Morgunblaðið - 07.05.2006, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. MAÍ 2006 31
Samvistarslitamál foreldrahafa lengi verið í brenni-depli og margar hugmyndirí gangi um það hvernig
þessi mál væru til lykta leidd,“
segja þær Edda Hannesdóttir í
sálfræðiskor HÍ og Elsa Inga
Konráðsdóttir í félagsráðgjafaskor
HÍ, sem gerðu nýlega saman BA-
ritgerðina: Samvistarslit foreldra.
Ákvarðanir foreldra um framtíð
barna við skilnað og sambúðarslit.
„Rannsókn þessi fjallar um
ákvarðanir sem foreldrar tóku á
þremur árum um mál barna sinna
við skilnað og sambúðarslit, skráð-
ar voru upplýsingar úr 1.182 mál-
um hjá Sýslumanninum í Reykja-
vík frá árunum 2000, 2002 og 2004.
Þar má nefna forsjá, meðlag og
umgengni, ráðgjöf, lengd samvist-
ar, aldur foreldra og fjölda þeirra
við samvistarslit.
Við leituðum í smiðju opinberra
aðila og fengum þar grunnupplýs-
ingar um meðferð og tilhögun
þessara mála. Á Hagstofu Íslands
liggja fyrir margs konar upplýs-
ingar um niðurstöðu ákvarðana
foreldra. Þær upplýsingar sýna
hins vegar aðeins hluta af mynd-
inni, þar er t.d. ekkert um mál
sem snúa að umgengni,“ segja þær
Edda og Elsa.
Leiðbeinendur þeirra voru dr.
Sigrún Júlíusdóttir, prófessor í fé-
lagsráðgjöf, og dr. Sigurður J.
Grétarsson, prófessor við sálfræði-
skor.
„Að fengnu samþykki sýslu-
mannsins í Reykjavík og leyfi Per-
sónuverndar var unnið með frum-
gögn sem tengjast skilnaði að
borði og sæng og sambúðarslitum
fólks sem átti börn yngri en 18
ára. Sjálfar höfðum við ekki að-
gang að skjalasafni embættisins
svo skjalavörður sýslumannsemb-
ættisins flokkaði málsgögn sem við
þurftum að nota. Hverju máli var
gefið nýtt númer og aldrei var
kennitala eða nafn skráð. Öll
vinnsla fór fram í húsnæði emb-
ættisins, persónuvernd fólks var
því vel tryggð,“ segja þær stöllur.
Nokkrar niðurstöður
– Hver er að ykkar mati athygl-
isverðasta niðurstaða rannsóknar
ykkar?
„Hvað þeim foreldrum hefur
fjölgað sem velja sameiginlega
forsjá, eða 79,5% árið 2004 miðað
við 71% árið 2000 og hversu sjald-
an umgengni er rædd í skilnaðar-
ferlinu. Þess má geta að frá árinu
2003 þarf að vera fyrir hendi stað-
festur samningur hjá sýslumanni
til að foreldri sem telur brotið á
sér geti sótt rétt sinn til að um-
gangast barn sitt með þvingunum í
formi dagsekta eða með aðför. Við
fundum engan slíkan samning frá
skilnaði að borði og sæng eða sam-
búðarslitum. Fólk gerði hins vegar
samninga sín á milli í 16% tilvika.
Í barnalögum er ákvæði um lág-
marksumgengni.“
Meðallengd hjónabands styst
en sambúðar lengst
„Niðurstöður rannsóknar þess-
arar voru að öðru leyti að með-
allengd hjónabands við skilnað
hefði styst um tvö ár á umræddu
tímabili og sambúð lengst um tvö
ár. Algengasta lengd samvistar
(sambúðar eða hjónabands) var 3
til 5 ár, eða í 50% tilvika.
Langflest börnin, eða helming-
ur, voru undir skólaaldri við sam-
vistarslit.
Fram kom að móðir hafði forsjá
ein í 20% tilvika en faðir í 0,7% ár-
ið 2004, sem var fækkun frá árinu
2000. Hluti sameiginlegrar forsjár
hefur aukist bæði hjá þeim sem
skilja og líka þeim sem slíta sam-
búð. Athyglisvert er að öll börn
eins árs og yngri njóta sameig-
inlegrar forsjár foreldra við sam-
vistarslit, sem og 12 ára börn og
17 ára unglingar, einnig langflest 5
ára börn.
