Morgunblaðið - 08.03.2002, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 8. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
DREIFÐ EIGNARAÐILD AÐ BÖNKUM
Síðustu daga hafa hörð átök um yfirráðin yfir Ís-landsbanka komið upp á yfirborðið. Þau eiga sérhins vegar mun lengri sögu og ekki ósennilegt að
fyrstu merki um þau hafi mátt sjá nokkrum mánuðum
eftir sameiningu Íslandsbanka og FBA fyrir tæpum
tveimur árum. Þau hafa hins vegar harðnað og ljóst, að
stefndi í harða og tvísýna kosningu um fulltrúa í banka-
ráð Íslandsbanka á aðalfundi bankans n.k. mánudag ef
ekki hefði komið til þess, að Hreggviður Jónsson, fyrr-
verandi forstjóri Norðurljósa, dró framboð sitt til
baka, sem þýddi að bankaráðið verður sjálfkjörið.
Þessi átök hafa valdið ókyrrð í kringum bankann,
óvissu hjá starfsfólki og vakið spurningar hjá við-
skiptamönnum. Þótt nú sé ljóst, að ekki kemur til kosn-
ingar á aðalfundi liggur ekkert fyrir um að átökum
þessum sé lokið.
Þessi átök um Íslandsbanka, sem er eini banki lands-
ins, sem er í einkaeign, því að ríkið á enn stærstu hlut-
ina í Landsbanka og Búnaðarbanka, hljóta að vekja á
ný umræður um nauðsyn dreifðrar eignaraðildar að
bönkum, sem hófust sumarið 1998 en stóðu af miklum
krafti haustið 1999.
Upphaf þessara umræðna var samtal, sem birtist hér
í Morgunblaðinu sumarið 1998 við Davíð Oddsson, for-
sætisráðherra, en þá sagði hann m.a.: „Sumar þjóðir
hafa það reyndar svo, að þær binda það í lög hversu
mikil eignarhlutdeild einstakra aðila má vera í bönk-
unum. Ég hygg að það sé til að mynda þannig í Noregi.
Það má vel vera, að slíkt gæti verið skynsamlegt að
gera einnig hér á landi. A.m.k. er ekki æskilegt að
menn hafi á tilfinningunni, að það séu einhver önnur
sjónarmið, sem ráði stefnu banka, en almenn arðsem-
issjónarmið, eins og einhverjir þröngir hagsmunir ráð-
andi hóps.“
Síðan sagði svo í frásögn Morgunblaðsins 8. ágúst
1998 af ummælum Davíðs Oddssonar: „Davíð sagði, að
þó að nú sé í tízku að tala um kjölfestufjárfesta telji
hann að í bankastofnun geti alveg dugað að stærstu
eignaraðilar, sem komi til með að hafa leiðbeinandi for-
ystu um reksturinn, eigi eignarhluti á bilinu 3% til 8%
til dæmis. Hann telji hins vegar ekki æskilegt að einn
aðili eða skyldir aðilar ráði 30–40% eignarhlut í banka-
stofnun.“
Í tilefni af þessum umræðum sagði forsætisráðherra
í viðtali við Ríkissjónvarpið 6. ágúst 1999: „Íslenzka
þjóðríkið er þannig vaxið, að það er ekki hollt fyrir það
að vera í höndunum á mjög fáum aðilum.“
Halldór J. Kristjánsson, bankastjóri Landsbanka Ís-
lands, kom að þessum umræðum í samtali við Morg-
unblaðið 21. ágúst 1999 og sagði m.a.: „Ein leið til að
tryggja sjálfstæði og öryggi fjármálafyrirtækja og
stuðla að því að efla traust á þeim í samfélaginu er að
sjá til þess að þau séu í sem dreifðastri eign og óháð
hagsmunum stórra atvinnufyrirtækja, sem jafnframt
eru stórir lántakendur á markaðnum … Dreifð eign-
araðild felur í sér að eignarhlutur hvers og eins verði
undir 10% og það er reyndar sú samsetning eignar-
halds á viðskiptabönkum, sem tíðkast í flestum löndum
í kringum okkur. Það er algengt að stærstu aðilar séu
með 5–9% eignarhlut í bönkum og eru stærstu eig-
endur þeirra gjarnan fagfjárfestar og stofnanafjár-
festar en minna ber á aðild atvinnufyrirtækja …“
Í forystugrein Morgunblaðsins 26. ágúst 1999 var
vitnað til viðtals við Gunnar Þ. Andersen, fram-
kvæmdastjóra alþjóða- og fjármálasviðs Landsbank-
ans og síðan sagði: „Samkvæmt þeim upplýsingum,
sem þar koma fram, er ljóst að t.d. í Noregi er málum
þannig háttað, að ef undan er skilinn hlutur norska rík-
isins eru eignarhlutir einstakra aðila 6% og þaðan af
minni. Í Svíþjóð eru dæmi um eignarhluti, sem eru á
bilinu 10% og upp undir 20% en meginreglan virðist
vera sú, að eignarhlutur sé vel innan við 10%. Í Dan-
mörku eru líka dæmi um svo stóra eignarhluti, sem áð-
ur voru nefndir en meginreglan virðist vera sú, að um
6% og minni hluti sé að ræða. Hið sama má segja um
Bretland, Írland, Spán og Frakkland en í Þýzkalandi
og Hollandi er algengast að um sé að ræða 5% til 10%
hluti, þótt dæmi séu um stærri hluti.“
Í samtali þessu sagði Gunnar Þ. Andersen einnig:
„Það eru yfirleitt lífeyrissjóðir, tryggingafélög eða ým-
is fjármálafyrirtæki, sem eru stærstu hluthafar í er-
lendu bönkunum. Það er mjög sjaldgæft að fyrirtæki í
öðrum atvinnugreinum eigi stóra hluti í bönkum, því
ekki nást bein samlegðaráhrif með slíku eignarhaldi.“
Í úttekt á reglum, sem á þeim tíma giltu um eign-
arhald á bönkum í ýmsum löndum, sem birtist í Morg-
unblaðinu 11. september 1999 og byggðist á skýrslu,
sem stofnun innan bandaríska fjármálaráðuneytisins
gaf út 1997, kom m.a. fram að í ýmsum löndum gilda
ekki bara reglur um dreifða eignaraðild að bönkum
heldur einnig hverjir megi og megi ekki eiga banka.
