Réttur - 01.06.1948, Page 39

RÉTTUR
127
stóriðjunni yrði komið d með samhuga átaki þjóðarinnar
allrar, í hennar eigin þdgu og undir hennar stjórn.
Þessi skoðun kom fram í þeirri deilu, sem varð um þessa
draumsjón íslenzku þjóðarinnar um og eftir aldamótin, og
mun hún verða rökstudd hér síðar í greininni, ef þörf gerist.
Fyrir skáldið Einar Benediktsson var virkjun fossanna og
uppkoma stóriðju fyrst og fremst framkvæmd þeirrar hug-
sjónar að gera landið ríkara, með því að hagnýta líinar gífur-
legu, ónotuðu auðlindir þess. Fyrir þeim, sem á fyrstu tveinr
áratugum aldarinnar seldu fossana, var þetta augnabliks-
gróðavegur. Fyrir erlendu fossafélögin og íslenzka erindreka
þeirra var þetta vægðarlaus auðgunarstarfsemi án tillits til
afleiðinganna fyrir þjóðina.
í þeirri baráttu, sem í hönd fór, risu ýnts öll þjóðarinnar
upp gegn þessari hættu og börðust gegn því frá hinum ólík-
ustu sjónarmiðum, að erleud aúðfélög fengju aðstöðu til
að virkja fossana í þjónustu stóriðju.
Þorsteinn Erlingsson slær í snilldarkvæði sínu „Við foss-
inn“ á ólíkustu strengi. Annars vegar skírskotar lrann til
rómantískrar ástar þjóðarinnar á fossunum sjáll'um, aðdá-
unarinnar á fegurð þeirra, — röksemd sem raunverulega
beindist gegn allri beizlun þeirra. En hins vegar varar hann
þjóðina við, hvað koma rnyndi, ef þeir nú yrðu virkjaðir:
„Þeir halda’ ekki’ oss vinnist þ:í veglegri jörð
með vitrari mönnum og sælum;
nei: voldugir húsbændur, hundar á vörð
og hópur af mörkuðum þrælurn.
En fái þeir selt þig og sett þig við kvörn,
þá sést, hverju’ er búið að týna,
og livar okkar misþyrmd og máttvana börn
fá ínalað í hlekkina sína.”
Fyrir liugskotssjónum Þorsteins svífur eymdin, sem stór-
iðja auðvaldsins hafði skapað í Englandi, í Þýzkalandi, í
Bandaríkjunum, — hin hræðilegu fátækrahverfi iðjuveranna,
— vægðarlaus undirokun verkamannanna, — ógnarvald auðs-