Eimreiðin - 01.09.1911, Blaðsíða 27

i«3
son gera það fyrir sig undir umsjón sinni, lætur hann hann segja, að
nþax) sé víst, að innlencL stjórn komi aldrei að fullum notum,
nema hún hafi við að styðjast nœrveru konungs eða jarls,
þeim er hann veiti fult umboð í sinn stað um öll islezk mdl-
efnii. (Andv. IV, 64). Jarlsstjórnarfyrirkomulagið var og sam-
þykt af alþingi 1871 (sem varatillaga) undir forustu hans og fram-
sögu og í enn ákveðnara formi í frumvarpi alþingis 1873. Á fing-
vallafundinum 1850 var þess einnig krafist, en í tillögum nefndar-
innar á Pjóðfundinum (1851) er jarlinn ekki beint nefndur, og segir
Jón Sigurðsson, að það hafi verið af því, að menn hafi hugsað
sér, að höfuðatriðið væri að fá ábyrgðarstjórn, og þegar hún væri
fengin, væri það konungs atkvæði, að setja mann í brodd fylk-
ingar fyrir henni, svo sem fulltrúa sinn, svo að ákvæði um það
væri ekki beint nauðsynlegt í stjórnarskrá um hin sérstaklegu mál-
efni Islands. Pó kveður hann það vera nokkuð óvíst, hver afdrif
þessa atriðis hefðu orðið, ef málið hefði komið til umræðu og at-
kvæða á þjóðfundinum, því víst sé um það, að margir hafi viljað
taka skýrt fram um, að. þeir óskuðu manns til að standa fyrir
landstjórninni, og hugsuðu sér stöðu hans eftir því, hver lands-
réttindi ísland óðlaðist (NF. XXIII, 31—32).
Af þessu, sem hér hefir verið talið upp, má nú sjá, að jarls-
hugmyndin eða landstjórafyrirkomulagið hefir ávalt verið jafn-
ríkt í huga Jóns Sigurðssonar sem hið hentugasta og æskilegasta.
Og þó að þetta hafi ekki ætíð komið beint fram í tiliögum al-
þingis undir forustu hans, og stundum verið jafnvel frá því horfið,
þá hafa kringumstæðurnar einar og mótspyrna stjórnannar orðið
þess valdandi, að bæði hann og aðrir hafa fremur kosið að hall-
ast að því, sem meiri von var um að fá í svipinn, en bíða betri
byrjar með hitt, sem þó væri í sjálfu sér æskilegast. Og alveg
sömu ástæðurnar urðu þess valdandi, að horfið var frá landstjóra-
stefnu Benedikts Sveinssonar, sem ekki var annað en jarlshug-
myndin gamla í nýjum búningi. Hugmyndinni sjálfri voru menn
ekki móthverfir, enda var hún samþykt á 7 þingum (1885, 1887,
1889, 1891, 1893, 1894 og 1895), þó hún yrði ekki ætíð afgreidd
frá þinginu í lagaformi; en út á búninginn höfðu menn margt og
mikið að setja, og vonleysið um, að fá þeirri stefnu framgengt í
bráð, varð þess valdandi, að ráðlegra þótti, að reyna heldur að
vinna hvert vígið á fætur öðru, unz markinu yrði að lokuin náð.
En hér skal ekki frekar út í þetta farið, heldur hverfa að