Eimreiðin - 01.09.1911, Page 66

222
væri ástæða til fyrir oss, »að lina þœr Ttröfur (o: um sameigin-
legu málin) því meir, sem vér sæjum, að stjórninni og Dönum
væri alvara, að hætta að ásælast sjálfræðis-réttindi vor í vorum
eigin efnum« (NF. XXIII, 23). Og eftir að hann hefir skýrt frá,
að hann álíti heppilegast og aífarasælast, að í landstjórn Islands
sitji jar) og 4 ráðherrar (3 4- erindrekanum), segir hann, að hann
sé samt á því, »aÖ vel mætti komast af, þó ekki væri alt í einu
landstjórnin sett á þann fót, að því leyti, að hún væri þegar í svip
gjörð svo fjölmenn og stórkostleg«; en bætir svo við: »vér erum
einungis fastir á því, að þetta sé landstjórnarmarJc það, sem vér
þurfum að setja oss« (NF. XXIII, 36). Þegar stjórnin 1867 stakk
upp á: »ísland er óaðskiljanlegur hluti Danmerkurrikis«, þá breytti
Jón Sigurðsson því í »Island er óaðskiljanlegur hluti Danaveldis,
með sérstökum landsréttindum«, þó hann miklu fremur kysi: »Is-
land er frjálst sambandsland Danmerkur«. Og um þessa tilslökun
segir hann: xPetta virðist hafa verið hyggilega sett, því þingið
kastaði þar með fram af sér þeirri snöru, sem stjórnarfrumvarpið
vildi leggja á það, en á annan bóginn fór það eklci lengra, en
stjörninni gat verið aðgengilegt, eins og nú var komið málinu. Ef
það hefði sett svo: »ísland er frjálst sambandsland Danmerkur«,
eins og Pingvallafundurinn 1850, þá mundi þar af hafa leitt, eins
og nú stóð á, að annaðhvort hefði málið komið í stanz, eða að
stjórnin hefði valdboðið sína grein, eins og hún var, en gefið al-
þingi engan gaum. Hvorugt þetta var gagnlegt fyrir vort máU
(Andv. I, 63). Og um meðferð alþingis á stjórnarskrármálinu 1873
segir hann: »Á alþingi voru menn fullkomlega eins einbeittir í
þessu máli, eins og menn höfðu áður verið, en það þótti ekki
forsjálegt, að ónýta og lcasta frá sér þeirri sáttgirni, sem lýsti
sér af lnendi stjórnarsinna, og öðru því, sem hrundið gat málinu
nokkuð áfram hœttulausU (Andv. I, 95).
Bæði þessi ummæli Jóns Sigurðssonar og mörg önnur, og öll
meðferð hans á stjórnar- og sambandsmálinu í sínum ýmsu mynd-
um á alþingi, sýna, að hann kunni vel að haga seglum eftir vindi,
og hikaði ekki við að lúta að hinu minna, ef hið meira reyndist
ófáanlegt, heldur en að tefla málinu í tvísýnu og ógöngur. En
hann bjó jafnan svo um hnútana, að haldið væri í áttina að því
marki, sem hann hafði sett sér, þótt ekki yrði komist alla leið í
einum spretti.
Hann var því allmikill »opportúnisti«, eins og allir miklir