Eimreiðin - 01.09.1911, Side 46

202
ekki hjá því komist aÖ utina honum, dást að honum og virða hann
sökum þeirra stórkostlegu og hugljúfu eiginleika, er þeir skjótt
urðu varir við hjá honum í svo ríkum mæli. Mest bar á hans
undrunarverða andlega fimleik og leikni, andríki hans og fádæma
glaðværð og kátínu, eða jafnvel gletni. Menn gátu umgengist
hann árum saman, án þess nokkru sinni að þreytast af hans fjör-
ugu, kátu, andríku og hámentuðu viðræðum.
Sökum þess, hve Baumgartner þótti í sannleika vænt um ís-
land, naut ég, sem Islendingur, þess heiðurs, að geta talið mig
með vinum hans, og þótti ósmátt í varið. Meira en ár bjuggum
við undir sama þaki, og gat ég þá orðið honum dálítið að liði,
þegar hann var að fást við íslenzk efni. Við töluðum náttúrlega
oft saman um ísland, og þykir mér við eiga að tilfæra hér nokk-
ur af þeim ummælum, sem ég svo þrásinnis heyrði af vörum hans.
»Eg þekki fáar þjóðir«, sagði hann oft, »sem hafa jafnsterka
þjóðernistilfinning og íslendingar. Slíkar þjóðir geta ekki undir lok
liðið. Án þessa eiginleika hefði íslenzka þjóðin áreiðanlega hrapað
fyrir ætternisstapa sem þjóð á einokunartímunum. Að hún stóðst
þá eldraun, er aðdáunarvert. Pað er í mínum augum trygging
fyrir því, að fyrir Islandi muni — með þess mörgu andlegu og
efnalegu framtíðarmöguleikum — einhverntíma renna' upp ný, þjóð-
leg blómaöld, a second spring«. Já, hann trúði á, að ísland ætti
»second spring« í vændum.
Baumgartner var ákaflega umburðarlyndur og víðsýnn; það
kom þessvegna enganveginn af neinu ofstæki, að hann þráfaldlega
harmaði, að Island hefði sem þjóð verið hrifið burt úr skauti hinnar
kaþólsku móðurkirkju; og hann harmaði það ekki einungis af trúar-
legum, heldur af hreint og beint þjóðlegum ástæðum. Hann áleit,
að móðurkirkjan ein væri þess um komin, að gefa þessu litla þjóð-
félagi það siðferðisþrek, serfi það óhjákvæmilega þyrfti með, til
þess að geta haldið sér og virðingu sinni uppi í framtíðinni. Fyrir
þessu bar hann nokkurn kvíðboga; og þegar prófessor Porv. Thor-
oddsen fyrir nokkrum árum í einu af ritum sínum hafði minst á
siðferðisuppeldi æskulýðsins íslenzka, og látið alveg sömu skoðun
í ljósi og Baumgartner hafði, þá skrifaði B. mér langt bréf, til þess
að láta ánægju sína yfir því í ljósi. Og hann bætti því við, að
hann ætlaði líka að óska höfundinum til heilla með ummæli hans,
og það ímynda ég mér, að hann hafi gert. Um sama efni sagði
hann einusinni — en þó löngu áður — við mig, að óskandi væri,