Eimreiðin - 01.01.1901, Blaðsíða 4

4
þessi stefna ríkust, og vísindi Dana hafa miklu meiri blæ gæt-
innar dæmigreindar og vísindalegrar stillingar, mér liggur við að
segja »heilbrigðrar skynsemi« — en flestra annara þjóð'a. Og eftir
því ættum vér íslendingar að líkja.
I þessu nýja riti höf. hefur hann horfið aftur að sömu að-
ferðinni og hann hafði í riti sínu um rúnirnar, þ. e. reist alt of
miklar og glæsilegar hugsunarbyggingar á grundvelli, sem er mjög
langt frá því að vera jarðfastur. Af þessari orsök finst oss það
skylda að ræða þetta rit og efni þess; það eru merkir tímar, sem
hér er um að ræða, og það er alt of mikið í húfi til þess, að svo
merkilegar skoðanir, sem höf. ber fram, séu látnar hlutlausar eða,
það sem er enn verra, hafnar upp á hástól af þindarlausum lof-
kviðjöndum, er aðeins samsinna í blindni og vilja- eða getu-
leysi til þess að rannsaka ritningar rólega og óvilhalt. Það er ein-
mitt sú versta baksletta, sem hver höfundur getur orðið fyrir,
þegar það er haft í frammi við hann.
Kristnitökuritinu má skifta í tvent eftir efninu: frásögnina um,
hvernig kristnin komst á eftir sjálfum heimildarritunum — og skýr-
ingar höf. sjálfs á viðburðum og skoðanir hans á því, hvað gerst
hafi, eftir því sem hann gerir sér í hugarlund að verið hafi. Pað
sem höfundinum má segja til lofs, er, að hann greinir hvorttveggja
þetta skýrt í sundur, svo að lesandinn er aldrei í vafa um, hvað
sé hermt eftir heimildarritunum og hvað stafi frá hans eigin brjósti.
Slíkt er góðra gjalda vert.
Heimildarritin eru fyrst og fremst Islendingabók Ara fróða,
er nokkúrn veginn greinilega skýrir frá öllu saman. Petta er elzta
heimildarritið og Ari lifði svo skömmu eftir árið 1000, að frá-
sögnin um viðburðina, er þá gerðust, hefur aðeins þurft ab ganga
um einn lið (kynlið) milli hans og þeirra manna er þá stóðu í
mestum blóma. Höf. efar ekki, að það sé rétt, er Ari segir, en
hann hyggur, að margt hafi gerst, »sem Ari skýrir ekki frá og
Teitur kunni ekki frá að segja« (70. bls.) — að hann hafi mest
vitað um Gissur hvíta og Hjalta — »en um starf annara höfð-
ingja hefur hann [Teitur] vitað annaðhvort ekki neitt eða þá svo
lítið, að Ara hefur ekki þótt það þess vert að taka það í hina
stuttu bók sína« (71. bls.). Pessi hugsunarleið er nú þegar sýnis-
horn af aðferð höf. Paö er eins og hann alt í einu stari svo fast
á Teit sem heimildarmann Ara, að hann gleymi öllum öðrum
heimildarmönnum hans, og Ari nefnir þó marga aðra, svo að