Morgunblaðið - 12.04.2003, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 LAUGARDAGUR 12. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að hefur verið mörgum
ráðgáta hvers vegna
Íslendingar hafa kosið
að stilla upp styttu af
Kristjáni IX Dana-
konungi fyrir framan stjórn-
arráðið. Væri ekki miklu nær að
hafa þar styttu af Kristjáni VIII
sem féllst á að endurreisa Alþingi
að nýju árið 1845 eða Kristjáni X,
en í hans tíð fengu Íslendingar
sjálfsstjórn 1918 og endanlegt
sjálfstæði 1944? Það kæmi einnig
til greina að reisa Friðriki VII
styttu en hann sýndi Íslendingum
mikla velvild
og leitaðist við
að koma á
móts við sjón-
armið þeirra
um sjálfs-
stjórn þó að
honum entist ekki ævin til að ljúka
því máli. Viðhorf Friðriks VII til
Íslendinga voru miklu jákvæðari
en föður hans, Kristjáns IX, sem
sýndi sjónarmiðum Íslendinga alla
tíð lítinn áhuga.
Meginrökin fyrir því að styttu af
Kristjáni IX er að finna fyrir fram-
an stjórnarráðið eru væntanlega
þau að hann hafi gefið Íslend-
ingum stjórnarskrá eins og séra
Matthías Jochumsson orti um á
sínum tíma. Styttan sýnir Kristján
með stjórnarskrána í hendi og
hann er látinn rétta hana fram. Nú
hefur verið upplýst að Kristján af-
henti Íslendingum aldrei stjórn-
arskrána þegar hann kom í heim-
sókn til Íslands árið 1874. Hún
kom ekki til landsins fyrr en árið
1904 og var send aftur utan árið
1928. Styttan er því sögufölsun.
En hver er þessi stjórnarskrá,
sem dönsk stjórnvöld voru að af-
henda Íslendingum í annað sinn nú
á dögunum? Var það einstakt góð-
verk af hendi Kristjáns konungs
að „gefa“ okkur stjórnarskrá árið
1874?
Kristján IX hafði aldrei neinn
áhuga á málefnum Íslands. Hann
og ráðgjafar hans hugðust leysa
langvinna deilu um stöðu Íslands
með svokölluðum stöðulögum sem
konungur undirritaði 1871. Í
fyrstu grein þeirra sagði: „Ísland
er óaðskiljanlegur hluti Danaveld-
is með sérstökum landsrétt-
indum.“ Að mati Jóns Sigurðs-
sonar og stuðningsmanna hans var
þetta skelfileg niðurstaða af ára-
tugalangri baráttu þeirra. Sama ár
var lagt fram stjórnarskrár-
frumvarp fyrir Alþingi, en sam-
kvæmt því átti löggjafarvaldið að
vera í höndum konungs og Alþing-
is. Framkvæmdarvaldið fól kon-
ungur dönskum ráðgjafa, dóms-
málaráðherra, sem lét
konungsskipaðan landshöfðingja
annast það, en hann bjó á Íslandi.
Dönskum embættismönnum var
með öðrum orðum falin æðsta
stjórn Íslands án samráðs við Al-
þingi og þingræði var ekki virt.
Það var því kannski engin furða að
morguninn sem nýi landshöfðing-
inn, Hilmar Finsen, steig á land
árið 1873 hafi verið flaggað svört-
um dauðum hrafni á fánastöng
embættisins með áletruninni:
„Niður með landshöfðingjann.“
Þetta var sú stjórnarskrá sem
Kristján konungur færði Íslend-
ingum þegar hann heimsótti landið
á þjóðhátíðinni 1874. Jón Sigurðs-
son gerði ítarlega grein fyrir göll-
um hennar í grein sem hann ritaði í
Andvara 1875. Hann benti m.a. á
að ekki hefði verið staðið við gefin
loforð um að stjórnarskráin yrði
ekki lögfest án samþykkis Alþingis
og það sem verra var, í henni var
vitnað til stöðulaganna illræmdu
frá 1871.
Eftir að Íslendingar höfðu feng-
ið stjórnarskrá og landshöfðingja
tók við áratugabarátta þar sem
þingmenn á Alþingi samþykktu
hvert frumvarpið á eftir öðru sem
fól í sér aukna sjálfsstjórn. Krist-
ján konungur og ráðgjafar hans
hunsuðu allar þessar tillögur. Það
var ekki fyrr en 1904, þegar hægri
stjórnin sem Kristján studdist við
var farin frá völdum, sem kon-
ungur neyddist til að veita Íslend-
ingum aukna sjálfsstjórn í sam-
ræmi við eindregnar óskir þeirra.