Þar kom m.a. fram að á þeim tíma máttu fyrirtæki í
Danmörku, sem ekki töldust til fjármálafyrirtækja,
ekki eignast ráðandi hlut í viðskiptabönkum, Í Finn-
landi mátti fyrirtæki óháð eignarhluta ekki nota nema
5% heildaratkvæðisréttar á aðalfundi, á Ítalíu mátti
hlutur slíkra fyrirtækja ekki fara yfir 15% og svo mætti
lengi telja.
Hinn 10. júlí á síðasta ári birtist hér í blaðinu grein
eftir Sigurð Einarsson, forstjóra Kaupþings, þar sem
hann skýrði frá því að fyrirtækið hefði látið fram-
kvæma ítarlega skoðun á lagareglum um takmarkanir
á fjárfestingu og eignarhaldi í lánastofnunum í 20 þjóð-
löndum. Niðurstaða þeirrar könnunar var að mati Sig-
urðar Einarssonar þessi: „Af þessari samantekt er
ljóst, að almennt eru ekki fyrir hendi takmarkanir á
fjárfestingum í lánastofnunum í þeim 20 löndum, sem
skoðuð voru í könnnuninni og flest tilheyra okkar
heimshluta.“
Af grein hans má hins vegar ráða að ýmiss konar tak-
markanir eru í gildi í þeim löndum, sem skoðuð voru að
tilhlutan Kaupþings en vafalaust eru þessi mál í stöð-
ugri þróun annars staðar ekki síður en hér.
Nú er komin nokkur reynsla á það hvernig það gefst,
að nánast engar reglur gilda um eignarhald á bönkum
hér á Íslandi. Átökin um Íslandsbanka hljóta að vekja
spurningar um það, hvort skynsamlegt sé að halda
áfram á þeirri braut. Stærsti einstaki hluthafinn í Ís-
landsbanka er Orca-hópurinn svonefndi, sem varð til,
þegar sparisjóðirnir og Kaupþing seldu þeim aðilum
stóran hlut í FBA eins og menn muna. Og það eru ein-
mitt aðilar innan þess hóps, sem hafa stefnt mjög
ákveðið að því að auka hlut sinn og áhrif innan Íslands-
banka.
Á undanförnum misserum hafa staðið yfir tilraunir
til að einkavæða Landsbanka Íslands og Búnaðar-
banka Íslands. Tilraunir til að selja stóran hlut í
Landsbankanum til erlendra aðila runnu út í sandinn
seint á síðasta ári. Það væri hægt að sjá fyrir sér þá
mynd á íslenzka bankakerfinu, að Orca-hópurinn yrði
ráðandi aðili í Íslandsbanka, Burðarás, eignarhalds-
félag Eimskipafélagsins og tengdir aðilar í Lands-
banka og gömlu Sambandsfyrirtækin í Búnaðarbanka.
Er þetta æskileg þróun ef horft er til þjóðarhags-
muna? Er það æskilegt að allir viðskiptabankar þjóð-
arinnar skiptist á milli stórra aðila í atvinnulífinu?
