Morgunblaðið - 06.07.2001, Qupperneq 29

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 2001 29
EVRÓPSK samtök
um nýtingu vistvænna
orkugjafa, EUFOR-
ES, héldu nýlega árs-
fund sinn á Gotlandi í
Svíþjóð. Meginvið-
fangsefni samtakanna
er að stuðla að auk-
inni notkun endurnýj-
anlegra orkugjafa.
Evrópusambandið
hefur sett sér það
markmið að endurnýj-
anleg orka fari úr
5-6% í dag upp í 12 %
innan 10 ára. Svo sem
ítrekað hefur verið
bent á er hlutfallið
hér á Íslandi 66-67%
(á móti 5-6% ESB) og kemst engin
þjóð með tærnar þar sem við höf-
um hælana í þeim efnum.
EOFORES eru m.a. mynduð af
fulltrúum ýmissa vistvænna orku-
framleiðenda í Evrópu, þingmönn-
um og vísindamönnum í álfunni.
Forseti samtakanna er Eryl
McNally, bresk þingkona á þingi
ESB. Hún hélt erindi á Íslandi í
nóvember 1997 á ráðstefnu, sem
haldin var í Ráðhúsinu í Reykjavík
um vistvæn ökutæki.
Fleiri við orkuöflun
en í bílaiðnaði
Vegna markmiða ESB um aukna
hlutdeild vistvænna orkugjafa hef-
ur mikið gerst í Evrópu á því sviði.
Þannig er framleiðsla rafmagns
með vindorku að verða stöðugt
stærri þáttur í orkuöflun ýmissa
Evrópuríkja, einkum Dana, Þjóð-
verja og Spánverja.
Þá fer ört vaxandi hlutur líf-
rænna efna við framleiðslu raf-
magns (með svipaðri aðferð og
metangasið er framleitt hjá
Sorpu). Standa Svíar, Finnar og
Austurríkismenn framarlega í
þeim flokki.
Framleiðsla rafmagns með end-
urnýjanlegri orku er orðin öflug
starfsgrein í Evrópu
og starfa í dag fleiri
við slíka framleiðslu
en í bílaiðnaðinum
evrópska.
Umhverfisstig
Á Gotlandi hélt m.a.
erindi, Jose Fages,
forseti Evrópusam-
taka smærri vatns-
aflsvirkjana. Greindi
hann m.a. frá niður-
stöðum yfirgripsmik-
illar rannsóknar hóps
spænskra vísinda-
manna. Skoðuð voru
umhverfisáhrif af
framleiðslu rafmagns
með átta ólíkum aðferðum: Með
mó, kolum, jarðefnagasi, kjarn-
orku, vindorku, smærri vatnsafls-
virkjunum og sólarorku. Þarna er
m.ö.o. um að ræða helstu leiðir til
rafmagnsframleiðslu en vantar þó
inn í þessa rannsókn rafmagn
framleitt með jarðvarma (sbr.
Svartsengi, Nesjavellir og Krafla).
Rannsóknin metur áhrif orku-
framleiðslunnar á 12 þætti um-
hverfis og samfélags. Má þar
nefna loftslagsbreytingar, óson-
áhrif, súrt regn, geislun, þung-
málma, staðbundna loftmengun,
losun úrgangs o.s.frv. Aðferðin við
mat þetta er viðurkennd á alþjóða-
vísu og nefnist LCA (Life Cycle
Analysis). Er þá tekið til allra
þátta við raforkuframleiðsluna –
allt frá öflun hráefnis til förgunar
á úrgangi og áhrif hvers þáttar á
umhverfið. Allt að 569 þættir eru
teknir til skoðunar í matsferlinu. Í
lokin er síðan hverri aðferð veitt
stig, umhverfisstig (Ecopoint). Því
hærri sem stigatalan er þeim mun
skaðlegri eru áhrifin á umhverfið.
