Morgunblaðið - 01.05.2001, Blaðsíða 47

ÍSLENSKA lestrarfélagið varstofnað árið 1990 af hópi áhuga-fólks, sem vildi stuðla að auknu
læsi meðal þjóðarinnar. Eitt af mark-
miðum félagsins er að auka for-
eldrum og uppalendum skilning á
mikilvægi lesturs og málþroska. Það
var aðalhvati þess að Lestrarfélagið
gaf nýlega út: Lestrarbókina okkar,
greinasafn um lestur og læsi. Grein-
arnar eru um allt
mögulegt sem við-
kemur máltöku,
málþroska, lestri og
læsi. Hér nefni ég
nokkur sjónarmið,
sem fram koma í bókinni.
Það er skoðun margra kennara að
börn verði síðar og lakar læs en áður,
því sé mikilvægt að setja sig inn í
áhugasvið barna og vekja löngun
þeirra til lestrar. Margir telja lest-
urinn grundvallaratriði hvað varðar
sjálfstraust barna og skipti því miklu
máli fyrir gengi þeirra í skóla og líf-
inu öllu. Þær raddir heyrast einnig
að lestur ætti að vera námsgrein í
framhaldsskóla.
Flestir foreldrar lesa fyrir barnið
sitt. Ekki leikur vafi á því að það má
telja það einn af hornsteinum að
lestrarnámi barnsins ef lesið er fyrir
það að staðaldri. Nauðsynlegt er að
gera sér grein fyrir mikilvægi þess
að lesa fyrir börn. Lestur eykur mál-
þroska barnsins og njóta börn þeirra
stunda sem lesið er fyrir þau, þótt
þau séu sjálf orðin læs. Málumhverfi
barns skiptir miklu máli, að tala
skýrt og að það sjái hina fullorðnu
lesa. Flestir kennarar eru sammála
því að börn sem lesa mikið séu betur
máli farin, en þau sem lítið eða ekk-
ert lesa. Börn læra að tala með því að
hlusta á aðra og herma eftir öðrum;
„því læra börnin málið að það er fyrir
þeim haft.“
Eitt augljósra merkja um áhuga
almennings hér á landi á íslensku
máli er nýrðasmíðin. Við þýðum, lög-
um erlend orð að íslenskum að-
stæðum eða búum til ný orð. Menn
gera sér grein fyrir að málið er í
stöðugri endurnýjun, en leggja
áherslu á að varðveita málkerfið og
Lestur er ævintýri
sjá til þess að hægt sé að tala um
hvað sem er á okkar eigin tungumáli.
Lítill drengur sat í fangi móður sinn-
ar, horfði hugsi á hana og sagði:
„Mamma þú ert með kraftaverk.“
Hvað áttu við spurði móðirin. Hann
greip þá um axlapúða sem voru í
jakka hennar og sagði: „Þetta er
kraftaverk.“ Drengurinn yfirfærði
hugmyndir sínar um krafta í köggl-
um á axlapúða mömmu sinnar.
Það hefur þótt merki um vit og
væna hugsun að eiga góðan orða-
forða. Sá sem hefur rýran orðaforða
er trúlega slakur lesandi. Börn átta
sig snemma á mikilvægi orðsins og
heyrst hafa ýmsar skilgreiningar á
hugtakinu: „Orð eru það sem ég segi
um það sem ég heyri inni í höfðinu á
mér.“ Sagði ungur nemandi.
ÞEGAR hugað er að orðaforðabarna á skólaldri er gjarnantalað um fjórar aðskildar
deildir: Orðaforða talmáls, hlust-
unar, lestrar og ritunar. Rætt er um
að skólum beri að efla orðaforða og
sjá til þess að nemendur læri að nota
hann. Þekking á kennslu orðaforða
fer vaxandi og er líklegt að orðanám í
skólum skili góðum árangri. „Í lestr-
arfélagi Lágafellssóknar var Þúsund
og ein nótt ...Þetta var fyrirtaks lesn-
ing handa krakka eins og stráknum í
Laxnesi, sem var alæta á letur þó
hann skildi ekki orðin, síaðist inní
mig úr Þúsund og einni nótt and-
rúmsloft þjóða.“ Skrifar Halldór
Laxness í bókinni Í túninu heima.