Stjórnartíð Kristjáns IX sýnir
að hann var ekki mjög framfara-
sinnaður í málum sem snertu
stjórnarfar. Estrup, sem var for-
sætisráðherra Danmerkur áratug-
um saman, stjórnaði með bráða-
birgðalögum í skjóli konungsins
löngu eftir að hann missti meiri-
hluta í neðri deild danska þingsins.
Kristján konungur taldi að það
væri hlutverk yfirstéttarinnar að
stjórna. Þegar stjórn Estrups féll
árið 1901 og bændur, fjölmennasta
stétt landsins, fengu að koma að
stjórn landsins á Kristján kon-
ungur að hafa beðið nýja forsætis-
ráðherrann þess lengstra orða, að
hlífa sér við því að verkamenn
kæmu að nýju ríkisstjórninni!
En þó Kristján IX hafi ekki ver-
ið sérstaklega merkilegur stjórn-
andi er hann merkilegur fyrir
áhugamenn um konungaættir.
Hann komst til valda eftir að Frið-
rik IV lést árið 1863. Friðrik átti
engin skilgetin börn og því var
frændi hans Kristján prins af
Glücksborg gerður að konungi. Við
upphaf valdatíma hans réðust
Þjóðverjar inn í Danmörku og
tóku af Dönum stór landssvæði
sem þeir endurheimtu ekki fyrr en
eftir fyrri heimsstyrjöldina.
Kristján sinnti vel þeirri frum-
skyldu hvers konungs að geta af
sér afkvæmi. Þau tengdust nokkr-
um af helstu konungsættum Evr-
ópu. Alexandra dóttir hans varð
drottning Játvarðs Englandskon-
ungs. Önnur dóttir, Dagmar, varð
drottning Alexanders Rússakeis-
ara. Georg, sonur Kristjáns IX,
varð konungur í Grikklandi og
Karl sonarsonur hans endurvakti
konungdóm Hákonar gamla í Nor-
egi við sambandsslit Svía og Nor-
egs.
Kristján IX á sér því merkilega
sögu og hann þótti að mörgu leyti
góður drengur. Það er hins vegar
ekki margt sem við Íslendingar
getum þakkað Kristjáni IX fyrir
og því dálítið einkennilegt að við
skulum hafa reist honum styttu
fyrir framan stjórnarráðið.
Styttan af
Kristjáni
konungi
Það er ekki margt sem við Íslendingar
getum þakkað Kristjáni IX fyrir og því
dálítið einkennilegt að við skulum
hafa reist honum styttu fyrir framan
stjórnarráðið.
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
NÝVERIÐ átti Indriði Aðal-
steinsson bóndi á Skjaldfönn orða-
stað hér í Morgunblaðinu við
Kristin H. Gunnarsson alþingis-
mann vegna umræðu á Alþingi um
fátækt bænda. Greindi þá á um
hvort Steingrímur J. Sigfússon
sem fyrrv. landbúnaðarráðherra,
bæri með gerð búvörusamnings
1991 ábyrgð á hvernig fyrir þeim
væri komið. Taldi Kristinn að svo
væri. Indriði bar hinsvegar í bæti-
fláka fyrir Steingrím og taldi
samninginn góðan fyrir bændur og
vitnaði í ævisögu Steingríms Her-
mannsonar máli sínu til stuðnings.
Þótt ævisögur framsóknarmanna
hafi örugglega heimildagildi er
engin ástæða að trúa þar öllu
gagnrýnislaust og ef tryggja á
sanngjarna söguskoðun í framtíð-
inni er nauðsynlegt að taka eft-
irfarandi fram um ráðherradóm
Steingríms J. Sigfússonar.
Búvörulagamartöðin
Búvörulögin sem sett voru í tíð
Jóns Helgasonar ollu miklum usla
í bændastétt. Með þeim var at-
vinnufrelsi bænda stórskert á
handahófskenndan hátt. Árið 1988
brást ég ásamt hópi bænda til
varnar gegn þessum ólögum.