Lítum á niðurstöður hinnar
spænsku rannsóknar:
Orkugj. Umhv.stig
Mór .................................... 1.735
Olía .................................... 1.398
Kol ..................................... 1.356
Kjarnorka ............................ 672
Jarðefnagas ......................... 267
Vindorka ................................ 65
Minni vatnsaflsvirkjun ........... 5
Margt athyglisvert kemur fram
í könnun þessari. Þannig eru um-
hverfisstig rafmagns framleitt með
kjarnorku t.d. um helmingi lægri
en af kolum og olíu. Við það má þó
bæta almennum ótta við slys í
kjarnorkuverum og harða kröfu
um að fækka slíkum verum (sbr. í
Svíþjóð). Mest sláandi er þó
hversu lítil umhverfisáhrifin eru af
vatnsaflsvirkjunum eða aðeins 5
stig. Það felur í sér m.a. að til
framleiðslu á einu kílówatti (kWh)
af rafmagni með mó eru áhrifin
um 300 sinnum meiri og 250 sinn-
um meiri ef olía er notuð við raf-
orkuframleiðslu í stað minni vatns-
aflsvirkjunar. Sannarlega sláandi
tölur.
Heimurinn,
kol og vatn
Rannsókn Spánverjanna er lofs-
verð og dregur athygli að mörgum
þáttum. Hún lýsir í hnotskurn
þeim vanda sem alþjóðasamfélagið
stendur frammi fyrir. Orka er
undirstaða velferðar. Þess vegna
eykst ásókn í orku stöðugt og er
ekkert lát þar á. Hins vegar eykst
krafan um aðgát varðandi um-
hverfið. Kyoto-samkomulagið,
ákvörðun ESB um aukna notkun
endurnýjanlegrar orku og fleira í
þeim dúr endurspeglar áhyggjur
fólks af hnattrænum umhverfis-
áhrifum orkunotkunar. Umhverfis-
málin verða aldrei skoðuð öðruvísi
en í hnattrænu samhengi. Af þess-
um sökum eykst stöðugt eftir-
spurn eftir vistvænni orku. Og yfir
henni ráða Íslendingar. Segja má
að hún sé ein verðmætasta auðlind
okkar og grunnur að mikilli vel-
ferð.
Vatnsafl,
kol eða olía
Hjálmar
Árnason
Orkugjafar
Orka, segir Hjálmar
Árnason, er undirstaða
velferðar.
Höfundur er formaður
iðnaðarnefndar.
ÞEIR, sem málið
varðar, hafa fylgst
með skoðanaskiptum
forsvarsmanna Grein-
ingar- og ráðgjafar-
stöðvar ríkisins og yf-
irvalda félagsmála á
Íslandi nú síðustu
mánuði. Þar hefur
verið reifaður frá
ýmsum hliðum sá fjár-
hagsvandi sem Grein-
ingarstöðin stendur
frammi fyrir nú eins
og oftast áður. Í þess-
um umræðum hefur
nokkrum sinnum verið
vikið að hlutverki og
starfssviði Greining-
arstöðvar en það snýr að fötluðum
börnum og fjölskyldum þeirra.
Fötluðum börnum
fjölgar
Með aukinni tækni og þekkingu
fjölgar fötluðum börnum. Fleiri
fötluð börn lifa sem áður dóu vegna
þess að viðeigandi meðferð var
ekki fyrir hendi eða ekki veitt
vegna viðhorfa sem ríktu til fatl-
aðra. Einnig er nú hægt af tækni-
legum ástæðum að greina fleiri
fatlanir og veita viðeigandi úrræði.
Þar að auki eru kröfur um áfalla-
hjálp alls staðar háværar og er vax-
andi krafa á starfsfólk Greiningar-
stöðvarinnar um að styðja foreldra
í þeirra sorg og erfiðleikum sem
fylgja því að barn þeirra greinist
með fötlun.
Skjólstæðingum stöðvarinnar fer
því fjölgandi.
Börn aldrei
þrýstihópur
Börn ein og sér verða aldrei
sterkur þrýstihópur. Fyrir þeirra
hönd verða foreldrar og forsvars-
menn að beita þrýstingi. Foreldrar
ungra barna er líklega sá hópur
sem er undir einna mestu álagi í
iðnvæddum samfélögum því segja
má að þeir heyi sína lífsbaráttu á
mörgum vígstöðvum.
Og þegar kemur að
foreldrum fatlaðra
barna fjölgar enn or-
ustunum því í viðbót
við venjulega lífsbar-
áttu þurfa þeir að
berjast fyrir sérstök-
um úrræðum fyrir
barn sem þeir elska
jafnmikið og hin börn-
in sín, barn sem oft á
tíðum krefst gríðar-
lega mikillar umönn-
unar og orku.
