Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Síða 106

108
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Hálsá rennur úr afdal sínum til norðurs út og ofan eyrar og engjar
fyrir neðan bæinn á Hálsi, milli hans og Hamars, og stefnir á Svarf-
aðardalsvík. En áður en hún nái sjó fellur hún í Svarfaðardalsá, sem
segja má að renni þvert í veg fyrir hana með því að sveigja langt
austur með landi, aðskilin frá sjó aðeins af mjóum sandtanga, uns
hún fellur loks til sjávar austur undir Hálshöfða eða þar sem brekk-
ur fara aftur að taka við austan undirlendisins. En þannig hefur
Svarfaðardaisá ekki ávallt hagað sér. Eins og altítt mun vera eru
sífelld átök milli hennar og hafsöldunnar sem vill lemja sandinn
upp í sjávarkamb fyrir botni víkurinnar, en áin verður að brjótast
einhvers staðar gegnum hann, og fer þá svo að það verður ekki alltaf
á sama stað. Stundum þegar áin hefur komist í mikinn ham hefur
hún ruðst gegnum sandinn miklu vestar og þá talsvert styttri leið en
nú og haldið þeim farvegi nokkurn tíma eða þangað til sjónum hefur
tekist að girða fyrir hana aftur og flæma hana austur á bóginn.10
En þegar hún fer hina styttri leið, verður liún ekki á vegi Hálsár
sem þá rennur í sjó fram um sinn sérstaka ós. Hún hefur þó ekki
verið mjög staðföst í farvegi sínum fremur en Svarfaðardalsá sjálf,
heldur flögrað allmjög til og frá í vatnavöxtum, og sjá má gamlan
mjög skýran farveg hennar austur undir Hálshöfða; þar hefur hún
einhvern tíma runnið og það nokkuð lengi. En svo að áhersla sé lögð á
aðalatriði má með vissu segja að Hálsá hefur á liðnum öldum oft
haft sérstakan ós, þótt nú sameinist hún Svarfaðardalsá fyrir ofan
sjó.
I tveimur fornbréfum kemur fyrir örnefnið Uxárós. Möðruvalla-
klaustur átti reka á Böggvisstaðasandi. Hið eldra er frá 22. jan. 1455.
Þá gerir Sigurður príor Jónsson á Möðruvöllum bréf þar sem segir
svo:11
reiknar eg ok eignar klavstrinv a maudrwaullum þria hlvte j vid-
reka ok hualreka a bauggustada sande rettsýne vr vxar ose þar
hun hefer at fornu fallet ok vestur at steine þeim er stendr firir
sunan diupudeld.
Fróðlegt er að vekja á því athygli hér, þótt ekki snerti aðalvið-
fangsefnið, að þegar þetta er ritað, árið 1455, hefur klaustrið aðeins
átt reka fyrir landi Böggvisstaða en ekki Brimness, næstu jarðar fyrir
utan. Steinninn fyrir sunnan Djúpudæld, sem nú kallast Brimneslág
eða Lágin í miðjum Dalvíkurkaupstað, hefur verið merkjasteinn milli
Böggvisstaða og Brimness. I vitnisburði um Brimnesreka frá 9. febr.
1421 segir svo um hann:12