
ig dæmi að þau hafi stundum inni að halda meðul og aðferðir sem hafa drepið
skepnur og valdið fjárhagslegu tjóni og ónauðsynlegum plágum.
Þjóðtrúarráðin hafa því haft gott og illt með sér. Að þessu leyti er enginn
munur á þjóðtrú og annarri trú. Þess vegna finnst mér ef til vill heldur djúpt
í árinni tekið þegar höfundur segir í síðustu málsgrein bókarinnar að saga hesta-
lækninga á íslandi sé „saga um viðleitni manna til að halda skilningi og skyn-
semi þrátt fyrir áhrif frá þeim illkynjuðu ávöxtum kristindómsins, sem lýstu
sér með vígðu vatni og áheitum páfadóms og djöflatrú Lúterstrúarmanna ásamt
kenningunni um refsingu guðs, sem breiddist út á dögum Friðriks þriðja.“
Þar sem ég er sjálfur hvorki páfatrúar, Lúterstrúar eða djöflatrúar, móðgast
ég engan veginn af þessum orðum. En því trúi ég að eitthvað gott hafi þó páfatrú,
Lúterstrú og jafnvel djöflatrú haft með sér!
Þó að halda mætti af því sem sagt hefur verið að ég sé hér höfundi mjög
ósammála, er það reyndar ekki. Þótt naumast verði sannað á eins óyggjandi
hátt og höfundur heldur, að islenskar þjóðlegar hestalækningar séu miklu skyn-
samlegri heldur en þjóðlegar hestalækningar á öðrum Norðurlöndum, getur það
varla verið tilviljun að svo margt bendir í þá átt. Hér virðist samt vera um