Foreldrar fatlaðra
barna eru því oftar en
ekki þreytt fólk bæði á
sál og líkama. Bið eftir
lögbundinni þjónustu Greiningar-
stöðvar, einu stofnun sinnar teg-
undar á Íslandi er ómannúðleg við-
bót við aðra erfiðleika foreldra.
Snemmtæk íhlutun
Allir sem koma að meðferð barna
með þroskafrávik, hvort sem frávik
eru á sviði andlegs- eða líkamlegs
þroska, vita að grundvallarmáli
skiptir fyrir allar framtíðarhorfur
slíkra barna að frávikin séu greind
strax og réttum úrræðum beitt.
Það hefur margoft verið sannað að
snemmtæk íhlutun er einföldust,
sársaukaminnst og þegar til langs
tíma er litið ódýrust því ekkert er
jafnslæmt og að velta vandanum á
undan sér.
Fjárfestingagleði
Íslendingar eru fjárfestingaglað-
ir. Við reisum dýrar byggingar,
virkjanir og borum dýr göng. Ekk-
ert skal til sparað þegar opinberar
byggingar eru reistar, þjóðmenn-
ingin skal í heiðri höfð og óhætt er
að segja að fjárlagaramminn fari
þá út um víðan völl.
Hvenær er
mennt máttur?
Greiningarstöð ríkisins býr ekki
við dýran eða glæsilegan húsa- eða
tækjakost. Þar felst aðalkostnaður-
inn í launum starfsfólksins því í
menntun þess og starfsreynslu eru
úrræði stöðvarinnar fólgin. Að
mennt sé máttur á hér betur við en
víða annars staðar. Og nú er svo
komið að hinn almenni vinnumark-
aður er farinn að veita ríkinu sam-
keppni um starfskrafta þessa sér-
hæfða starfsfólks stöðvarinnar og
auðvitað er í hæsta máta óeðlilegt
að ætla því að þiggja lakari kjör hjá
Greiningarstöðinni en annars stað-
ar.
Þetta vita yfirvöld félagsmála á
Íslandi og er þeim því vandi á
höndum. Foreldrar fatlaðra barna
eiga ekki í nein önnur hús að
venda. Um þá og börn þeirra er
ekki nein samkeppni. Um málefni
Greiningarstöðvarinnar verður að
ríkja sátt. Óviðunandi er að biðlist-
ar lengist og úrræði færist fjær ör-
væntingarfullum foreldrum. Sóma
síns vegna verða yfirvöld félags-
mála á Íslandi að finna hið fyrsta
varanlega lausn á viðvarandi fjár-
hagsvanda Greiningar- og ráðgjaf-
arstöðvar ríkisins.
Viljum varan-
lega lausn
Ragnheiður
Gunnarsdóttir
Höfundur er hjúkrunarfræðingur
og móðir fatlaðs barns.
Fatlaðir
Foreldrar fatlaðra
barna eiga ekki í nein
önnur hús að venda,
segir Ragnheiður
Gunnarsdóttir. Um þá
og börn þeirra er ekki
nein samkeppni.
JÆJA, þá gerðist það sem hefur
verið fyrirsjáanlegt um langt skeið:
Þroskaþjálfar fóru í verkfall. Það
er með ólíkindum hvað þeir hafa
annars verið þolinmóðir. Vinnu-
veitendur þeirra hafa með öllum
sínum útspilum í gegnum tíðina
vanvirt stéttina og lítillækkað
hana. Atgervisflótti hefur verið
landlægur og æ fleiri ófaglærðir
sinna þeim fáu stöðugildum sem
annars voru eyrnamerkt þroska-
þjálfum. Páll Pétursson reynir á
tyllidögum að hressa upp á vinskap
sinn við greyin með því að hrósa
þeim: „Þroskaþjálfar eru fólk með
einstaklega gott hjartalag.“ Ráð-
herrann fattaði það ekki að með
slíkum hrósyrðum var hann ekki að
brúa bilið milli sín og þeirra, held-
ur ýfa annars nógu úfinn sjó. Þetta
minnir á hið barnalega viðhorf
manna til fólks með fötlun, að það
sé alltaf svo jákvætt eða þakklátt
eða að gömlu fólki þyki gaman í
bingó!