Það er hægt að færa fram margvísleg rök gegn því,
að slíkt væri eftirsóknarverð þróun. Þau rök, sem
Morgunblaðið færði fram í forystugrein hinn 12. sept-
ember 1999, voru svohljóðandi: „Rök Morgunblaðsins
fyrir því að tryggja eigi dreifða eignaraðild að íslenzk-
um fjármálastofnunum við einkavæðingu þeirra eru í
grundvallaratriðum þau, að hið fámenna íslenzka sam-
félag muni ekki þola það til lengdar að nánast allar
eignir þjóðarinnar færist á fárra hendur. Óbreytt
kvótakerfi er að sjá til þess að slíkt gerist varðandi
helztu auðlind landsmanna, fiskimiðin, þótt enn sé ráð-
rúm til að snúa þeirri þróun við. Við eigum að læra af
þeirri reynslu og koma í veg fyrir að sú þróun verði við
einkavæðingu bankanna.“
Skoðun Morgunblaðsins er óbreytt í þessum efnum
frá því fyrir rúmum tveimur árum. Átökin um Íslands-
banka eiga að verða til þess að Alþingi taki í taumana
og setji löggjöf, sem tryggi dreifða eignaraðild að fjár-
málastofnunum. Davíð Oddsson nefndi 3–8%. Að feng-
inni reynslu er skynsamlegt að halda sig nær lægri töl-
unni en þeirri hærri.
Almenningur í þessu landi mun ekki sætta sig við að
sams konar kapphlaup verði á milli aðila í viðskipta- og
atvinnulífinu um yfirráð yfir Landsbanka og Búnaðar-
banka og orðið hafa um Íslandsbanka. Ríkisstjórn og
Alþingi ber skylda til að horfast í augu við þann veru-
leika, sem við blasir og setja löggjöf, sem skapar eðli-
legt jafnvægi í þessum efnum.
LANDSSÍMI Íslands átti um ára-
mót eignarhluti í á fjórða tug ís-
lenskra fyrirtækja og voru þau
velflest rekin með tapi á árinu.
Afkoma um það bil helmings þess-
ara félaga hefur bein áhrif á af-
komu Símans en það eru svoköll-
uð dóttur- og hlutdeildarfélög. Á
síðastliðnu ári voru þessi áhrif
neikvæð um alls 306 milljónir
króna sem er ríflega tvöföldun
frá árinu 2000 þegar áhrifin voru
neikvæð um 141 milljón króna.
Líkt og sjá má af töflum þeim sem
fylgja skiluðu einungis þrjú dótt-
ur- og hlutdeildarfélaganna hagn-
aði, þar af var einungis eitt meðal
dótturfélaganna sem Síminn á
stærstan eignarhlut í.
Sigurgeir H. Sigurgeirsson,
forstöðumaður stjórnunar Lands-
símans, staðfesti þetta í gær.
Hann sagði að í nokkrum þeirra
félaga sem um ræðir vær
félaganna í samræmi við
sem legið hefðu fyrir þeg
inn fjárfesti í þeim en í öð
ýmist verri eða betri. Hér
mörgum tilvikum um spro
irtæki að ræða sem væru
uppbyggingu. Mörg hver
að mynda að þróa hugbún
ekki er enn kominn á mar
þar af leiðandi ekki ætlað
þeim tekjum fyrr en síðar
hefði ekki verið gert ráð f
hagnaði af rekstri flestra
árinu.
Eins og að framan grei
námu rekstrarleg áhrif fr
ur- og hlutdeildarfélögum
milljónum króna en samk
heimildum var gert ráð fy
sú upphæð yrði undir 300
ónum. Því er ljóst að lítill
farið fram úr þeirri áætlu
Fjárfest
Landssí
skila l
Landssími Íslands á eignarhluti í tug
hefur verið hversu grimmt Síminn
eftir að rekstrinum var breytt yfir
skoðun á þessum félögum kom í ljó
rekin með tapi. Soffía Haralds
SÍMINN átti um sl. áramót minni eignarhluti í 16 inn-
lendum félögum til viðbótar við þau sem heyra til dóttur-
og hlutdeildarfélaga. Tólf þessara félaga voru rekin með
tapi á árinu 2001 eftir því sem næst verður komist en
fjögur munu hafa skilað hagnaði, þ.e. IM, Smartkort,
Birtingarhúsið og Kort. Þó er óvíst með hið síðastnefnda
en það hefur nú verið lagt niður. Þá voru IM og Streymi
sameinuð undir merkjum IM um áramót og nemur eign-
arhlutur Símans 20% í sameinuðu félagi.
Á listann vantar nýtt félag, sem heitir Pláneta ehf., en
það er eignarhaldsfélag í eigu Símans og Íslenska hug-
búnaðarsjóðsins sem stofnað var um 6,5% eignarhlut í
Stefju í kjölfar sameiningar við farsímasvið Gagaríns.
Einnig vantar í töfluna Tan Delta sem Síminn á í fé-
lagi við Eimskip, Orkuveitu Reykjavíkur og fleiri til að
kanna hvort hagkvæmt væri að reisa hér verksmiðju
sem fr
kvæm
Enn
fjarski
Arður
á árinu
Bók
um er
fært v
mennt
gervih
bókfæ
um fél
auknin
ans í ö
árinu 2
Fjárfest fyrir
200 milljónir