Orðin gefa okkur völd og leiðsögn
um landslag tungunnar og er trúlega
það sem fyrir barninu vakir þegar
það spyr í sífellu: „Ka hetta?“ Tungu-
málið er virkasta tæki okkar til að
hugsa með. Og öflugasta tæki okkar
til þess að geyma þekkingu og miðla
henni frá kynslóð til kynslóðar. Á
meðan Gilitrutt gat sagt „Húsfreyja
veit ekki hvað ég heiti,“ hafði hún
hana á valdi sínu. Til þess að komast
af í flókinni veröld verða börnin því
að læra að tileinka sér reynslu geng-
inna kynslóða. Námið er mállegt,
bundið í frásagnir, lýsingar og nafn-
giftir. Við sjáum líka handtök og
verklag. Til þrautar skilja fáir annað
en sitt eigið móðurmál og þetta móð-
urmál verður lykillinn að öllum öðr-
um skilningi. „Aldrei gleymi ég því
þegar ég lærði að lesa, það var stór-
viðburður. Og hvað mundi hafa orðið
úr mér að lifa alla þessa aflöngu ævi
minnar ef Anna hefði ekki tekið sig
til og náð sér í prjón fyrir ábendara,
og sýnt mér þennan lykil að því öllu
sem ég hef unað við síðan.“ Skrifar
Málfríður Einarsdóttir.
“Nýverið var brotist inn í bókasafn
hér í borg - þetta eru góðu fréttirnar
- en þær vondu verða líka að fylgja:
Þjófarnir stálu eingöngu víd-
eóspólum.“ Skrifar Pétur Gunn-
arsson, sem segir líka að lestur sé
ástarævintýri.
OFT MÁ heyra fullyrðingarþess efnis að orðaforði barnaog unglinga sé minni nú á
dögum, en áður var. En ef til vill
kunna börn önnur orð en þeir sem
eru fullorðnir í dag og því ekki hægt
að segja að orðaforðinn sé minni. Frá
þriggja ára aldri læra börn að með-
altali átta til tíu orð á dag. Börn læra
fyrst af öllu orð sem eru algeng í máli
foreldra og annarra sem sinna
barninu. Lestur þróast frá unga aldri
og fram á fullorðinsár hann er alla
ævi að þróast. Í íslensku samfélagi
finnum við ritaðan texta við nánast
hvert fótmál og það er þetta um-
hverfi sem íslensk börn fæðast inn í.
Nánast hvar sem er í heiminum er
góð færni í lestri talin vera eitt af því
sem síst er hægt að vera án. Margt
fleira forvitnilegt og áhugavekjandi
er hægt að lesa sér til um í Lestr-
arbókinni okkar, hér er aðeins fátt
eitt upptalið.
 Lestrarbókin okkar, greinarsafn um lestur
og læsi.
Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands
og Íslenska lestrarfélagið gáfu bókina út árið
2000.
Hún er 200 blaðsíður. Hægt er að panta bókina
á vefnum www.khi.is/khi/rkhi/lestrarbokin.htm
og kostar hún þar 2000 kr.
Höfundur er með BA-próf í íslensku
og uppeldisfræði og uppeldis- og
kennslufræði.
Eftir Sigrúnu
Oddsdóttur
MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ 2001 47
sodds@strik.is
INNSÝN
HESTAMENNSKAog hrossarækt ervaxandi atvinnu-
grein á Íslandi. Hólaskóli
er opinber miðstöð
kennslu og rannsókna í
hrossarækt og reið-
mennsku. Skólinn rekur
hrossaræktarbú sem nýt-
ist í kennslu og rann-
sóknastarfi. „Rannsóknir
eru í örri þróun og hafa
verið unnar í samstarfi
við embætti dýralæknis
hrossasjúkdóma sem
staðsett er á Hólum og
Sigríður Björnsdóttir
gegnir,“ segir Skúli
Skúlason skólameistari.
Stærstu rannsókna- og
þróunarverkefnin hingað
til snúast um álags-
sjúkdóma, spatt og sum-
arexem.
Víkingur Gunnarsson
er deildarstjóri á hrossa-
ræktarbraut og segir
hann markmið kennsl-
unnar vera að mennta
fólk til starfa á ýmsum
sviðum atvinnugrein-
arinnar, t.d. í hrossarækt,
tamningum, reiðkennslu,
þjálfun og keppni og með
því að stuðla að fram-
förum og aukinni arðsemi
í hrossarækt, betri tamn-
ingum og reiðmennsku.
Nemendur eiga m.ö.o. að
geta tekið þátt í fjölþætt-
um atvinnurekstri á þessu
sviði, að námi loknu.
Á hrossaræktarbraut
er boðið upp á allt að
þriggja ára nám. Eftir
fyrsta árið verða nem-
endur hestafræðingar og
leiðbeinendur. Eftir ann-
að ár tamningamenn og
eftir þriðja þjálfarar og
reiðkennarar.
Skólinn hefur formlega
samstarfssamninga við
nokkra háskóla innan-
lands sem utan varðandi
nám og rannsóknir. Hóla-
skóli er í samstarfi við
Félag tamningamanna
(FT). Öll þróun náms á
hrossaræktarbraut Hóla-
skóla fer fram í samvinnu
við FT. Nemendur skól-
ans geta gengið í FT að
ákveðnum skilyrðum
uppfylltum.
