Fréttablaðið - 19.12.2005, Blaðsíða 34
19. desember 2005 MÁNUDAGUR
��������������������������������
�� ������������� ���������������
����������
�������
������
�������������������� � ���
�
�
�
��
��
�
��
��
�
�
����������� ������������
������������ ���������� ��������
��������������������������������������������������������
�����������
�������������� ����
����������������������
������������� �
������������������
�����������������
���������������
���������������
���������������
��������������������
�������������������������������
���������������������
�����������
����������������
���������������
�������������
������������������
�����������������
��������������
���������������
���������������
��������������������
������������������������������
���������������������
�����������
�����������������������
���������������
����������������������
������������������
�����������������
������������������
��������������
���������������
���������������
��������������������
������������������������������
���������������������
����������
���� ������������������
����������������������
������������������������
�����������������������
�����������������������
����������������������
���������������
���������������
���������������
��������������������
����������������������������
���������������������
��
��
��
����
��
�
���
���
3x40 11/29/05, 4:39 PM1
Það eru ekki mörg dæmi þess í þró-
uðum ríkjum að launakostnaður
hækki um 30% í kjarasamningum,
eða sem nemur 10% árlega, eins og
samið var um í byrjun þessa mán-
aðar í kjarasamningi Reykjavík-
urborgar við tvo stærstu viðsemj-
endur sína. Eðlilegt er að spurt sé
hverju þetta sæti og hvort þessar
hækkanir smitist ekki út um allan
vinnumarkaðinn og valdi mikilli
verðbólgu þegar öll áhrifin eru
komin fram.
Verðbólgan
Það hefur verið of mikil verð-
bólga á Íslandi á þessu ári og
leiddi það til þess að kjarasamn-
ingar voru endurskoðaðir með
aðkomu ríkisins. Undanfarin ár
hefur verðbólgan einnig verið allt
of mikil. Á árabilinu 1999 til 2005
hækkaði verðlag á Íslandi um
33% sem reiknast sem 4,1% árleg
hækkun að meðaltali. Á sama tíma
hækkaði verðlag í evru-löndun-
um um 14% eða sem nemur 1,9%
árlega að meðaltali. Verðbólgan
á Íslandi hefur sem sagt verið
tvöfalt meiri en á okkar helsta
viðskiptasvæði á undanförnum
árum. Enginn spáir því að 2,5%
verðbólgumarkmið Seðlabank-
ans og ríkisstjórnarinnar náist á
næstu tveimur árum.
Launahækkanir
Meginástæður verðbólgunnar á
Íslandi eru miklar launahækkan-
ir. Á síðustu sjö árum, 1999-2005,
hafa laun skv. launavísitölu hækk-
að um 56%, þar af á almennum
vinnumarkaði um 50% og hjá
hinu opinbera um 67%. Að með-
altali hafa árlegar launahækk-
anir numið 6,6%, þar af 5,9% á
almennum markaði og 7,6% hjá
hinu opinbera. Til samanburðar
hafa laun hækkað um 15% að með-
altali á almennum vinnumarkaði í
Evrulöndum á þessu tímabili sem
reiknast sem 2,0% árlega. Þessi
einfalda staðreynd um megin-
orsök verðbólgu á Íslandi vefst
fyrir ótrúlega mörgum.
Samhengi hlutanna
Önnur staðreynd sem vefst fyrir
mörgum er að launabreyting-
ar samkvæmt kjarasamningum
á hverjum tíma geta ekki verið
mjög mismunandi frá einum
samningi til annars. Í upphafi
hvers samningstímabils myndast
ákveðin stefna um hækkanir í
kjarasamningum við gerð fyrstu
samninganna og er síðan reynt að
fylgja þeirri stefnu í aðalatriðun-
um í þeim samningum sem sigla
í kjölfarið. Veruleg frávik frá
launastefnunni eru óframkvæm-
anleg nema þau byggi á víðtækum
skilningi í þjóðfélaginu á nauðsyn
breyttrar stöðu viðkomandi hóps
eða starfsgreinar í launastigan-
um. Ella myndi myndast spírall
stigvaxandi launahækkana sem
endar með óðaverðbólgu og hruni.
