Eimreiðin - 01.01.1899, Side 4

4
hugsað sér. Menn vildu vekja fornöldina upp úr gröf sinni, og
þótt ekki væri unt að koma á aftur hinni fornu stjórnskipun, þá
vonuðu menn þó því fremur að geta vakið upp aftur hinar fornu
listir, skáldskap og vísindi. Ætlunin var eiginlega öllu fremur að
likja eftir hinum fornu bókmentum og halda þeim áfram, en að
rannsaka þær, gleðjast yfir fegurð þeirra og auðga anda sinn með
hugsunum þeirra; menn vildu yrkja sem Vergill, Hóraz og Ovíð,
halda ræður sem Demosþenes og Ciceró, rita bréf sem Ciceró og
Pliníus og iðka heimspeki í nýju »akademíi« 4, eins og á dögum
Platós.
Hið andlega lif, sem stefna þessi, húmanisminn, þannig vakti,
var að mörgu leyti fagurt og auðugt, og hún hefur verið mjög
mikilvæg fyrir vísindalega iðkun málfræðinnar. Þó hafði hún og
slæma ókosti. Smámunalegur sjálfbirgingsskapur, hégómagirni og
þrætugirni var alltið hjá húmanistunum. I trúarefnum og gagn-
vart kirkjunni voru þeir oft hræsnarar; var það einkum hneyxlan-
legt að því er snerti páfa þá og kirkjuhöfðingja, er fylgdu húm-
anistastefnunni; þessari nýju heiðni fylgdi oft hið mesta lauslæti.
Þar við bættist og einn ókostur enn. Menn voru hrifnir af ljóma
fornaldarbókmentanna og fyrirlitu því alla hina latnesku vísinda-
mensku miðaldanna, svo sem mentunarleysi og skrælingjaskap;
menn jusu svívirðulegri smán yfir latínumál það, sem hún birtist
á, og var það hvergi nærri svo að verðleikum, sem margir enn
hyggja. En það var ekki nóg með þetta, heldur fyrirlitu menn
og algjörlega hinar nýju þjóðtungur og sagnarit þau og skáldrit,
er byrjað var að rita á þeim málum; en þau höfðu þó þann
ómissandi kost allra bókmenta, að þau áttu sér rætur i þjóðlifinu;
lá jafnvel við að Petrarca og Boccació að lyktum skömmuðust
sin fyrir hinar fögru ritsmíðar sínar á ítalskri tungu, og teldu það
tjón mikið, að Dante haíði ekki ort kvæði sitt á latínu. Þessi
andhælisskapur varð upphaf hinnar miklu flokkaskiftingar hjá öllurn
þjóðum, sem varð æ rneiri á næstu öldum: annars vegar var há-
göfugur flokkur lærðra manna, er sköpuðu hinar nýju klassisku
bókmentir og nutu þeirra, en þær urðu meir og rneir að óeðli-
legum vermihúsgróðri. Hins vegar var alþýðan, sem ekki gat
skilið þessar bókmentir, og var ekki hirt neitt um andlegar þarfir
1 Gríski heimspekingurinn Plató kendi á stað þeim er »Akademia« hét, rétt
hjá Aþenuborg; festist þetta nafn við skóla hans og aðra frjálsa vísindaskóla.
ÞÝÐ.