Hrossaræktarbrautin
er sú fjölmennasta í Hóla-
skóla og stunda um 30
nemendur nám skólaárið
2000-2001. „Næsta skóla-
ár verða nemendur fast
að um 50,“ segir Vík-
ingur. Inntökuskilyrði
fyrsta ársins eru að hafa
lokið a.m.k. 2 árum í
framhaldsskóla og vera
orðinn 18 ára, auk þess
þreyta umsækjendur inn-
tökupróf í reiðmennsku.
Víkingur segir að einnig
sé endurmenntun, nám-
skeiðum og rannsóknum
sinnt í tengslum við
brautina. Einnig má
nefna að tveir vinna nú að
masters-verkefnum sín-
um við deildina.
Töluvert er um erlenda
nemendur á brautinni hjá
honum, oft hefur hlutfall
þeirra verið um fjórð-
ungur.
Nýtt hesthús
og aukin umsvif
Nú er verið að leggja
lokahönd á innréttingu
nýs hesthúss fyrir 47
hesta. „Hesthúsaðstaðan
er því mjög góð og er nú
pláss fyrir um 160 hross á
staðnum,“ segir Vík-
ingur. „Þá er unnið stíft
að undirbúningi á stækk-
un reiðkennsluaðstöðu.“
Hún er mikilvæg vegna
vaxandi umfangs kennsl-
unnar og væntinga gagn-
vart þessari atvinnu-
grein. Búskapurinn í
kringum íslenska hestinn
er orðinn þónokkur er-
lendis og þ.a.l. sókn þar í
fólk með þekkingu á ýms-
um sviðum hestamennsk-
unnar.
Víkingur býst við
áframhaldandi vexti
hrossabrautarinnar við
Hólaskóla enda sé hér um
vænlega atvinnugrein að
ræða.
Þekking
á hesta-
mennsku
Morgunblaðið/Gunnar Hersveinn
Nýtt hesthús hefur verið innréttað á Hólum vegna
aukinna umsvifa á hrossaræktarbraut.
FISKELDISFYRIRTÆKIÐMáki hf. á Sauðárkrókihefur alið hlýsjáv-
arfisktegundina barra, og það
rekur nýja fiskeldisstöð í Fljótum.
Þar hafa verið sett upp vatnsend-
urnýtingarkerfi til þess að hægt
sé að ala barra við um 20° C. End-
urnýtingarkerfi Máka opnar nýja
möguleika til eldis hlýsjávarteg-
unda. Forráðamenn fyrirtækisins
vonast til að barraeldi verði und-
irstaða fyrirtækisins í framtíð-
inni, en nauðsynlegt skilyrði þess
eru hæfir starfsmenn. Halldór Ar-
inbjarnar er einn þeirra en hann
útskrifaðist árið 2000 af fiskeld-
isbraut í Hólaskóla. Blaðamaður
hitti einnig Jóhann Gestsson sem
útskrifaðist á sama tíma og hefur
nú ráðið sig til starfa í Hólaskóla
og flutt þangað ásamt eiginkonu
og fjórum sonum sínum.
Sennilega var það áhugi á veið-
um og fiskum sem leiddi til þess
að þeir hófu nám í fiskeldi. „Við
fórum strax að vinna í þessu eftir
námið og við komum vel und-
irbúnir fyrir þá vinnu,“ eru þeir
sammála um. „Námið er mjög
gott og er um fiskeldi, byggingu
fiskeldisstöðva, kynbætur og
einnig um rekstur stöðva,“ segir
Halldór, en námið spannar 12
mánuði.
„Það er gott að vera á Hólum,“
segir Jóhann, „staðurinn er ynd-
islegur og kennslan góð. Við
náum að ræða hlutina því nem-
endur eru ekki svo margir.“
Halldór og Jóhann segja að
vissulega geti verið erfitt að rífa
sig upp og steypa sér út í nám, en
hinsvegar sé þetta ágætis fjár-
festing með þolanlegum launum.
Námið á Hólum kostaði 340 þús-
und krónur í 9 mánuði, en það er
lánshæft. Eftir námið geta nem-
endur til dæmis ráðið sig sem
stöðvarstjóra hjá fiskeldisfyr-
irtækjum.
Barri er ljúffengur hlýsjáv-
arfiskur sem aðallega er seldur
héðan til Bretlands en einnig á
nokkur íslensk veitingahús. Lirf-
ur eru fengnar hingað frá Frakk-
landi og hér er fiskurinn alinn.
Hjá Máka starfa átta manns, sex á
Sauðárkróki og tveir úti í Fljót-
um.
Morgunblaðið/Gunnar Hersveinn
Halldór (t.v.) stöðvarstjóri hjá Máka á Sauðárkróki, fóðrar hlýsjáv-
arfiskinn barra. Jóhann er nýfluttur á Hóla í Hjaltadal.
„Það er gott að
vera á Hólum“