Frjáls verslun - 01.04.1998, Blaðsíða 20

SKOÐUN
ar byrðar vegna falls Sambandsins sem hafði greiðan pólitískan
aðgang að Landsbankanum vegna „síns bankastjóra” þar. Allir
bankarnir hafa þó orðið að afskrifa milljarða í töpuðum útlánum -
einkabankinn íslandsbanki lika. Sömuleiðis telst 42 milljóna
kostnaður Landsbankans vegna laxveiði kannski ekki hár þegar
hann er settur í samhengi við heildartekjur bankans á sama tíma-
bili sem numið hafa um 60 milljörðum. Hér hefur kostnaðurinn
verið settur i hlutfall við aðrar stærðir. En einn og sér, óháður öðr-
um stærðum, telst laxveiðikostnaðurinn hár. Um mikið bruðl er
að ræða - og það fer fyrir brjóstið á fólki. Stjórnendur, hvort sem
er í Landsbankanum eða annars staðar, geta mælt bruðl með eft-
irfarandi þumaliingursreglu: Væru þeir tílbúnir til að leggja út í
viðkomandi kostnað ef þeir ættu fyrirtækið sjálfir og yrðu að
greiða kostnaðinn úr eigin vasa? Þeir verða að spyija sig hvernig
þeir skuli fara með það fé sem þeim er trúað fyrir. Og fyrir þá fjöl-
mörgu stjórnmálamenn, banka- og fyrirtækjamenn, sem þegið
hafa ferðir i laxveiði með ríkisbönkunum tveimur, opinberum
sjóðum, Seðlabankanum og ríkisfyrirtækjum, er ágætt að rifja upp
hin fleygu orð Miltons Friedman: „Hádegisverðurinn er aldrei
ókeypis - það er alltaf einhver sem greiðir fyrir hann!!” Boðsmenn
geta ekki bæði sleppt og haldið. Þeir geta ekki bæði þegið boð í
dýrar laxveiðiferðir og staðið síðan á öndinni af hneykslun og for-
undran!
Erlendis tengjast flestar afsagnir fólks kynlífi- eða notkun á al-
mannafé í eigin þágu. Sagan þar sýnir að fólk í opinberum stöðum;
stjórnendur, embættismenn og ráðamenn, hafa yfirleitt fallið
vegna lágra fjárhæða sem tengjast einkaneyslu á kostnað skatt-
borgara; til dæmis flugferðum, hótelgistingu og þar fram eftir göt-
unum. Upphæðin sjálf hefúr ekki skipt meginmáli heldur tilurð
hennar. Það þarf sterk bein til að ganga með ávísanahefti annarra
- og fara ekki út af sporinu í risnukostnaði.
Sverrir Hermannsson, fyrrverandi bankastjóri, hefur haldið
þvi fram að varðandi risnu bankans hafi verið farið í einu og öllu
eftir reglum Landsbankans sem gilt hafi þar á bæ í áratugi. Hann
hefur sagt - eftír á - að þessar reglur hafi greinilega verið of rúm-
ar; hann hafi hins vegar ekki breytt þeim reglum fremur en aðrir
sem komið hafa að bankanum í áratugi. Sömuleiðis hafa vakið at-
hygli upplýsingar hans um að í kjörum bankastjóranna, en banka-
málaráðherra og bankaráð hafa samið við þá, hafi verið ákvæði
um tvær fríar ferðir með maka á ári á kostnað bankans.
Þetta varpar kastljósinu auðvitað að bankaráðinu varðandi regl-
ur bankans gagnvart bankastjórunum. Eðlilega hefiir verið spurt
hvernig bankaráðið geti verið stikkfrí, sem og bankamálaráðherr-
ann, gagnvart rekstri bankans, líka eyðslu hans í risnu og laxveið-
ar, - en samt skrifað undir ársreikninga hans. í fyrirtækjum er það
þannig að reksturinn er á ábyrgð stjórna þeirra. Arsreikningur
hvers fyrirtækis er lagður fram af stjórn og á ábyrgð hennar!
Vandséð er því hvernig bankaráð Landsbankans getur lagt fram
ársreikninga, kynnt þá og kvittað undir - án þess að bera neina
ábyrgð á því sem þar stendur! Það er ekki trúðverðugt að banka-
ráð, sem semur við bankastjóra um kjör þeirra, telji sig ekki hafa
haft neina vitneskju um rúmar innanhússreglur bankans í risnu og
laxveiðum. Það er líka annkanalegt að bankaráð hneykslist á öllu
saman með þjóðinni eftir að risnan og laxveiðin eru komin upp á
borðið. Þeir bankaráðsmenn, sem sitja í núverandi bankaráði, og
voru ennffemur í því gamla undir forystu Kjartans Gunnarssonar,
Sjálfstæðisflokki, ættu því að segja af sér og „axla áþyrgðina” með
bankastjórunum þremur. Jafhvel lfka bankamálaráðherrann, Finn-
ur Ingólfsson, sem hefur auðvitað verið öllum hnútum kunnugur
um bruðl í bankanum þótt hann hafi kannski ekki haft nákvæma
vitneskju um fjárhæðir í því sambandi.