Talað hefur verið um að yngra
fólk velji fremur sameiginlega
forsjá, við könnuðum þetta og
komumst að því að svo er ekki. Ár-
ið 2004 völdu þriðjungur feðra og
65% mæðra 30 ára og eldri sam-
eiginlega forsjá.“
– Á þetta við um allt landið?
„Já, en hins vegar kemur í ljós
ef bornar eru saman tölur Hag-
stofu yfir landið og tölur frá Sýslu-
mannsembættinu í Reykjavík að
sameiginleg forsjá er algengari hjá
þeim síðarnefndu, hlutfallið er
raunar hærra en það sýnist vera
því tölur frá embættinu í Reykja-
vík eru inni í tölum Hagstofu.“
Fólk með sameiginlega forsjá
verður oft ósátt eftir á
Í rannsókninni kom í ljós að ef
ágreiningur er um forsjá eða um-
gengni þá er fólki boðin sérfræði-
ráðgjöf hjá þeim tveimur sálfræð-
ingum sem starfa hjá Sýslumanni í
Reykjavík. Árið 2004 náðust sættir
í 86% tilvika. Flest málin voru
vegna forsjárdeilna.
„Við rákum okkur á að ef for-
eldri fór eitt með forsjá var sett í
samning ákvæði um að hitt for-
eldrið tæki við forsjánni ef forsjár-
foreldrið félli frá.
Okkur kom mjög á óvart að þeir
sjö löglærðir fulltrúar sem starfa
hjá embætti Sýslumanns í Reykja-
vík gengu frá rösklega helmingi
samvistarslitamála á öllu landinu.
Þótt sameiginleg forsjá hafi auk-
ist þá kemur eigi að síður til deilna
vegna umgengni, árið 2004 voru
210 umgengnismál afgreidd hjá
embættinu. Vegna þessa veltum
við fyrir okkur hvort fólk sé að
misskilja hvað í sameiginlegri
forsjá felst. Það gæti verið skýr-
ingin á því að fólk tekur umgengni
svona sjaldan fyrir þegar gengið
er frá samvistarslitum. Fólk virð-
ist verða ósátt eftir á, það sýnir
fjöldi umgengnisdeilna. Þótt þess-
um málaflokki sé gerð góð skil á
heimasíðu Sýslumannsembættisins
í Reykjavík gætir gagnrýni um að
ekki sé kominn fram bæklingur
um forsjármál en samkvæmt
dómsmálaráðuneytinu er hann í
vinnslu.
Vafalaust mætti draga úr fjölda
deilumála um umgengni með auk-
inni sérfræðiráðgjöf í upphafi sam-
vistarslita. Mikilvægt er að standa
vel að sambúðarslitum með löggjöf
og sérfræðiráðgjöf, slíkt er í raun
barnavernd og snertir fjölskyldu-
stefnu samfélagsins.“
Vel þarf að
vanda það sem
lengi á að standa
Forsjármál og umgengni er
inntak rannsóknar sem þær
Edda Hannesdóttir og Elsa
Inga Konráðsdóttir gerðu
nýlega. Guðrún Guðlaugs-
dóttir gluggaði í ritgerðina
og ræddi við þær stöllur.
Morgunblaðið/Eyþór
Edda Hannesdóttir og Elsa Inga Konráðsdóttir segja þeim hafa fjölgað sem velja sameiginlega forsjá eftir skilnað.
gudrung@mbl.is
» Mánudaginn 8. maí kl. 20.00
á kosningaskrifstofunni Lágmúla 9.
» Þriðjudaginn 9. maí kl. 20.00
á kosningaskrifstofunni Hverafold 5.
» Föstudaginn 12. maí kl. 20.00
á Kosningaskrifstofu ungs fólks, Aðalstræti 6.
» Mánudaginn 15. maí kl. 20.00
í Fylkishöllinni í Árbæ, Fylkisvegi 6.
» Þriðjudaginn 16. maí kl. 20.00
á kosningaskrifstofunni í Landssímahúsinu
við Austurvöll.
» Miðvikudaginn 17. maí kl. 20.00
á kosningaskrifstofunni í Mjóddinni,
Álfabakka 14a.
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson kynnir stefnuskrá
Sjálfstæðisflokksins fyrir komandi
borgarstjórnarkosningar.
Allir velkomnir!
STEFNUMÓT
VIÐ BORGARBÚA