Ársrit Hins íslenska fræðafjelags í Kaupmannahöfn - 01.01.1917, Blaðsíða 39

Heimur og geimur
39
Petta undraefni, sem vjer köllum ljósvaka., fyllir eigi
að eins allan geiminn milti stjarnanna, heldur einnig alla
hina líkamlegu tilveru, öll millibilin milli frumagna og raf-
magnseinda í föstum og fljótandi líkömum. Enginn mann-
legur kraftur getur fjarlægt ljósvakann frá hinu minsta rúmi,
engin verkfæri eða tilfæringar geta handsamað hann, og
þó eru hreyfingar þessa alheimsefnis svo fastákveðnar og
lögbundnar, að engu skeikar, án hinna minstu breytinga
flytur ljósvakinn titring frumagna á mörg hundruð árum
frá yztu sólkerfum vetrarbrautar til verkfæranna í stjörnu-
turnum á jörð vorri. Hinn enski eðlisfræðingur Michael
Faraday (1791 —1867) benti fyrstur á, að rafmagn og seg-
ulmagn hlytu að vera ölduhreyfingar í tjósvakanum, eins
og ljósið, með mismunandi bylgjulengd; á. því byggjast
meðal annars hin þráðlausu símskeyti og margt fleira.
Newton grunaði, að það hlyti að vera einhver miðill, sem
gerði þyngdaráhrifin möguleg í geimnum, og sumir ætla
nú líka, að ljósvakinn sje þessi miðill, þó menn ekki viti,
á hvern hátt það gerist. Yfirleitt er það skoðun flestra
vísindamanna, að ljósvakinn sje miðill allrar orku í geimti-
um, og þar með frömuður alls þess, er gerist í heiminum,
bæði í smáu og stóru, án ljósvakans væri heimurinn auð-
ur og tómur.
Sökum þess, að vísindin geta ekki handsamað ljós-
vakann sjálfan, er mjög örðugt að finna eðli hans og ein-
kenni, það er að eins hægt að skoða einkennin óbeinlínis
með rannsókn og tilraunum á náttúrufyrirbrigðum þeim og
náttúruöflum, sem grundvallast á hreyfingum þessa frum-
lags, og draga svo af því ályktanir um undirstöðuna, en
þar komast menn í ógöngur, sem fyrr var getið. Sumir
hinir ágætustu eðlisfræðingar, eins og t. d. Lord Kelvin
(1824—1907), hafa með margbrotnum reikningum og rann-
sóknum, sem einkum styðjast við eðli ljóssins, komist að
þeirri niðurstöðu, að ljósvakinn í raun rjettri sje harður