Morgunblaðið - 15.08.2004, Blaðsíða 34

MINNINGAR
34 SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hóla er ekki getið íLandnámabók ogekki koma þeir held-ur við Íslendingasög-urnar, en talið að þeir
hafi byggst um miðja 11. öld úr
landnámsjörðinni Hofi, sem er um
2,5 km framar í dalnum; þar settist
fyrstur að Hjalti nokkur Þórð-
arson. Einn afkomendanna, Oxi
Hjaltason, lét byggja mikið guðs-
hús á staðnum, um 1050, og þar
með hefst ævintýrið. Ber heim-
ildum saman um að ekkert hafi ver-
ið til sparað, og fullyrt að sú kirkja
hafi verið stærst á öllu Íslandi, öll
þakin blýi og átt margar gersemar.
En illa fór, því hún brann og allt
sem í henni var. Þá var aftur ráðist
í að byggja kirkju á Hólum, en um
hana er fátt vitað.
Fyrsti stólbiskup Íslands var
sem kunnugt er Gissur Ísleifsson,
sem hlaut vígslu í Brimum árið
1055 eða 1056. Hann lét reisa
fyrstu dómkirkju í landinu, nánar
tiltekið í Skálholti. Biskupsdæmi
hans var eðli málsins samkvæmt
allt landið. En kringum 1100 var
ákveðið að stofna einnig bisk-
upsstól á Norðurlandi. Enginn vildi
þó standa upp af föðurleifð sinni,
uns Illugi Bjarnason prestur, sem
þá átti jörðina, ákvað að gefa Hóla
til biskupsseturs. Gerði hann það
„fyrir Guðs sakir og nauðsynja
heilagrar kirkju“, eins og segir í
einu riti fornu.
Til biskups völdu menn Jón Ög-
mundsson, 54 ára gamlan og þá
prest á Breiðabólstað í Fljótshlíð,
og vígðist hann til starfans í Lundi,
1106. Biskupsdæmi Skálholts tók
yfir þrjá landsfjórðunga, en bisk-
upsdæmi Hóla yfir Norðlend-
ingafjórðung einan. Og fyrsta dóm-
kirkjan þar reis einmitt í tíð hans.
Ekki er vitað um stærð hennar, en
Jón vígði hana og blessaði og helg-
aði Guði og sælli Maríu mey.
Mikið orð og gott fór af kirkju-
stjórn Jóns og skólahaldi, er þar
hófst og átti eftir að vara lengi,
eða nær samfellt til 1802. Á tíð
þessa biskups varð til orðtakið
„heim að Hólum“.
Í kaþólskum sið voru reistar
þrjár dómkirkjur á Hólum. Auk
þeirrar, sem Jón Ögmundsson lét
reisa, voru það kirkja Jörundar
Þorsteinssonar (biskup 1267–
1300), en hún fauk í miklu ofviðri á
jólunum 1394, og kirkja Péturs
Nikulássonar (biskup 1391–1411),
veglegasta dómkirkja á Hólastað
fyrr og síðar, og jafnframt með
stærstu timburkirkjum í Evrópu á
þeim tíma. Í henni voru 38 gler-
gluggar. Hún stóð í 229 ár, fauk í
ofsaveðri árið 1624.
Hólar voru biskupssetur um 7
alda skeið, þ.e.a.s. á árunum 1106–
1798, og raunverulegur höf-
uðstaður Norðurlands á þeim
tíma. Þar sátu 36 biskupar, 23 í
kaþólskum sið og 13 í lúterskum.
Auk Jóns Ögmundssonar, sem
fékk viðurnefnið „helgi“, og sat til
1121, voru þar merkastir Guð-
mundur Arason góði (1203–1237),
Auðunn hinn rauði Þorbergsson
(1313–1322), Jón Arason (1524–
1550), og Guðbrandur Þorláksson
(1571–1627), sem hve þekktastur
er fyrir bókaútgáfu sína.
Síðasti biskup á Hólum var Sig-
urður Stefánsson (1789–1798).
Árið 1802 var Hólastóll lagður
niður og eignir hans seldar. En
prestar sátu þar til 1861, uns Við-
vík tók að sér það hlutverk. Árið
1952 urðu Hólar prestsetur að
nýju, til ársins 2000, en nú situr
þar vígslubiskup Hólastiftis.