Fleiri hæli
Síðustu árin hefur risið mýgrút-
ur af sambýlum, dagdeildum og
öðrum úrræðum fyrir fólk með
fötlun. Páll margumtalaður Péturs-
son hefur básúnað þá ætlan sína að
útrýma biðlistum og leiðin til þess
séu þessi úrræði. Eitt heimili reis í
Kópavogi fyrir um 90 milljónir og
var ætlað 6 íbúum.
Vegna manneklu hafa
ekki nema 4 íbúar
flutt þangað og standa
2 íbúðir tómar. Svona
hefur þetta gengið sl.
2 ár. Þetta er ekkert
einsdæmi og liggur
við að um reglu frekar
en undantekningu sé
að ræða. Annar og
öllu alvarlegri hlutur
er sú staðreynd að
staðir með 10 stöðu-
gildi hafi að jafnaði
aðeins 1 eða engan
þroskaþjálfa innan
sinna raða. Helming-
unartími starfsmanna
er ekki óalgengur 6 mánuðir, þ.e.
eftir 6 mánuði verður helmingur
starfsmanna, sem nú starfa á við-
komandi stað, horfnir til annarra
starfa. Til hvers að halda þessum
skrípaleik áfram? Af hverju er
þessum rándýru heimilum ekki
lokað og peningunum varið í eitt-
hvað annað gáfulegra? Það er
hvort eð er engu varið í rekstur og
innra starf. Í gamla daga þegar
Fávitahæli ríkisins í Kópavogi var
og hét var ekki verið að flækja
málin; fólk með fötlun var lokað
inni og gætt af gæslumönnum.
Þessi gamla leið er kannski raun-
hæfari en þær leiðir sem farnar
eru í dag. Fjárlög
gera ekki ráð fyrir því
að það þurfi að reka
þau heimili sem byggð
eru og því tómt mál að
tala um að ráða ein-
hverja vælandi
þroskaþjálfa til starf-
anna. Því ætti í nafni
heiðarleikans að
hætta þessum skrípa-
leik og byggja fleiri
hæli þar sem gæslu-
menn sjá um hópinn.
Mögulega kosta eina
gæslusystir á hvert
hæli – en það er fyr-
irrennari þroskaþjálf-
ans á landi Ísa (með
styttri menntun og hvaðeina).
Kreppan vinur okkar
Lítið gaman er að eignast barn
með fötlun í velferðarríkinu Ís-
landi. Eftir misnákvæma greiningu
á eðli og örsökum fötlunar tekur
við líf á endalausum biðlistum.
Biðlistum eftir: Talþjálfun, iðju-
þjálfun, dagdeildarplássi, Bugl-
plássi, skammtímavistun, sambýli
o.fl. o.fl. Loks þegar inn er komið
er hætt við að fjölskylda og barn
fái áfall þegar starfsmannaveltan
fer af stað – sérstaklega í góð-
ærum, þá keyrir um þverbak.
Kreppan virðist því vera eini vinur
barna með fötlun og fjölskyldna
þeirra. Þá staldrar fólk við og tórir
jafnvel út árið! En í dag er aðeins
verið að gæla við kreppuna og ekki
komin þessi gamla góða með 30%
verðbólgu og gengisfellingum. Því
mega börn með fötlun og foreldrar
þeirra bíða enn um stund ásamt
þroskaþjálfunum og þeirra fólki.
Við öll eigum að naga okkur í hand-
arbökin yfir því að hafa látið okkur
detta í hug að velja leið markaðar-
ins sem framtíðarleið Íslands. Am-
eríkuvæðingin er fullkomnuð og
allir geta fengið allt – vonandi að
þeir verði ekki fyrir því að eignast
barn með fötlun því þá hrekkur
bílalánið skammt.
Með von um að börn
okkar verði heilbrigð
Grímur
Atlason
Kjarabarátta
Vinnuveitendur þroska-
þjálfa hafa með öllum
sínum útspilum í gegn-
um tíðina, segir Grímur
Atlason, vanvirt stéttina
og lítillækkað hana.
Höfundur er þroskaþjálfi
og atgervisflóttamaður.