Það hljómar hálf öfugsnúið þegar Finnur Ingólfsson, ráðherra
bankamála, leggur þann skilning í dæmið að bankaráðsmennirnir
í Landsbankanum axli ábyrgð með því að sitja áfram. Hvers vegna
vildi hann ekki hafa siðbótina almennilega fyrst hann valdi henni
tíma á stórhátíð kristinna manna, um páskana? Þegar hefur að
visu einn bankaráðsmanna, Jóhann Arsælsson, fulltrúi Alþýðu-
bandalagsins, sagt af sér. Finnur taldi það raunar mikið áþyrgðar-
leysi. Varamaður Jóhanns, Guðbjartur Hannesson, skólastjóri á
Akranesi, einnig fulltrúi Alþýðubandalagsins, hefur sest í banka-
ráðið. Einhvern veginn hefði það verið trúverðugra hjá Alþýðu-
bandalaginu að hverfa að fullu frá því að eiga þar bankaráðsmann.
En það vill flokkurinn ekki. Vegna þess að ítökum pólitíkusa í
bönkum fylgja völd - en hins vegar engin ábyrgð, að því er virðist.
HVÍTÞVOTTURINN Á HALLDÓRI
Það, sem vakið hefur hvað mesta ahygli við brottrekstur
bankastjóranna þriggja, er sá hvítþvottur sem Framsóknarflokk-
urinn og þingmenn hans hafa haft um „sinn bankastjóra” í Lands-
bankamálinu, Halldór Guðbjarnason. Hver af öðrum stóðu þing-
menn Framsóknarflokksins upp á Alþingi og höfðu nánast það eitt
að segja um skýrslu Ríkisendurskoðunar eftir páskana að hún
hreinsaði Halldór, bankastjóra Framsóknarílokksins í bankanum,
af ábyrgð á bruðli bankans í risnu, ferðalögum og laxveiðum.
Þessu var raunar haldið mjög á lofti í fréttaflutningi ýmissa fjöl-
miðla af málinu. Áróðurinn hreif. Ótrúlega margt fólk telur Hall-
dór alsaklausan í málinu og að Björgvin Vilmundarson, banka-
stjóri Alþýðuflokksins í bankanum, og Sverrir Hermannsson,
bankastjóri Sjálfstæðisflokksins í bankanum, beri einir ábyrgð á
herlegheitunum sem varð þeim þremenningum að falli. Svo virð-
ist sem það skipti fólk engu þótt þankastjórarnir þrír hafi, sam-
kvæmt ráðningarsamningi, borið jafna ábyrgð á daglegum rekstri
bankans. Sömuleiðis virðist það engu skipta þótt Halldór hafi skrif-
að undir tvö bréf til viðskiptaráðuneytisins um laxveiðikostnað
bankans. Það fyrra skrifaði hann undir með Sverri Hermannssyni.
Þær upplýsingar reyndust ekki tína allt til. Undir síðara bréfið -
bréfið sem allt varð vitlaust út af - skrifaði Halldór undir ásamt
Björgvin Vilmundarsyni. Maður, sem heldur sjálfur að hann beri
ekki ábyrgð á því sem hann skrifar undir, telst tæplega hæfur í
starfi. Jafnframt verður það að teljast afar hæpið að Halldór hafi
ekki vitað um þær rúmu húsreglur bankans sem tengdust risnu-
kostnaði og þvi ekki aðhafst neitt til að breyta reglunum. Raunar
gekk eitt dagblaðanna, Dagur, svo langt að fullyrða í stórri fyrir-
sögn á forsíðu - vegna viðtals við Halldór í blaðinu - að hann væri
fórnarlamb og hefði ekki bruðlað með fé bankans. Þessi fyrirsögn
var fullyrðing blaðsins. Einhveijir ræða núna um að Halldór eigi
að taka við af Steingrími Hermannssyni sem næsti Seðlabanka-
stjóri en Finnur Ingólfsson skipar í þá stöðu. Finnur hefur lýst því
yfir í viðtali að mikilvægt sé að þankastjórar Seðlaþankans endur-
spegli hinn pólitíska sfyrk í landinu hverju sinni. Um það má vissu-
lega deila því flestir hagfræðingar eru á þeirri skoðun að Seðla-
bankar þurfi að vera sem sjálfstæðastir - óháðir stjórnmálamönn-
um.
ÞÁHUR ENDURSKODENDA
Þáttur endurskoðenda bankans, bæði þess löggilta og Ríkis-
endurskoðanda, hafa verið nokkuð tíl umræðu í Landsbankamál-
inu. Upplýst hefur verið að hinn löggilti endurskoðandi bankans
20