Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1995, Side 16

20
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
skal ekki gert. Sjálfsmyndir listamanna felldar inn í verk eiga all langa sögu.
Taka má eftir því að þær eru iðulega til hliðar í mynd. Er andlit Ögurbónd-
ans, Björns Guðnasonar, í þessari Kristsmynd, en hann á að hafa gefið brík-
ina Ögurkirkju? Um það skal ekkert fullyrt. Einn postulanna í bríkinni,
Jakob eldri, nefndur eftir Compostella á Spáni, valinn staður í miðri röð t.v.
að ofan, lítur beint á áhorfandann. Er hann dökkur á brún og brá, og með
mikið alskegg, hefur hatt á höfði með pílagrímsmerki, skel, sem á við ferðir
pílagríma til Compostella, og er í sokkum og skóm. Sá sem er t.h. við heilag-
an Jakob horfir næstum að þeim sem skoðar. I hinu fræga veggmálverki
Rafaels (1483-1520) í páfagarði, „Aþenuskólanum", verða líklega greindar
tvær sjálfsmyndir höfundarins. Báðir þessir menn horfa fram. Ekki er alveg
fjarstæða að ætla að sá sem skar líkneskin í Ögurtöflu hafi gert sjálfsmynd
sína þar sem er postulinn Jakob eldri. I frægu málverki er sýnir heilagan
Lúkas mála Maríu mey og Jesúbarnið mun höfundur, Roger van der Weyden,
hafa léð guðspjallamanninum sína eigin ásjónu.
All stórt, autt bil verður ofan líkneskjanna í miðhólfinu. Virðist sennilegt
að mynd af hvítri dúfu, sem tákna átti heilagan anda, hafi verið komið
þarna fyrir upphaflega, en myndin glatast. Máluð er heilög þrenning á ytri
hlið vinstri hurðar. Slíkt nábýli virðist næstum óviðkunnanlegt, en rekist
verður á það á þessum tímum að aðalviðfangsefni sé endurtekið í einu og
sama listaverki. Bugðurnar í líkneskjunum og mjaðmasveigjan (franska:
hanchement) hljóta að vekja athygli, en reyndar ber misjafnlega mikið á
þessum einkennum. Uppruna mjaðmasveigjunnar hafa menn rakið til hinn-
ar fornu, klassísku andvægisstellingar (ítalska: contraposto). Það kemur fyr-
ir að bolbugður séu litlar sem engar í síðgotneskri höggmyndalist, t.d. í
myndum þýska tréskerans Tilman Riemenschneiders (um 1460-1531). Bein-
ir bolir sjást víða í list Miklagarðsríkis. Ekki verður sagt að bolsveigjur séu
kennimerki á mannamyndum Jan van Eycks, og sama máli gegnir um manna-
myndir í list Flémalle meistarans, Roger van der Weydens, Dirk Bouts og
fleiri niðurlenskra málara. Þessum flokki tilheyra hinar heilögu persónur á
bríkarvængjunum.
Þar sem Ronald Recht fjallar um síðgotneska byggingarlist, eldtungu-
stílinn í húsagerð, í ritinu „L'Univers des Formes", og ræddar eru hvelfing-
ar, vitnar hann til ummæla Henri J. Focillons um hvelfingar sem gerðar eru
á þessu skeiði. Focillon segir þær búa yfir því sem hann nefnir „qualité
féerique", sem sagt yfir álfaeðli einhvers konar. Ekki er mér kunnugt um
hvort fá megi þessa skilgreiningu til að ná til málara- og höggmyndalistar
við ofangreindan listsöguáfanga. Altarisbríkur voru þá oft svo íburðarmikl-
ar að alveg jaðrar við þjóðsagnaímyndun. Einnig urðu bríkurnar mikilvæg-
ari á vissan hátt en áður var, því að áherslan fluttist frá höggmyndunum úti