Stofnuðum við félagsskapinn Röst
sem lét nokkuð til sín taka í mál-
efnum bænda. Þetta ár varð Stein-
grímur J. Sigfússon landbúnaðar-
ráðherra. Daginn sem hann tók við
ráðherradómi skrifaði ég ásamt
stofnendum Rastar honum bréf og
óskuðum við honum heilla í vænt-
anlegum störfum. Óskuðum við
fundar við hann þar sem ræddar
yrðu hugmyndir um breytta land-
búnaðarstefna. Steingrímur svar-
aði að bragði. Tók vel í að hitta
okkur og hlusta eftir sjónarmiðum
okkar og tillögum, ekki veitti af.
Fer svarbréf hans hér á eftir.
„ 7. október 1988. Ágætu bréf-
ritarar: Þakka góðar óskir ykkar
og vona að þið verði ekki fyrir allt-
of stórum vonbrigðum. Ég hef enn
sem komið er tæpast séð upp úr
vandamálahaugnum sem ég náð-
arsamlegast erfði frá forverum
mínum í samgöngu- en þó einkum
landbúnaðarráðuneyti. Sé sem
sagt ekki betur en fyrstu vikurnar
muni fara í að leysa aðsteðjandi
vandamál, úr öllum áttum, til að
halda móverkinu gangandi. Að af-
lokinni sláturtíð, afgreiddum af-
urðalánum og fjárlagatillögum vil
ég gjarnan og get vonandi komið
til fundar við ykkur og rætt full-
virðisréttarmál og margt fleira –
ekki veitir af. Illu heilli er ég síður
en svo að taka við góðu búi, hvort
heldur er litið á efnislega hlið mál-
anna eða peningastöðu. Aðstæður
til stórátaka eru því langt frá að
vera eins og þyrfti. Reynum samt.
Bestu kveðjur að sinni. Steingrím-
ur J. Sigfússon.“
Hinn nýi ráðherra kom aldrei til
fundar við okkur og forðaðist
þennan félagskap eins og heitan
eldinn og varð aldrei sá bakhjarl
sem vonir stóðu til.
Ábyrgð Steingríms J.
Búvörusamningurinn 11. mars.
1991 var vondur vegna þess að
hann var einungis framlenging á
Framsóknar- og Bændahallar-hug-
myndafræðinni um að reyra land-
búnaðinn í fjötra kvótakerfis.
Sauðfjárbúskapurinn var bundinn
handstýrðri forsjá þar sem ekkert
var hægt að hreyfa, hvorki verð né
framleiðslu og átti þannig að
keppa við aðrar kjötgreinar sem
lutu engri framleiðslustjórn. Hug-
myndir okkar Rastarmanna um að
verja afkomu bænda voru að engu
hafðar. Ákvæði stjórnarskrár um
atvinnufrelsi og eignarétt voru
áfram þverbrotin. Bæði Ríkisend-
urskoðun og Ríkislögmaður gagn-
rýndu samninginn og töldu Stein-
grím hafa farið á svig við lög. Á
þessu bar Steingrímur J. Sigfús-
son ábyrgð. Handstýrður ríkis-
kapítalismi var á innreið í sveit-
irnar. Stækkun búanna var í
fyrirrúmi og afleiðingarnar blasa
við. Ringulreið á kjötmarkaðnum
og hrun í sveitunum.
Ruslatunnufólkið
Indriði gerir erfiðleika sauðfjár-
bænda að umtalsefni og alhæfir að
stéttarbræður okkar sem nauðugir
hafa yfirgefið heimahagana séu
orðnir að ruslatunnufólki á Faxa-
flóasvæðinu, sem þá væntanlega
lifir á sorpi úr ruslatunnum. Nauð-
synlegt er að fá upplýst hvort
þetta á við rök að styðjast.
Bændafólki sem horfið hefur frá
eigum sínum og atvinnu er enginn
greiði gerður með að fá á sig
þennan stimpil frekar en þeim sem
lent hafa í klóm fátæktar. Nógir
eru erfiðleikar þess fyrir.
Um liðin jól kom það fram hjá
forstöðufólki hjálparstofnana að
bændur leituðu þar ásjár í fyrsta
sinn og er það mikið alvörumál.
