Morgunblaðið - 26.08.2001, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 26. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þegar ég snemma árs 1961heimsótti Makaríos erki-biskup, nýkjörinn forsetaKýpur, var hann bjartsýnn á
að lýðveldið unga ætti sér framtíð,
þó undangenginn áratugur hefði ver-
ið ærið róstusamur og samsetning
þings og ríkisstjórnar væri í senn
sérkennileg og þung í vöfum. Lýð-
veldið hafði verið stofnað 1960 með
samkomulagi þriggja ríkja, Bret-
lands, Grikklands og Tyrklands, við
tvö stærstu þjóðarbrotin á eynni,
það gríska og það tyrkneska. Stjórn-
arskránni mátti ekki breyta nema
með samþykki ríkjanna þriggja.
Samkvæmt henni skyldi forsetinn
vera af grískum uppruna og varafor-
setinn af tyrkneskum. Það hafði í för
með sér að forsetinn var í rauninni
valdalaus meðþví varaforsetinn hafði
neitunarvald í öllum meiriháttar
málum. Þingið var skipað 40 fulltrú-
um, 25 af grískum uppruna, 15 af
tyrkneskum. Til að ná fram að ganga
urðu frumvörp að njóta fylgis meiri-
hluta í báðum hópum, þannig að 25
atkvæði grískumælandi þingmanna
nægðu ekki, heldur þurfti líka stuðn-
ing minnst 8 manna í tyrkneska
hópnum. Gervallt samfélagið auð-
kenndist af svipaðri sundrung.
Hvort þjóðarbrot hafði sína skóla,
sínar fjámálastofnanir (innlendir
bankar voru ekki til) og sína dóm-
stóla — nema tvo æðstu dómstólana:
sakamáladómstóllinn laut írskum og
stjórnlagadómstóllinn þýskum for-
seta.
Makaríos var forseti lýðveldisins
frammí júlí 1974, þegar gríska her-
foringjastjórnin gerði samsæri um
að ráða hann af dögum og setja á for-
setastól dæmdan morðinga og blaða-
mann, Níkos Sampson, sem var við
völd í nokkra daga og naut fulltingis
Bandaríkjastjórnar. Makaríos hafði
fengið pata af samsærinu og komst
undan með nálega yfirnáttúrlegum
hætti, fyrst til vesturstrandarinnar,
síðan til einnar herstöðvar Breta á
eynni og loks til Bretlands. Tyrkir
gerðu innrás og lýðveldið liðaðist
sundur, en herforingjastjórnin í
Aþenu hrökklaðist frá völdum. Mak-
aríos sneri aftur til gríska hlutans og
var forseti Kýpur til dauðadags
1977.
Tyrkneska yfirráðasvæðið á Kýp-
ur hefur ekki verið viðurkennt af
neinu ríki nema Tyrklandi. Gríski
hlutinn er hið eiginlega Kýpurlýð-
veldi og á aðild að Sameinuðu þjóð-
unum. Þegar Tyrkir gerðu innrásina
lögðu þeir undir sig norðausturhluta
eyjarinnar sem var bæði frjósamari
og lífvænlegri en suðvesturhlutinn.
Hinsvegar urðu ótrúlegir erfiðleikar
grískumælandi eyjarskeggja til að
þjappa þeim saman og vekja með
þeim frumkvæði og framtaksvilja
Kyrrlát stund á götu í Níkósíu.Blómsveigur hefur verið lagður við styttu af Makaríosi erkibiskupi.
Kjörland kræsinna
Morgunblaðið/Ómar
Rústir hinnar fornu Pafosborgar.
Náttúrufegurð Kýpur er
bæði stórbrotin og fjöl-
breytileg og sögulegar minj-
ar frá ólíkustu tímaskeiðum
liggja einsog hráviði um
gervalla eyna. Sigurður A.
Magnússon fjallar um sögu
Kýpur og menningu.