Morgunblaðið - 08.03.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FÖSTUDAGUR 8. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
B
ílainnflutningur
dregst saman og þar
með er ekki lengur
hægt að vista dæmda
sakamenn. Þetta er
sérkennilegt í meira lagi, en eins
og menn þekkja er skýringin sú að
fangelsin tapa vegna minni eft-
irspurnar eftir númeraplötum. Til
að vega upp á móti minni innflutn-
ingi bifreiða hefur verð á núm-
eraplötum verið hækkað um 50%,
sem hlýtur að þýða að verðið mun
lækka aftur þegar innflutningur
eykst. Það er öruggt. Engum
skyldi detta annað í hug. Opinber
gjöld lækka alltaf strax og að-
stæður leyfa. Þannig er nú það.
En þetta snýst um fangelsismál
og líklega er ekki meiri sátt um
nokkra starfsemi ríkisins en þá að
halda uppi lögum og reglu og þar
með að sjá til þess að dæmdir
menn taki út refsingu sína. Af því
mætti draga
þá ályktun að
þegar menn
sem dæmdir
hafa verið til
fangels-
isvistar leika
lausum hala hljóti ríkið að hafa
tapað öllum tekjum sínum og sé
við það að fara á hausinn og leggja
niður alla starfsemi. Svo er þó ekki
og tekjur ríkisins eru því miður
ekki skornar við nögl. Þeim er
hins vegar iðulega eytt í gælu-
verkefni frekar en til að kosta
grundvallarstarfsemi ríkisins.
Brýr eru byggðar og göng boruð
þótt augljóst sé hverjum manni að
þessi mannvirki muni aldrei borga
sig. En þar skipta peningarnir
engu máli því göngin og brýrnar
fást endurgoldin í atkvæðum.
Sömu sögu er að segja um íþrótta-
hallir og menningarhúsnæði sem
hver maður veit að mun ekki nýt-
ast nema að örlitlu leyti. Til að
reisa slík hús fyrir háværa þrýsti-
hópa fæst ævinlega nægt fjár-
magn án þess að auka þurfi sér-
tekjur. Þó lægi það beint við,
aðeins þyrfti að hækka aðgangs-
eyrinn.
Ríkið hefur sum sé miklu meira
en nægt fjármagn, en kann hins
vegar ekki með það að fara. Og
mun aldrei kunna. Þess vegna eru
númeraplötur hækkaðar í verði í
stað þess að hætta við svo sem
eins og eitt verkefni sem er síður
brýnt en afplánun dæmdra
manna.
Þeir þingmenn sem nú kvarta
undan hækkun númeraplatnanna,
ætli þetta séu harðir niðurskurð-
arnaglar sem vilja afla þess fjár
sem upp á vantar með samdrætti
annarra útgjalda ríkisins? Ekki er
nú hægt að halda því fram, og það
sem meira er, þeir eru til sem
gagnrýna nú hækkunina en hafa
nýverið staðið að þyngingu refs-
inga í fíkniefnamálum án þess að
ráðstafanir væru gerðar til að
mæta auknum kostnaði vegna
lengri fangelsisvistar. Þingmenn
verða að gera sér grein fyrir að
ekki er hægt að krefjast sífellt
þyngri dóma án þess að fjárveit-
ingar fylgi.
Fyrir utan skort á niðurskurð-
artillögum í umræðunum um
hækkun númeraplatnanna var al-
varlegur skortur á því að ræddar
væru leiðir til að nýta betur þær
krónur sem fara til fangelsismála.
Þótt menn séu þeirrar skoðunar
að ríkið eigi að sjá til að lögum og
reglu sé haldið uppi er full ástæða
til að skoða hvort ekki er hægt að
spara í þessum málaflokki með því
að leyfa einkaaðilum að taka að
sér rekstur fangelsa eða kaupa
þessa þjónustu af þeim. Ekkert er
því til fyrirstöðu að Litla-Hraun
verði selt einkaaðilum eða að
einkaaðilar reisi sambærilegar
stofnanir og ríkið kaupi vistun af
þeim. Með því mætti ef til vill bæði
spara og bjóða betri vist og þar
með mætti jafnvel auka líkur á að
um betrunarvist væri að ræða.
Ýmsir möguleikar eru þannig fyr-
ir hendi, en þeir eru ekki ræddir
því sumir menn segjast alltaf hafa
talið „að rekstur fangelsa væri eitt
af hlutverkum ríkisins“. Og þar
með er málið útrætt.
Málið ætti hins vegar ekki að
vera útrætt og þeir eru reyndar
fleiri málaflokkarnir þar sem ný
hugsun mætti að ósekju njóta sín.