Reyndar væri fróðlegt að könnun
væri gerð á því hvað varð um
þetta fólk, hvernig því reiðir af og
hver hinn efnahagslegi skaði þess
varð af framkvæmd búvörulag-
anna. Hafi Indriði hinsvegar ekk-
ert fyrir sér um þetta svokallaða
ruslatunnufólk eru þetta fordómar
í sinni döprustu mynd. Hrein
ruslatunnuskrif.
Eru bændur
ruslatunnufólk?
Eftir Ámunda
Loftsson
„Bændum
sem horfið
hafa frá eig-
um sínum og
atvinnu er
enginn greiði gerður
með að fá á sig þennan
stimpil frekar en þeim
sem lent hafa í klóm fá-
tæktar. Nógir eru erfið-
leikarnir fyrir.“
Höfundur er fyrrverandi bóndi.
ÉG SKORAÐI hérna um daginn á
Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur
borgarfulltrúa að koma til
kappræðufundar við mig um skatta-
mál. Hún þorði ekki eða var svo
merkileg með sig að hún hirti ekki
um að svara svona venjulegum kjós-
anda eins og ég er. Eftir að ég hefi
hlustað á málflutning hennar í þess-
um málaflokki undrar mig ekki, að
hún rann á rassinn. Fyrir það fyrsta
hefur hún snúist í nokkra hringi í
þessum málaflokki á örskömmum
tíma og er það líkast því þegar
hundar snúast í hringi til að reyna að
ná í skottið á sjálfum sér. Í öðru lagi
hefur hún sýnt afskaplega takmark-
aða þekkingu á þessum málum og
helst glumið í borgarfulltrúanum,
eins og bergmál frá öðrum. Tillögu-
flutningur stjórnmálaflokkanna fyrir
þessar kosningar er furðulegur. Ef
undan er skilinn nei-flokkurinn, þá
fara tillögur flokkanna langt út úr
kortinu sé miðað við skatta síðustu
ára. Nú kemur í ljós, að almenningur
hefur verið skattlagður langt um-
fram þörf hins opinbera. Hvar voru
þingmennirnir 63? Þá er það
áhyggjuefni, að ekki er farið rétt með
upphæðir í þessum umræðum. Fjár-
málaráðherra segir að eitt þúsund
króna hækkun persónufrádráttur
þýði 2,5 milljarða skattalækkun, ut-
anríkisráðherra 2,2 milljarða, frá
Ingibjörgu Sólrúnu kemur bara
bergmál um að þetta sé dýrt. Mínir
útreikningar sýna að þetta eru um
1,7 milljarðar eða minna. Tillögur
Sjálfstæðisflokksins í skattamálum
gera ráð fyrir að maðurinn með millj-
ón á mánuði í laun fái kr. 1.040.000,00
í skattalækkun á ári, en maðurinn
með eitthundrað þúsund í laun á
mánuði fái kr. 48.000,00. Munurinn
er næstum kr. 1.000.000,00 á einu ári.
Sem sagt ein árslaun mannsins með
lágu launin handa þeim með háu
launin. Fleira væri hægt að segja um
þessi mál, en að sinni læt ég þetta
nægja. Uppúr stendur, að tillögu-
flutningurinn nú um skattamál þýðir,
að útþensla ríkisjóðs og sveitarfélag-
anna hefur verið brúuð með auknum
sköttum á lægstu laun. 1988 við
breytingu á skattakerfinu yfir í stað-
greiðslu er framreiknaður persónu-
afsláttur um kr. 10.000.00 hærri á
mánuði en nú. Það þýðir, að fólk með
eitthundrað þúsund í laun á mánuði
hafði kr. 120.000,00 lægri skatta á ári
en eru í dag. Það sem var þá er fram-
kvæmanlegt í dag. Verkalýðshreyf-
ingin ber einnig ábyrgð á skattpín-
ingu lægri launa. Hún hefur ekki
varið umsaminn persónuafslátt frá
1988. Tillögur ASÍ fyrir nokkrum
dögum bera vott um slæma samvisku
og þessar eilífu millifærsluleiðir ýta
undir bjargleysi og úrræðaleysi
þeirra, sem vel gætu bjargað sér ef
skattarnir legðust ekki á lægstu
laun.
Ég skoraði á
Ingibjörgu Sólrúnu!
Eftir Hreggvið
Jónsson
„Nú kemur í
ljós, að al-
menningur
hefur verið
skattlagður
langt umfram þörf hins
opinbera.“
Höfundur er fyrrverandi alþingis-
maður Sjálfstæðisflokksins.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni