Morgunblaðið - 05.11.2002, Blaðsíða 28

LISTIR
28 ÞRIÐJUDAGUR 5. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Draumar eru eftir
Fiona Starr og
Johnny Zucker í
þýðingu Ingunnar
Ásdísardóttur.
Fjallað er um
tengsl drauma við
sálarlífið og bent
er á leiðir til að
nota drauma til að
öðlast dýpri skilning á sjálfum sér og
veruleika sínum. Þá er merking fjöl-
margra algengra draumtákna vand-
lega útskýrð.
Myndir tengdar draumum eftir
marga helstu myndlistarmenn sög-
unnar prýða bókina.
Í kynningu frá útgefanda segir m.a.:
„Í þessari bók er fjallað um hvað ligg-
ur að baki draumförum okkar og
hvaða skilaboð búa í draumum. Höf-
undar bókarinnar leita víða fanga og
skýra á aðgengilegan hátt ýmis fyr-
irbæri í draumum út frá kenningum
þekktra sálfræðinga. Þá er fjallað um
hvernig hægt er að nýta drauma til að
öðlast aukinn skilning á sjálfum sér.“
Útgefandi er Almenna bókafélagið.
Bókin er 224 bls., prentuð í Kína.
Kápu hannaði Björg Vilhjálmsdóttir.
Verð: 4.980 kr.
Mannrækt
Reiðtygi á Ísland
um aldaraðir er
skráð af Þórði
Tómassyni. Hún
var gefin út í
tengslum við opn-
un Samgöngu-
safnsins í Skóg-
um nú í sumar.
Þar er fjallað um
flest það sem lýtur að reiðtygjum hér
á landi um aldir. Bókin er ríkulega
myndskreytt og litprentuð.
Um bók sína segir Þórður m.a.:
„Orðið reiðtygi táknar í gömlu og nýju
máli það sem lagt er á reiðhest þegar
búist er til ferðar. Tygjaður hestur
stóð úti á hlaði heyrði ég sagt. Hér
kemur fleira við sögu en aðeins
hnakkur eða söðull, einnig undirdekk,
reiðskinn, söðuláklæði, reiðþófi,
hamólar, reiðbeisli. Ég hef farið út fyr-
ir þau skýru takmörk, lýst skeifum og
skeifnasmíði, höftum, reiðfötum,
reiðsvipum og fleiru sem tengist hest-
um og hestaferðum.“
Útgefandi er Mál og mynd. Bókin er
222 bls., prentuð í Odda. Verð: 4.960
kr.
Fróðleikur
Ritgerðir Sig-
munds Freuds í
þýðingu Sigurjóns
Björnssonar er
10. bókin í flokki
sálfræðirita. Sig-
urjón ritar jafn-
framt inngangs-
greinar.
Bók hefur að
geyma sex ritgerðir, sem Freud birti á
árunum 1914–1924 og fjalla allar
um kenningar höfundarins. Verulegar
breytingar verða á kenningum Freuds
á þessu tímabili og gefa ritgerðirnar
yfirsýn yfir þá þróun. Hér er að finna
mikilvæga umfjöllun um narsisma,
masókisma, samsömun og yfirsjálf,
dauðahvöt og þrískiptingu sálarlífs-
ins í það, sjálf og yfirsjálf.
Á undan ritgerðunum fer inngangur
þýðandans um fræðastörf Freuds á
tímabilinu 1919–1926, auk þess
sem hverri ritgerð fylgir sérstakur inn-
gangur saminn af þýðanda. Í bók-
arlok er „Lítil orðabók með skýr-
ingum“.
Sigurjón Björnsson er þjóðkunnur
og mikilsvirtur sálfræðingur og pró-
fessor emeritus við Háskóla Íslands.
Hann er fremsti sérfræðingur lands-
ins í fræðum Freuds og hefur einn Ís-
lendinga verið kjörfélagi í Int-
ernational Psycho-Analytical
Association, sem eru alþjóðasamtök
sálkönnuða af skóla Freuds.
Auk rita í þeim bókaflokki hefur
hann þýtt og samið fjölda greina og
nokkur rit á íslensku og ensku.
Útgefandi er Hið íslenska bók-
menntafélag. Bókin er 349 bls.,
prentuð í Steinholti. Verð: 3.490 kr.
Sálfræðirit
SÖNGLAGAFLOKKURINN Gunn-
ar á Hlíðarenda eftir Jón Laxdal við
ljóð Guðmundar Guðmundssonar
skólaskálds er kominn út á geisla-
diski í flutningi The Saga Singers
sem annars heita því látlausa nafni
Söng- og leikhópur Sögusetursins.
Stjórnandi og undirleikari er Guð-
jón Halldór Óskarsson. Einsöngv-
arar eru Jón Smári Lárusson, Sig-
urður Sigmundsson og Gísli
Stefánsson.