Í heilbrigðis- og menntageirann
fer stærstur hluti útgjalda hins op-
inbera og hið opinbera veitir sjálft
svo að segja alla þjónustu á þess-
um sviðum. Þarna mætti hagræða
með því að leyfa einkaaðilum að
spreyta sig og láta ríkið eingöngu
standa straum af kostnaðinum en
ekki veita þjónustuna sjálft. En
það er með þetta eins og svo
margt annað að ýmsir hanga eins
og hundar á roði á núverandi fyr-
irkomulagi og neita alfarið að ljá
máls á því að breytingar verði
gerðar. Og þeir sem vilja nýta
fjármuni betur eru sagðir vilja
græða á sjúklingunum, setja börn-
in á markað eða hvað það nú er
sem stuðningsmönnum ríkis-
rekstrarins dettur í hug að halda
fram þá stundina.
Svo eru þeir til sem vilja vera
nútímalegir en vilja þó hanga á op-
inbera rekstrinum. Slíkir leggja
gjarna til að ríkið hætti að veita til-
tekna þjónustu og hún verði færð
til sveitarfélaganna því þau séu jú
nær fólkinu. Vera má að þeir sem
búa í fámennustu sveitarfélög-
unum – sem að vísu hafa ekki tök á
að taka stofnanir ríkisins yfir –
telji sig standa nær sveitarstjórn-
armönnum en þingmönnum. Þeir
sem búa í stærstu bæjum landsins,
sérstaklega íbúar Reykjavíkur þar
sem borgarkerfið þenst út á ógn-
arhraða, verða tæpast varir við
mikinn mun. Og eftir því sem um-
svif sveitarfélaganna aukast
minnkar munurinn enn.
Hálfvelgja á borð við flutning
verkefna frá ríki til sveitarfélaga
getur þess vegna ekki orðið til að
breyta miklu eða bæta í rekstri
hins opinbera, skrefið verður að
stíga til fulls ef fullur árangur á að
nást.
En víkjum í lokin aftur að því
sem kveikti þessa hugleiðingu, þ.e.
að númeraplötunum góðu. Menn
hljóta að spyrja hvers vegna núm-
eraplötur eigi að greiða fyrir fang-
elsi landsins. Hvers vegna ekki til
dæmis áfengi? Líklega mætti færa
sterkari rök fyrir tengslum milli
refsivistar og notkunar áfengis en
á milli refsivistar og notkunar
númeraplatna.
Annars má þó fagna því að svo
vill til að fangar á Suðurlandi
þrykkja númeraplötur en stunda
ekki ylrækt eins og margir sveit-
ungar þeirra. Ef svo væri þýddi
lítið að vonast eftir lágu verði á
grænmeti og ávöxtum, því lands-
menn yrðu látnir greiða Litla-
Hrauns-gjald í hvert sinn sem
tómatur eða banani dytti í inn-
kaupakörfuna.
Fanga-
númer
„Fagna má því að svo vill til að fangar
þrykkja númeraplötur en stunda ekki yl-
rækt eins og margir sveitungar þeirra.“
VIÐHORF
Eftir Harald
Johannessen
haraldurj@mbl.is
Í TILEFNI af al-
þjóðlegum baráttudegi
kvenna, 8. mars, hafa
stærstu samtök launa-
fólks á Íslandi, ASÍ,
BSRB og SÍB, tekið
höndum saman við
Jafnréttisstofu, Kven-
réttindafélag Íslands
og Reykjavíkurborg
um að beina kastljósi
að efnahagslegri þýð-
ingu vinnuframlags ís-
lenskra kvenna. Yfir-
skrift sameiginlegs
ávarps og morgun-
verðarfundar á Grand
hóteli í dag, Framlag
kvenna gerir gæfu-
muninn, endurspeglar þessa
áherslu. Hröð aukning þjóðartekna
hefur á síðustu áratugum skapað
sannkallað efnahagsundur. Hvað er
það annað en undur að á skömmum
tíma hefur Ísland lyfst úr fátækt
upp í raðir ríkustu þjóða heims?
Á árinu 1999 voru þjóðartekjur á
mann á Íslandi þær fimmtu hæstu í
heiminum sé miðað við lista
OECD. Reglulega birtast fréttir
um hvar við lendum á þessum
fræga lista og óneitanlega fyllumst
við stolti yfir frammistöðu Íslands í
alþjóðlegum samanburði. Þjóðar-
tekjurnar eru undirstaða þess að
hægt er að veita íbúum þessa lands
menntun, heilbrigðisþjónustu og
hvers kyns aðra þjónustu sem
heyrir til skilnings okkar á lífs-
gæðum.
Hvað einkum gerir Ísland frá-
brugðið öðrum ríkjum þegar litið
er til þess hvað hefur skapað þjóð-
inni auðlegð sína? Við erum vön að
heyra svör eins og fiskur og orka,
en það er ekki fullnægjandi svar.