Núverandi dómkirkja á Hólum
var reist á dögum Gísla biskups
Magnússonar (1755–1779), sem
hafði mikinn áhuga á að lyfta
staðnum úr þeirri niðurlægingu,
sem hann var þá í. Til að afla fjár
til byggingarinnar var lagt gjald á
allar kirkjur í Danmörku og Nor-
egi og síðar tekin upp almenn fjár-
söfnun í þessum löndum, því sýnt
var að Hólastóll yrði lítt aflögufær
vegna harðinda. Arkitekt kirkj-
unnar var danskur, Lauritz de
Thurah, en þýzkur múrmeistari,
Sabinsky að nafni, stóð hins vegar
fyrir byggingunni. Hófust fram-
kvæmdir 1757. Byggingarefnið er
rauður sandsteinn og blágrýti. Ár-
ið 1760 kom annar múrmeistari,
Schätzer nokkur, til að vinna að
kirkjunni, en Christen Willumsøn
sá um tréverk. Framkvæmdum
var lokið haustið 1763 og musterið
vígt 20. nóvember það ár. Þessi
elsta steinkirkja á Íslandi er 7.
Hólakirkjan, sem reist hefur ver-
ið, en 5. í röð dómkirknanna. Jafn-
framt er hún sú minnsta. Mesti
dýrgripur hennar er altaristaflan,
sem er frá dögum Jóns Arasonar
og er kölluð Hólabrík. Forveri
þessarar dómkirkju var hús sem
reist var skömmu eftir að Þorlák-
ur Skúlason tók við embætti,
1628.
Klukkuturninn 27 metra hái,
sem er við hlið dómkirkjunnar,
var reistur til minningar um Jón
Arason og syni hans og vígður 13.
ágúst 1950, á 400 ára dánarafmæli
þessa síðasta biskups kaþólskra
manna á Hólum. Í turninum er lít-
il kapella með grafhýsi, sem varð-
veitir bein þeirra feðga, að talið
er. Sigurður Guðmundsson arki-
tekt teiknaði, en byggingarmeist-
ari var Hróbjartur Jónsson frá
Hamri í Hegranesi.
Hólar eru einn af hornsteinum í
sögu okkar Íslendinga, voru mið-
punktur í tilveru fólks á Norður-
landi um aldir og hafa enn mik-
ilvægu hlutverki að gegna í
samtímanum. Nú er aftur byrjað
þar skólahald og mikill uppgangur
á ýmsum sviðum öðrum. Er þar
skemmst að minnast tilurðar Guð-
brandsstofnunar, sem ég fjallaði
um hér í júní. Auk þess er nú búið
að stækka vígslubiskupsdæmið til
muna, bæði í vesturátt og austur.
Því er ljóst, að staðurinn er aftur
kominn í umferð og á óefað mikið
líf og stórbrotið fyrir höndum.
Og árið 2006 verður svo enn
meira um dýrðir en vanalega, þeg-
ar fagna skal 900 ára afmæli Hóla-
stóls.
Hólar
Ljósmynd/Sigurður Ægisson
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Í dag er óvenju mikið
um að vera í aust-
anverðum Skagafirði,
því margmenni er
komið þar saman á
Hólahátíð.
Sigurður Ægisson læt-
ur af því tilefni hug-
ann reika um þann
gamla höfuðstað
Norðurlands og um
aldir miðstöð kristn-
innar í fjórðungnum.
✝ Gunnar Hall-björn Guðmunds-
son fæddist að
Næfranesi í Mýrar-
hreppi við Dýrafjörð
10. janúar 1922.
Hann lést á Landspít-
alanum við Hring-
braut 29. júlí síðast-
liðinn. Foreldrar
hans voru Guðmund-
ur Guðmundsson
skipstjóri og bóndi á
Næfranesi, f. 4.9
1875, d. 7.8. 1944, og
Guðmunda Kristjana
Benediktsdóttir hús-
móðir, f. 22.3. 1877, d. 14.2. 1965.
Gunnar var yngstur 10 systkina,
en þau eru nú öll látin nema ein
systir, Valgerður.
Gunnar hóf sambúð með Unni
K. Eiríksdóttur rithöfundi, f. 7.7
1921, d. 7.1. 1976. Hún var dóttir
Eiríks Einarssonar bónda í Rétt-
arholti og konu hans Sigrúnar B.
Kristjánsdóttur. Gunnar og Unn-
ur eignuðust tvær dætur, Hlín
leikmyndahönnuð, f. 26.9 1956 og
Öldu hjúkrunarfræðing, f. 9.3.
1958. Af fyrra hjónabandi átti
Unnur Þórunni Höllu Guðlaugs-
dóttur kennara, f. 4.6 1942, og
Hörð Guðlaugsson sem er látinn.
Unnur og Gunnar slitu samvist-
um. Sonur Öldu er Gunnar Örn
Haraldsson, f. 19.9
1979, og sonur hans
er Aron Örn, f. 29.4.
2001.
Gunnar lauk
sveinsprófi og síðar
meistaraprófi í hús-
gagnasmíði frá Iðn-
skólanum í Reykja-
vík. Fór í fram-
haldsnám til Kaup-
mannahafnar árið
1953 og lauk prófi
sem húsgagna- og
innanhússarkitekt
frá Listiðnaðarskóla
Kaupmannahafnar
árið 1956. Fór í námsferðir til ým-
issa landa s.s. Finnlands, Ítalíu,
Frakklands og víðar.