Upphaf þessarar útgáfu má rekja
til þess er Guðjón Halldór og
Arthúr Björgvin Bollason, for-
stöðumaður Sögusetursins á Hvols-
velli, fengu þá hugmynd að æfa upp
þennan sjaldheyrða sönglagaflokk.
„Mér vitanlega hefur þetta aldrei
verið flutt í heild utan einu sinni að
Karlakórinn Þrestir flutti þetta á
tónleikum á 5.
áratug síðustu aldar og síðar
fluttu Fóstbræður ásamt Guðmundi
Jónssyni valda kafla úr þessu á tón-
leikum,“ segir Guðjón Halldór.
Útgáfa geisladisksins er vegleg
og á þremur tungumálum, íslensku,
ensku og þýsku þar sem sungið er á
íslensku en sögumaður greinir frá
ævi Gunnars á þýsku eða ensku.
Þar er einnig að finna upplýsingar
um tilurð verksins og fornsögurnar
og Njálu. Upptökustjórn geisla-
disksins annaðist Sigurður Rúnar
Jónsson en Svala Arnardóttir hefur
haft umsjón með sviðsetningu söng-
flokksins.
Arthúr Björgvin segir að engan
hafi órað fyrir hversu vinsælt þetta
myndi verða og upphaflega hafi
hugmyndin verið að lífga svolítið
upp á sumardagskrá Sögusetursins
á Hvolsvelli. „Eftir að hafa flutt
þetta vikulega í allt sumar og fyrra-
sumar, ýmist á ensku eða þýsku auk
íslensku og farið í tvær söngferðir
til útlanda á þessu ári, til Þýska-
lands og Kanada, og nú í nóvember
er ferð til Írlands framundan, þá
var ljóst að þetta var orðið annað
og meira en stundargaman. Okkur
langaði því til að koma þessu á var-
anlegt þrykk og nú er það orðið að
veruleika með dyggum stuðningi
einstaklinga úr okkar röðum. Allur
kostnaður við útgáfu diskanna hef-
ur verið greiddur af félögum í
hópnum og með því að láta ágóða af
söngskemmtunum renna til útgáf-
unnar. Öðruvísi hefði þetta ekki
verið hægt.“ Þeir segja ekkert
launungarmál að viðtökur hafi far-
ið fram úr öllum vonum og sér-
staklega sé ánægjulegt hversu
áhugasamir útlendingar eru um
þetta. „Hingað komu eigendur sam-
taka þýskra ferðaskrifstofa og
hlýddu á og það skipti engum tog-
um að þeir buðu okkur að koma til
Þýskalands og eru nú að skipu-
leggja þar tónleikahald í einum 10
borgum. Við höfum síðan notið
stuðnings íslenskra yfirvalda og
Flugleiða við ferðirnar en allt uppi-
hald hafa gestgjafarnir borgað.
Ferðin til Kanada í sumar var
einnig ævintýri og hápunktur
þeirrar ferðar var þegar við sung-
um á sviðinu í lystigarði Gimlibúa
fyrir 2.500 Vestur-Íslendinga. Það
var ógleymanleg stund,“ segja þeir
Arthúr Björgvin Bollason og Guð-
jón Halldór Óskarsson.
„Það sem virðist falla áhorf-
endum best í geð er að flytjendur
eru bændur héðan úr Rangárþingi.
Þeir koma að þessu eins og þeim
einum er lagið og það virðist eiga
mjög vel við þennan sönglagaflokk.
Diskurinn er þegar orðinn vinsæl
gjöf fyrirtækja og einstaklinga til
vina á erlendri grund. Þetta virðist
því eiga góða framtíð fyrir sér,“
segir Arthúr Björgvin að lokum.
Gunnar, Njáll og Kolskeggur á geisladiski
Morgunblaðið/Kristinn
Arthúr Björgvin Bollason og Guðjón Halldór Óskarsson.
Mynd Ásgríms Jónssonar prýðir
forsíðu disksins á þremur tungu-
málum.
ÓYGGJANDI könnunarniður-
stöður eru manni að vísu ekki til-
tækar frekar en um svo margt
annað í íslenzkri tónlistarmenn-
ingu, en vart hafa samt vinsældir
þverflautunnar farið fram hjá tón-
listarunnendum síðari áratuga,
enda trúlega mest kennda sinfón-
íska tréblásturshljóðfærið í tón-
skólum landsins. Því hefði í fljótu
bragði mátt ætla að tónleikar und-
ir hinni freistandi fyrirsögn
„Draumatónar flautunemandans“
næðu að ginna fleiri gesti í Salinn
á miðvikudagskvöldið var en þá
tæpa tvo tugi er raun bar vitni.