Sérstaklega ekki þegar haft er í
huga að atvinnulífið er fjölþætt og
mannauðurinn sem með þjóðinni
býr nýtist við margs konar störf.
Eitt af því sem mest stingur í
augu er hversu atvinnuþátttaka og
vinnutími kvenna veg-
ur mun þyngra hér en
með öðrum þjóðum.
Framrás íslenskra
kvenna á vinnumark-
aðinn á síðustu ára-
tugum hefur skipt
sköpum. Vinnutími
þeirra samsvarar því
að hver kona vinni
fulla skandinavíska
vinnuviku. Vinnutím-
inn er hvergi jafn
langur, hlutfallslegur
fjöldi þeirra á vinnu-
markaði hvergi meiri.
Á Íslandi eru 80,2%
kvenna í vinnu en
53,1% í ESB. Hvergi
er jafn lítill munur á atvinnuþátt-
töku karla og kvenna og hér á
landi.
Verðmætasköpun íslenskra
kvenna umfram það sem gerist
meðal annarra þjóða hefur gríð-
arleg efnahagsleg áhrif. Ef þær
ynnu eins og konur gera að með-
altali í OECD, þá hefðum við á
árinu 1999 ekki verið í fimmta sæti
yfir ríkustu þjóðir heims, heldur
því fjórtanda. Og ef konur hér á
landi ynnu eins og konur almennt
innan ESB þá hefði tekjuskerð-
ingin á hvert mannsbarn á Íslandi
numið 16% á árinu 1999 sem svar-
ar til 1,5 milljóna á hverja fjögurra
manna fjölskyldu. Hver yrðu marg-
feldisáhrifin af slíkri tekjuskerð-
ingu?
Það er kominn tími til að setja
kröfur kvenna um jöfn áhrif og
jafna virðingu kynjanna í samhengi
við þessar staðreyndir. Íslenskar
konur hafa innan sem utan heimilis
unnið hörðum höndum til að skapa
þau lífsgæði sem við njótum öll og
viljum ekki vera án. Til eru margir
svokallaðir þöglir atvinnusjúkdóm-
ar sem hrjá konur í meira mæli en
karla og sem sjónum hefur í litlum
mæli verið beint að. Þeir stafa oft
af of löngum vinnudegi, oft við ein-
hæf störf og vondar aðstæður. Við
vitum að konur verða fyrr og oftar
öryrkjar vegna slíkra sjúkdóma.
Við vitum að enn er þeim mis-
munað í launum fyrir jafnverðmæt
og sambærileg störf og karlar
gegna. Skortur á þjónustu, svo sem
heilbrigðisþjónustu, getur bitnað
einna verst á konum. Og við vitum
að þær fá síður frama innan at-
vinnulífsins en karlar þrátt fyrir
sambærilega hæfni.
Reykjavíkurborg hefur á síðustu
árum beitt skipulögðum vinnu-
brögðum til að breyta þessum
mynstrum. Sem næststærsti at-
vinnurekandi landsins, næstur á
eftir ríkinu, telur Reykjavíkurborg
sig bera mikla ábyrgð og búa yfir
tækifærum til áhrifa á íslenskum
vinnumarkaði. Jafnréttisáætlanir
fyrirtækja og stofnana eru mik-
ilvæg tæki í þessari baráttu. Þær
taka ekki aðeins mið af jafnrétt-
isstefnu borgarinnar, heldur einnig
af stefnu hennar í launamálum og
starfsmannamálum, svo sem varð-
andi símenntun og starfsþróun svo
fátt eitt sé nefnt. Og reynsla
Reykjavíkurborgar hefur sýnt að
framsækin stefna og skipuleg
vinnubrögð skila margþættum ár-
angri. Í tilefni dagsins hvet ég at-
vinnulífið allt til að meta framlag
íslenskra kvenna að verðleikum og
herða sóknina að fullu jafnrétti
kynjanna. Íslenskar konur hafa svo
sannarlega unnið fyrir því!
Konur skapa verðmæti
Hildur
Jónsdóttir
Atvinnuþátttaka
Á Íslandi eru 80,2%
kvenna í vinnu, segir
Hildur Jónsdóttir, en
53,1% í ESB.
Höfundur er jafnréttisráðgjafi
Reykjavíkurborgar.
ÞAÐ hefur verið
einkar athyglisvert
fyrir utanbæjarmenn
að fylgjast með skoð-
anakönnunum um
fylgi flokka í Reykja-
vík að undanförnu.
Greinilegt er, að mikill
meirihluti Reykvík-
inga er einstaklega
ánægður með að
greiða miklu hærri
gjöld til borgarsjóðs í
formi útsvara, fast-
eignagjalda, vatns-
skatts, holræsagjalda,
og svo mætti lengi
telja, en íbúar ná-
grannabæjarfélaganna
þurfa að greiða. Þetta eru mikil tíð-
indi. Opinberar tölur sýna nefni-
lega að skattgreiðendur í Reykja-
vík greiðaoftast tugum þúsunda
króna, jafnvel hundrað þúsundum,
meira í gjöld til borgarsjóðs en t.d.
skattgreiðendur í Seltjarnarnes-
kaupstað.
