Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Page 52

54
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
fjölin þarna á ferð? Eg læt mér ekki detta í hug að hæg't sé að svara
þessum spurningum svo nokkurt vit sé í, en tel nauðsynlegt að varpa
þeim fram til að benda á hugsanlega skýringu á veru Hólafjalarinnar
í samfélagi fornviðanna í skemmunni. Fjölin er 2.3 m að lengd. Hæðin
undir bita í torfkirkju II var 2.42 m. Á henni er óljós flái neðst, sem
gæti bent til vindskeiðaenda og leifar eftir trénagla, sem sýna að í
eitthvað hefur hún verið negld. Meira er víst ekki hægt að segja.
Hinu þykist ég geta haldið fram með nokkurri vissu, að hafi hún
verið vindskeið fvrst þegar af henni fréttist, er það ekki uppruna-
legt hlutverk hennar (16. mynd).
Ekki er svo flett íornum kirkjuúttektum að ekki sé orðið högg-
sperra fastur fylgifiskur og þarf ekki kirkjur til. Höggsperrur eru í
dómkirkjunum, klausturkirkjunum og sóknarkirkjum smáum og stór-
um. Ég held mér sé óhætt að fullyrða að höggsperra er sperra sem
ekki hefur sæti á bita. Hinsvegar hefur það vafist fyrir mér hvernig
þeim væri komið fyrir á syllunum milli stafa. Þá er aftur spurt, er
lausnin komin í skemmunni í Hólum? Nú er skemmst frá því að segja
að allar sperrur norsku stafkirknanna eru höggsperrur nema þær
í göflum, það er höggvið úr syllum þeirra sæti sem er mjög svipað
sporinu frá Hóium. Að vísu eru syllur norsku kirknanna öðruvísi
en þeirra íslensku. Engu að síður eru sætin sjálf mjög svipuð. Auð-
vitað má segja sem svo að sporið gæti verið eftir bita. Sniðið á spor-
haftinu virðist mér þó fremur benda til að það sé gert til að taka
við sperru en lóðréttum þrýstingi (24. og 27. mynd).
Áður en við yfirgefum skemmuna skulum við virða fyrir okkur
einn furðuhlutinn enn. Bogskornu sylluna. Fyrir utan bogana hefur
syllan þá sérstöðu að á henni er strikalag, sem ekki finnst annars-
staðar í Hólabæ. Auk þess er gróp neðan á henni og strik beggja
vegna. Af síðastnefndu ástæðunni getur maður næstum fullyrt að
þetta tré sé ekki upprunaleg sylla, það hlýtur að hafa sést frá báðum
hliðum. Samanburðarefni eru engin íslensk svo vitað sé. Að vanda
er þá ekki nema í eitt hús að hlaupa. I norsku stafkirkj unum er von
til að finna eitthvað er varpað gæti ljósi á þennan kynlega hlut. Sé
syllunni snúið og hún borin saman við efri þverslá á kórskilvegg í
kirkjunum í Hopperstad í Sogni og Reinli í Valdres er ekki ólíklegt
að skýring sé í nánd. Að vísu eru bogarnir í Hopperstad af gotneskri
ætt en á báðum stöðum er kórskilopið myndað af tveim þáttum,
þ.e.a.s. þverslá og pílárum. I Reinli gengur þversláin milli höfuð-
stöpla, en í Iiopperstad milli stöpla annars vegar en kórstafa hins-
vegar. Á báðum stöðum gengur þil í gróp ofan í þverslána. Um strik-