Þar á ofan var dagskrárefnið af-
ar hlustvæn og haldgóð kammer-
tónlist, vel fallin til að saxa á þeim
útbreidda misskilningi meðal
skemur kominna klassíkunnenda
að hlustvænleikinn hafi dáið út
með Brahms. Vera kann að sá for-
dómur hafi verið meðverkandi
dragbítur á aðsókn, sem eins og
kunnugt er fer ekki alltaf eftir
gæðum þess sem á boðstólum er.
Yfirskriftin var annars nánar
skýrð í tónleikaskrá: „...fjögur vel
þekkt tónverk sem flesta unga
flautunámsmenn dreymir um að
gera sér handleikin“ og má það vel
vera, jafnvel þótt samleiksverk
fyrir tréblásturshljóðfæri og píanó
tilheyri varla algengustu viðfangs-
efnum hins almenna kammerkera.
Né heldur virtist fyrrnefndur
námsmannahópur sem yfirskriftin
höfðaði til skila sér á staðinn í
æskilegum mæli, miðað við sýni-
legan meðalaldur tónleikagesta.
Allt um það var mikla ánægju að
hafa úr vönduðum samleik Guð-
rúnar Birgisdóttur og Peters Máté
þetta kvöld; ánægju sem staðfesti
enn og aftur hvað klassísku kamm-
ergreinarnar eru í raun innsti
kjarni músíkupplifunar, ekki sízt í
hávaða- og skrummengaðri ómvist
nútímans. Einnig urðu verkin til
að útvíkka hina nokkuð einhæfu
ímynd af flautunni sem blíðri og
kvenlegri hjarðsælublístru. Þvert
á móti gat hún annað slagið sýnt í
sér vígtennurnar sem furðuhvasst
og jafnvel herskátt tjáningaram-
boð. Minnst bar þó á því í Fyrstu
sónötu Tékkans Bohuslavs Mart-
inus (1890–1959), samin á Þorsk-
höfða á Nýja Englandi sumarið
1945, að sögn í gleðivímu vegna
loka 2. heimsstyrjaldar. Martinu
kvað oft semja hratt – 1. sónatan
varð þannig til á aðeins einni viku
– en hefur legið nokkuð í láginni
eftir sinn dag, eða þar til fyrir
rúmum áratug að stjarna hans tók
loks að rísa meðal hlustenda. Þetta
glampaspræka músíkantíska verk
glitraði gáskafullt í meðförum
þeirra tvímenninga sem vorfersk-
ur fjallalækur, hæfilega mótvegn-
um höfga og krafti hæga miðþátt-
arins.
Ungversk bændasvíta er þekkt
og vinsælt píanólagasafn eftir Bela
Bartók (1881–1945) sem umritað
var að beiðni flautusnillingsins
Jean-Pierres Rampals fyrir flautu
og píanó 1964 af nemanda Bartóks
Paul Arma. Þótt umritunin væri
ekki nema í meðallagi eðlislæg fyr-
ir flautu, jók hún á sinn hátt fók-
usinn á ríkulegt þjóðlagaúrvalið
sem Bartók hafði úr að spila –
melódískt séð mun fjölbreyttara
en það sem íslenzkur aðdáandi
hans, Jón Leifs, átti aðgengt
heima fyrir. Þau Guðrún sýndu
gustmikla innlifun í seiðandi al-
þýðutónmennt bænda á ungversku
„púsztu“-gresjunni og léku af
heitri tilfinningu og kristalstærri
snerpu.
Eftir hlé kom fyrst Sónata frá
1936 eftir meistara Hindemith, í
hverjum toguðust á ósvikin
pedagógísk uppeldisþörf („brúkun-
artónlistar“-stefnan var í bland
e.t.v. síðasta alvarlega viðleitni
listtónskálda til að endurreisa þá
ótrúlegu tónlistariðkun heimilanna
sunnar í álfu sem var undirrót
blómaskeiðs kammertónlistar á 19.
öld) og leitandi afströkt sköpun
framsækins nútímatónskálds. Þrí-
þætt sónata hans var að vísu frá-
leitt við hæfi viðvaninga hvað
tæknikröfur varðar, en þrátt fyrir
huglægt ferundaskotið tónmál
hennar, sem ekki virtist alveg
laust við þurra bletti, var bullandi
ljóðræn stemmning yfir „Sehr
langsam“ miðþættinum, og fínall-
inn var nærri því eins leikandi
léttur og vænta mætti frá frönsku
millistríðsáratónskáldi, kannski að
frátöldum dulúðugt krómatískum
andstæðuköflum þar sem ísmeygi-
legt tónferlið vatt sér líkt og áll í
blautu grasi.
