Eimreiðin - 01.01.1899, Page 10

10
verið stoð mentunarinnar alt til siðustu tíma; hún hefur verið
sameiginleg tunga lærðra manna og mentaðra og þvi náð föstum
tökum á vísindunum; þó er meira vert um hitt, að hún hefur
haft svo mikil áhrif á allan grundvöll mentunar vorrar, að vér
getum ekki litið langt aftur í tímann, án þess að þarfnast hjálpar
hennar til þess að skilja þá fortið, sem vér enn stöndum í nánu
sambandi við. Þess vegna líður víst langur tími enn, áður vér
getum slept latínunni. En vér getum sjálfsagt takmarkað svið
hennar nokkuð, af því að hún á aðeins að gjöra gagn,—
nefnilega það gagn, að hjálpa oss til að geta stigið þetta skref
aftur í tímann. Þannig munu því úrslitin verða, og ég get ekki
fylt flokk þeirra, sem harma þau, því að ég hygg, að þau séu
réttmæt og muni ekki verða vísindunum til tjóns, enda til
hamingju fyrir skólana, hvernig sem menn nú vilja lita á ætlunar-
verk þeirra.
Að minni ætlun hefur sú skoðun haldist alt of lengi og verið
alt of rík, að lærðu skólarnir ættu aðallega að vera undirbúningur
undir háskólanám og frekari vísindaiðkanir. En jafnvel þótt vér
látum þessa skoðun haldast, er það auðsætt, að vér getum farið
svo með fornmálin tvö, sem ég hef sagt, og þá hljótum vér að
gjöra það samkvæmt þeirri ómótmælanlegu tneginreglu að skól-
arnir verða fyrst og fremst að kenna það, sem er
nauðsynlegt, til þess að geta skilið vort eigið nútíðar-
líf og tekið þátt í því, en óþarfari námsgreinum verða þeir
að sleppa, eða að minsta kosti láta þær sitja á hakanum. Það má
með sanni segja bæði um hin nýju visindi, er hafa orðið til án
sambands við fornmentirnar, og einnig að miklu leyti um læknis-
fræði og lögfræði, að minsta kosti hjá oss, að flestir vísindamenn
nú á dögurn geta stundað þau viðunanlega, meira að segja frá-
bærilega og snildarlega vel, án þess að nota fornmálin eða þekkja
nokkuð til þeirra, einkum grískunnar. Ef einstöku rnenn þurfa
að kunna fornmálin, til þess að geta stundað vísindi sín, þá eigum
vér rétt á að heimta, að þeir afli sér sjálfir þess, er þeir einir
þurfa, og að hin almenna kensla sé ekki sniðin eftir sérstökum
þörfum þeirra. Og hinn mikli sægur háskólamentaðra manna, sem
aðeins ætla að vinna fyrir sér sem læknar og lögfræðingar, kenn-
arar og iðnfræðingar í ýmsum greinum, getur auðvitað komist
enn þá betur af án fornmálanna. En menn halda því fram, að
þau, einkum grískan, séu nauðsynleg guðfræðingum. Þetta skal