Gunnar starfaði lengst af sem
arkitekt hjá Reykjavíkurborg og
starfrækti jafnframt eigin teikni-
stofu. Hann tók þátt í listiðnaðar-
sýningum hér heima og erlendis
og hlaut ýmsar viðurkenningar
fyrir hönnun. Frá árinu 1976 var
hann kennari við Iðnskólann í
Reykjavík. Gunnar starfaði að fé-
lagsmálum og var einn af stofn-
endum FHÍ (félags húsgagna- og
innanhússarkitekta) og sat lengi í
stjórn þess og gegndi ýmsum
trúnaðarstörfum.
Útför Gunnars var gerð í kyrr-
þey.
Genginn er um Gjallarbrú
tengdafaðir minn Gunnar H. Guð-
mundsson. Kynni okkar hófust fyr-
ir tæpum aldarfjórðungi, svo við
höfum fylgst að um nokkurt skeið.
Gunnar var Dýrfirðingur að ætt og
uppruna og ólst upp við hefðbund-
in störf, veiðiskap og sjósókn.
Hann var alla tíð bundinn sterkum
böndum við átthagana, þó svo
hann flyttist ungur að heiman til
náms og svo til lengri dvalar hér
suður á mölinni.
Hafið átti alla tíð mjög sterkar
rætur í hans huga, sérstaklega sú
list að sigla eins og forfeðurnir
með seglum og takast á þann hátt
við höfuðskepnurnar og beisla
náttúruöflin. Sá draumur að eiga
og sigla skútu rættist loks fyrir
nokkrum árum og hafði hann
ómælda ánægju af meðan þróttur
og kraftar leyfðu en nú hefur hann
strengt klóna í hinsta sinn.
Ég man þegar við hittumst
fyrst, þvílíkt glæsimenni í fasi,
framkomu og klæðaburði. Hann
geislaði af höfðingsskap þessi mað-
ur, kom fyrir sjónir eins og ítalsk-
ur greifi eða enskur lávarður.
Svona var hann alla tíð, það klæddi
hann allt vel. Hann var í raun einn
allsherjar lífskúnstner, vel lesinn í
sígildum bókmenntum, unnandi
klassískrar tónlistar, afar list-
hneigður, epikúr varðandi mat-
reiðslu og áfram mætti telja. Allt
sem hann gerði, gerði hann vel,
sannkallaður fagurkeri.
Hann lærði sinn arkitektúr á
Danmörku og hlaut víða lof fyrir
sína hönnun bæði hér heima og er-
lendis.
Gunnar var einn þeirra manna
sem vekja athygli hvar sem þeir
koma eða í flokki standa. Kurteis,
vel gefinn og sérlega vel máli far-
inn, glæsimenni á velli, prúður í
framkomu og oft léttur í lund.
Hans kímnigáfa var þó svolítið sér-
stök, en eg tel því þannig farið
með marga Vestfirðinga að þeir
eiga sinn sérstaka húmor sem er
ekki allra.
Hann var völundarsmiður og
dverghagur, þar tala hans verk.
Ábyrgð, heiðarleiki og orð skulu
standa, hafði hann að leiðarljósi.
Handsal dugði.
Nú síðustu árin var Elli kerling
farin að glíma við hann nokkuð
hart og smáherti sín tök, auk þess
meinsemd sem marga leggur.
Hann vissi að hverju stefndi og
lést hann svo 29.7. sl. á krabba-
meinsdeild LSH eftir stranga legu
en eins og hans var von og vísa
hélt hann sinni reisn og virðuleika
af miklu æðruleysi allt til enda.
Guðbrandur Kjartansson.
Gunnar sat oft við gluggann á
heimili sínu og horfði út á sundin.
Hugur hans hefur þá ef til vill leit-
að enn lengra vestur eða vestur á
Dýrafjörð þar sem hann fæddist
og ólst upp.
Ég var tíu ára gömul þegar hann
hóf sambúð með móður minni. Þótt
þau slitu samvistir og hún hafi lát-
ist fyrir mörgum árum, höfum við
verið saman í fjölskyldu síðan.
Gunnar var húsgagnaarkitekt að
mennt og einn sá færasti hér á
landi í þeirri grein.
Seint verður um hann sagt að
hann hafi verið tækifærissinnaður
maður. Fremur var eins og hann
leitaðist við að fella lífskenningar
sínar að hinum ströngu lögmálum
fagurfræðinnar, hinu eina sanna
gullinsniði. Það reyndi stundum á.
Barnið, sem í fljótfærni lagði vett-
linga frá sér á stól, túlkaði við-
brögðin við því sér í óhag en lærði
svo smátt og smátt að horfa á
menn og málefni í mun flóknara og
víðara samhengi.