Lokaverk kvöldsins var eftir
Svisslendinginn Frank Martin
(1890–1974) sem enn heyrist ekki
oft hér um slóðir, þótt notið hafi
uppsveiflu erlendis hin seinni ár á
borð við aukið gengi Martinus.
Ballaðan frá 1939 mun eitt af fimm
verkum Martins undir því heiti; að
sögn eitt þekktasta og mest leikna
verk hans, bæði í frumútgáfunni
fyrir alþjóðlegu flautusamkeppn-
ina í Genf sama ár og í síðari ork-
estrunum höfundar og Ansermets
fyrir píanó og hljómsveit. Hér fór
vissulega tilkomumikil smíð, frek-
ar stutt (um 8’) en töluvert fram-
sækin fyrir sinn tíma – t.d. miðað
við hvernig tónferlið smokraði sér
lævíslega fram hjá akkorðuheima-
tónum – enda einbeitingarfrek í
hlustun og því varla allra yndi.
Guðrún Birgisdóttir blés verkið af
auðheyrðri samúð með litríkum til-
þrifum í litlu „kadenzunni“ og
samhentur píanóleikur Peters
Máté bar, hér sem í fyrri verkum,
óumdeilanlegan vott um tandur-
skýrt toppform í fullkomnu styrk-
vægi.
Seiðandi gust-
ur af púsztunni
Ríkarður Ö. Pálsson
TÓNLIST
Salurinn
Martinu: Sónata nr. 1. Bartók/Arma:
Ungversk bændasvíta. Hindemith: Són-
ata. Martin: Ballaða. Guðrún Birgisdóttir
flauta, Peter Máté, píanó. Miðvikudag-
inn 30. október kl. 20.
KAMMERTÓNLEIKAR
BJÖRN Gunnlaugsson stýrir nú
í þriðja sinn leiksýningu hjá Leik-
hópnum Veru á Fáskrúðsfirði.
Þetta hefur verið farsælt samstarf
og skilað ágætum sýningum.
Það sem er þó jafnvel meira um
vert, þá hafa tvær þessara sýninga,
Dýrin í Hálsaskógi í mars í fyrra
og nú Karedmommubærinn, verið
að stórum hluta fluttar af grunn-
skólabörnum sem fá þannig tæki-
færi til að kynnast leikhúsvinnu
þar sem greinilega er unnið af alúð
og alvöru. Þetta er frábært fram-
tak hjá leikhópnum Veru, og það
er svo gleðilegur bónus þegar út-
koman er bráðskemmtileg sýning,
eins og raunin var með Dýrin og
aftur nú í Kardemommubænum.
Varla þarf að fjölyrða um efn-
isþráð Kardemommubæjarins, sem
fyrir utan það að draga upp
skemmtilegar smámyndir af ótrú-
lega hamingjusömum og litríkum
smábæ segir sögu af blíðlegri og
átakalítilli betrun þriggja glæpa-
manna og endurkomu þeirra inn í
samfélagið. Sem leikverk stendur
það Dýrunum í Hálsaskógi nokkuð
að baki, en er á hinn bóginn laust
við predikunartóninn sem einkenn-
ir siðaboðskap þess verks. Karde-
mommubærinn er fyrirmyndar-
samfélag undir blíðlegri stjórn
Bastíans bæjarfógeta, ólíkt Hálsa-
skógi með sínum ónáttúrulegu og
óframfylgjanlegu lögum.
Það er mikill barnaskari í sýn-
ingunni, enda þörf á mörgum leik-
urum þegar draga á upp mynd af
heilum smábæ. Um þrjátíu leik-
arar standa á sviðinu og vissulega
er greinilegt að fæstir hafa mikla
leikreynslu að baki. Það breytir þó
engu um það að sýningin er ágæt
skemmtun, sem helgast bæði af
frammistöðu leikara í burðarhlut-
verkum og ferskri sýn leikstjórans
á efnið, en hann játar það í leik-
skránni að hafa aldrei séð Karde-
mommubæinn á sviði.
Fyrir vikið er öllum hefðum í út-
liti, leiklausnum og túlkun persón-
anna kastað fyrir borð og í staðinn
koma óvæntir hlutir sem gleðja
áhorfandann.
Þetta birtist í ýmsum myndum,
oft í allskyns snjöllum smáatriðum.
Ætli eftirminnilegast þeirra verði
ekki viðbrögð páfagauksins (í af-
burðaskemmtilegum meðförum
Ferskar Kardemommur
á Fáskrúðsfirði
LEIKLIST
Leikhópurinn Vera
Höfundur: Torbjörn Egner, þýðendur:
Hulda Valtýsdóttir og Kristján frá Djúpa-
læk, leikstjóri: Björn Gunnlaugsson.
Félagsheimilinu Skrúð. 26. október
2002.
KARDEMOMMUBÆRINN