Slíkt atferli var meginreglan í
launasamningum hér á landi fyrir
nokkrum áratugum og var líkt við
höfrungahlaup.
Launastefnan og hinir
lægst launuðu
Hlutfallið milli launataxta og raun-
verulega greiddra launa er einnig
tregbreytanlegt. Í kjarasamn-
ingunum 1997 og aftur árið 2000
voru lægstu launataxtar hækkaðir
verulega umfram laun almennt án
þess að það leiddi síðar til sam-
svarandi hækkana á greiddum
launum. Kaupmáttur lágmarks-
launa hefur hækkað um rúm
60% frá ársbyrjun 1995 til þriðja
ársfjórðungs 2005 samanborið
við 29% á almennum vinnumark-
aði. Skýringin á því hvers vegna
þetta var hægt er sú að á fyrri
hluta tíunda áratugarins lækkaði
hlutfall launataxta og greiddra
launa það mikið að svigrúm var til
hækkunar þess án hliðaráhrifa. Sú
staða er ekki uppi nú.
Keðjuverkandi áhrif samninganna
Það er ástæða til að óttast að
samningar borgarinnar muni hafa
keðjuverkandi áhrif á aðra samn-
ingsgerð. Kröfur leikskólakennara
um „leiðréttingu“ hafa ekki farið
leynt og sam heyrist frá starfs-
mannafélögum annarra sveitar-
félaga. Félög iðnaðarmanna, sem
gerðu samninga við borgina í
janúar sl. hafa beintengingu við
nýgerða samninga og borgin á eftir
að semja við félög háskólamanna.
Samningar sveitarfélaganna við
starfsmannafélögin og kennarafé-
lögin hafa haft og munu hafa áhrif
á samninga ríkisins við sína við-
semjendur. Nýgerðir samningar
skapa nýja viðmiðun sem stéttar-
félögin í landinu og viðsemjendur
þeirra munu máta sig við. Áhrifin
á almenna vinnumarkaðinn má
greina í tvo farvegi. Annars vegar
mun launaskrið að öllum líkind-
um aukast þar sem stjórnendur
fyrirtækja munu reyna að verjast
því að sveitarfélögin dragi starfs-
menn þeirra út úr fyrirtækjunum
og inn í störf í sveitarfélögunum.
Hins vegar munu stéttarfélögin á
almenna markaðnum, þegar fram
í sækir, leitast við að jafna taxta
sína við launataxta sveitarfélag-
anna, sem í flestum tilvikum eru
hærri.
Verðbólgusamningar
Samningar borgarinnar við við-
semjendur sína eru verðbólgu-
samningar. Verðbólga veldur
tjóni og baráttan við hana líka þar
sem landsmenn þurfa að búa við
hærri vexti en annars þyrfti að
vera og fyrirtækjum í alþjóðlegri
samkeppni blæðir vegna hágeng-
is. Kjarasamningar með miklum
prósentuhækkunum veikja því
atvinnulífið og rýra lífskjörin
þvert á það sem stefnt var að við
gerð þeirra. Þetta er gömul saga
á Íslandi, sem vonast var til að
dýrkeypt reynsla hefði kennt að
yrði ekki endurtekin, en því miður
virðast hörmungar verðbólgu-
áranna fyrir 1990 að mestu vera
gleymdar.
Er 30% launa-
hækkun í lagi?
UMRÆÐAN
VERÐBÓLGA
HANNES G. SIGURÐSSON
AÐSTOÐARFRAMKVÆMDASTJÓRI
SAMTAKA ATVINNULÍFSINS
„Meginástæður verðbólgunnar
á Íslandi eru miklar launa-
hækkanir“