Allajafna var hann nokkuð alvar-
legur í bragði en lumaði á góðri
kímnigáfu ef hann vildi það við
hafa. Húmor hans var dálítið grá-
glettinn og hann fór sparlega með
hann.
Í mínum huga er ekki hægt að
greina að listhönnuðinn og einstak-
linginn Gunnar H. Guðmundsson.
Ég held að hann hafi fyrst og síð-
ast litið á sig sem listamann og
stóð dyggan vörð um tilfinningar
sínar og sköpunarþörf, enda skipar
hann þegar veglegan sess í ís-
lenskri hönnunarsögu.
Hann ól lengi með sér draum
um að eignast seglskútu. Faðir
hans hafði verið skipstjóri á skútu
sem bar nafnið ,,Fortuna“ og var
að sögn ,,þýð eins og hugur
manns“.
Þau voru mörg skiptin, sem ég
kom í heimsókn, að tekin voru
fram tímarit með skútum af öllum
stærðum og gerðum og í kjölfarið
fylgdu útskýringar á hinum ýmsu
eiginleikum hverrar fyrir sig.
Fyrst um sinn leit út fyrir að þetta
ætlaði aðeins að verða draumur en
einn góðan veðurdag, öllum að
óvörum, festi hann kaup á fallegri
seglskútu sem hlaut nafnið ,,For-
tuna“. Þá fóru í hönd allmörg ár
sem hann naut þess að fara í sigl-
ingar um sundin blá.
Gunnar var ekki mannblendinn.
Hann virtist að mörgu leyti sjálf-
um sér nógur. Hann naut þess að
vera fallega klæddur, hugsa vel um
bílinn sinn, fylgjast með þjóðmál-
um, ekki síst á sviði myndlistar og
hönnunar.
Hann hafði nánast óskeikult
auga fyrir myndbyggingu, formi
og litum. Hann hafði einnig yndi af
tónlist og fágaðan tónlistarsmekk.
Á sínum yngri árum hafði hann
líka töluverðan áhuga á kvik-
myndalist. Ég minnist þess að
fyrstu kynni mín af eiginleikum
góðra kvikmynda voru við umræð-
ur á heimili mínu um þær.
Fyrri hluta starfsævinnar starf-
aði hann hjá Reykjavíkurborg en
síðustu starfsárin var hann kenn-
ari við Iðnskólann í Reykjavík.
Hann sagði mér að sér hefði þótt
gaman að kenna og ég þykist þess
fullviss að hann hafi verið afar
góður kennari. Þar nutu nemendur
góðs af fagþekkingu hans og list-
fengi.
Fólkið í kringum mann verður
einhvern veginn sjálfsagður hluti
af tilverunni. Það verður jafnsjálf-
sagt og að dagur rísi að morgni og
sólin gangi til viðar að kvöldi. Þess
vegna verður erfitt að hugsa sér
jól og páska, afmæli og aðrar fjöl-
skyldusamkomur án þess að Gunn-
ar verði þar á sínum stað.
Það hefur verið fallegt að sjá
dætur hans hlúa að öldnum föður
sínum síðustu mánuðina. Hann var
að sínu leyti gæfumaður. Hann átti
mannvænlegar dætur, góða
tengdasyni, dótturson sem ber
nafnið hans og lítinn langafastrák,
auk þess að vera góðum hæfileik-
um gæddur.
Að leiðarlokum þakka ég honum
samfylgdina öll þessi ár og óska
honum fararheilla er hann nú held-
ur til nýrra heimkynna.
...að óskaströndum
sigli núna
seglum þöndum
þín Fortuna.
Þórunn Halla
Guðlaugsdóttir.
GUNNAR
HALLBJÖRN
GUÐMUNDSSON
Takk, elsku Alla mín,
fyrir allar yndislegu
stundirnar á Víkurgöt-
uni, þær eru ógleyman-
legar. Þú varst og hef-
ur alltaf verið sannkölluð perla.
ALEXÍA
PÁLSDÓTTIR
✝ Alexía Pálsdóttirfæddist að Gelti í
Grímsnesi 17. júlí
1923. Hún lést á St
Franciskusspítalan-
um í Stykkishólmi að
kvöldi 3. ágúst síð-
astliðins og var útför
hennar gerð frá
Stykkishólmskirkju
12. ágúst.
Ég votta börnum
þínum mína dýpstu
samúð. Guð geymi þig.
Hver minning dýrmæt
perla að liðnum lífsins
degi,
hin ljúfu og góðu kynni af
alhug þakka hér.
Þinn kærleikur í verki
var gjöf, sem gleymist
eigi,
og gæfa var það öllum, er
fengu að kynnast þér.
(Ingibjörg
Sigurðardóttir.)
Þín vinkona
Linda Braga.
HUGVEKJA