Nú kynni einhver að segja að
Reykjavíkurborg veitti betri þjón-
ustu en Seltjarnarnesbær. Bull og
vitleysa. Á flestum sviðum þjónustu
stendur Seltjarnarneskaupstaður
jafnfætis eða framar. Langt er síð-
an allir skólar urðu einsetnir, bið-
listar eftir leikskólaplássum eru
nær engir, hitaveitugjöld eru lægri,
holræsagjald er ekki lagt á íbúana,
og þannig mætti lengi telja. Þá
þjónustu sem Seltjarnarness fær
frá Reykjavík, greiða Seltirningar
sama verði og Reykvíkingar. –
Hvað veldur þá þessum mikla
mun? Svarið er einfalt. Í nær fjóra
áratugi hafa sjálfstæðismenn haft
meirihluta á Seltjarnarnesi. Öll
þessi ár hafa þeir haft það sem sitt
fyrsta boðorð, að setja einstakling-
inn í öndvegi. Að láta þá sem tekn-
anna afla hafa sem
mest í eigin vasa á
kostnað bæjarsjóðs.
Með öðrum orðum,
það er lágskattastefn-
an sem fyrst og
fremst hefur veitt
sjálfstæðismönnum
áratuga meirihluta í
Seltjarnarneskaup-
stað.
Meirihluti Reykvík-
inga virðist kæra sig
kollóttan um öll
stefnumál. Hann virð-
ist með á ánægju
borga miklu hærri op-
inber gjöld en ná-
grannar þeirra í bæj-
arfélögunum næst höfuðborginni.
Aðeins eitt virðist komast að,
drottningin sjálf – Ingibjörg Sól-
rún! – En – er meirihluti Reykvík-
inga svo skyni skroppinn að sjá
ekki að Ingibjörg Sólrún mun ekki
dvelja lengi hér eftir í stóli
borgarstjóra? Össur Skarphéðins-
son hefur séð um það. Maðurinn
sem kallar þá menn sem unnið hafa
að því að lækka heimilisútgjöld
Reykvíkinga, þá Bónusfeðga, –
menn „með gangstereðli“ „hrein-
ræktaða drullusokka“ sem hagi sér
einsog „suður-amerískir gangster-
ar“ og bætir svo við: „You aint’
seen nothing yet.“
Og Össur var ekki að skrifa trún-
aðarbréf eins og hann hélt sjálfur
fram, samanber orð hans „Þjóðin á
rétt á að vita það.“ – Er ekki líf-
fræðingurinn Össur sami Össur og
formaður Samfylkingarinnar?
Finnst nokkur sá Reykvíkingur
sem telur að manni, sem temur sér
slíkt orðbragð um þá feðga, sem al-
þýða borgarinnar á hvað mest að
þakka lækkandi matvöruverð, sé
stætt lengi hér eftir í stóli for-
manns flokks sem kennir sig við al-
þýðu manna? Maðurinn er búinn að
skrifa Ingibjörgu Sólrúnu úr stóli
borgarstjóra inn í landsmálin til
bjargar Samfylkingunni, og það
fyrr en flesta grunar. Og eftir Ingi-
björgu, hver þá? Stefán Jón? Al-
freð Þorsteinsson?
Ef meirihluti Reykvíkinga er
ánægður með afspyrnu lélega fjár-
málastjórn, oftar en ekki slælega
þjónustu, en þó fyrst og fremst
margfalt hærri skattar en íbúar ná-
grannabæjanna þurfa að greiða, þá
sannar það einnig og staðfestir, að
þeir sem stýra fjármálum þjóðar-
innar, ríkisstjórn Davíðs Oddsson-
ar, hefur skapað þá hagsæld, að
meirihluti Reykvíkinga telur sig
ekkert muna um það greiða tug-
þúsundir, já jafnvel hundrað þús-
und krónur meira í borgarsjóð en
grannarnir í nágrannabæjunum.
Og kjörorðið sýnist vera: Ingi-
björgu Sólrúnu og hærri skatta!
Sannarlega ánægjulegt hve meiri-
hluti Reykvíkinga virðist vel fjáður!
Heill hærri sköttum!
Magnús
Erlendsson
Gjöld
Opinberar tölur sýna,
segir Magnús Erlends-
son, að skattgreiðendur
í Reykjavík greiða oft-
ast tugum þúsunda
hærri gjöld til borg-
arsjóðs en íbúar á Sel-
tjarnarnesi.
Höfundur er fv. forseti bæjar-
stjórnar Seltjarnarneskaupstaðar.