Morgunblaðið - 07.05.2006, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 7. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hjónin Jadwiga og KrzysztofZiuzianski búa skammt frá mið-bænum. Þar eiga þau mynd-arlegt heimili og til að drýgjatekjurnar taka þau erlenda
nemendur inn á heimilið á vegum tungu-
málaskóla. Jadwiga er fædd og uppalin í
borginni en Krzysztof ólst upp í bænum
DabroaGórnicza sem er um 60 km frá
Kraká, þar sem er ein stærsta stálnáma í
Evrópu. Hann flutti til Kraká á námsárun-
um og lærði vélaverkfræði í háskólanum
Politechnika Krakowska. Jadwiga lærði
garðyrkju í landbúnaðarháskóla.
Kynntust í siglingu á Wislu
Þau kynntust um borð í báti á ánni Wislu
sem rennur í gegnum borgina. „Systir mín
var í siglingakúbbi og tók mig með sér í vor-
partíið sem fór fram um borð á 200 manna
báti sem sigldi á Wislu. Þar kynntumst við
Krzysztof og örlög okkar voru ráðin,“ segir
Jadwiga. Þau eiga fjögur börn á aldrinum 19
til 24 ára. Þrjú þeirra búa heima, Gabby,
Matheus og Mary, öll í námi, en Sofie sem
er næstyngst býr og starfar á Írlandi. Fjöl-
skyldan hefur búið í núverandi húsnæði,
sem þau eiga sjálf, frá árinu 1982 eða um
það leyti sem kommúnistar voru að missa
völdin í landinu.
Menn lifðu í
stöðugum ótta
Krzysztof segir sögu Póllands bæði vera
bæði blóðuga og sorglega. „Nágrannaþjóðir
herjuðu látlaust á landið og í rúm 120 ár var
Pólland ekki til opinberlega. Í fyrri heims-
styrjöldinni varð Pólland illa úti, hér var
helsti vígvöllurinn, því löndin þrjú sem
skiptu landinu á milli sín voru í stríði hvert
við annað. Af því að Pólland var ekki op-
inbert ríki voru Pólverjar neyddir í heri
Rússlands, Þýskalands og Austurríkis og
þvingaðir til að berjast hver gegn öðrum.“
Pólland varð sjálfstætt ríki þegar styrjöld-
inni lauk en landið var í rúst. Þrátt fyrir að
Pólland hefði undirritað griðasáttmála við
Þýskaland og Rússland fór svo að Hitler og
Stalín hugðust skipta landinu á milli sín.
Þýskaland réðst inn í Pólland 1. september
1939 og hinn 17. september réðust Sov-
étríkin inn í austur Pólland. „Þetta voru
hræðilegir tímar. Foreldrar okkar Jadwigu
muna vel eftir þessu og tala oft um þessar
hörmungar,“ segir Krzysztof. „Fjöldahand-
tökur og aftökur voru daglegt brauð og
menn lifðu í stöðugum ótta, margir voru
sendir í útrýmingarbúðir og sáust ekki
framar.“ Pólland var undir stjórn nasista í
þrjú ár og höfðu þeir áform um að útrýma
pólskum gyðingum. Settar voru upp útrým-
ingarbúðir víða um Pólland, s.s. í Maidanek,
Birkenau og Oswiecim (Auschwitz). Í út-
rýmingarbúðunum létust milljónir manna,
gyðingar frá allri Evrópu, Pólverjar, Rússar
o.fl.
Fólk umhyggjusamara áður
Eftir að seinni heimsstyrjöldinni lauk
settu Rússar á fót kommúnistastjórn fyrir
Pólland í Lublin. Jadwiga segir að það mik-
ilvægasta hafi verið að kaþólska kirkjan hélt
velli og trúin sameinaði þjóðina. Árið 1978
var Karol Wojtyla, erkibiskup í Krakow,
kjörinn páfi og var sá fyrsti í nær 500 ár
sem ekki var ítalskur. Hann tók upp nafnið
Jan Pawel II (Jóhannes Páll). „Páfinn
breytti miku fyrir fyrir landið okkar, hann
heimsótti Pólland árið 1979, hann gaf okkur
hugrekki og von, vildi styðja okkur til frelsis
og var sannkallað sameiningartákn þjóð-
arinnar. Það kemur aldrei annar svona mað-
ur,“ segja þau hjón, en 2. apríl sl. var liðið
ár frá dauða páfans, og tóku milljónir
manna um allt Pólland þátt í messum til
minningar um hann.
Á kommúnistaárunum var ástandið afar
erfitt segja þau. „Að vísu hafði fólk vinnu,
en launin voru lág og fátt fékkst í búðum.
Margar vörur fengust eingungis út á
skömmtunarseðla, maður fékk t.d. 2,5 kg
af kjöti á mánuði, eitt sápustykki, einn
lítra af vodka og 20 sígarettupakka. Þess
vegna stóð maður oft í vöruskiptum við
aðra, og hamstraði ef eitthvað stóð til,“
segir Krzysztof. Jadwiga tekur undir það
og segir að fólk hafi verið hjálplegt og
staðið saman ef einhvern vantaði eitthvað.
„Þá var fólk umhyggjusamara gagnvart
náunganum en í dag, ég er samt ekki að
segja að ég vilji kommúnistasjórn aftur, en
mér finnst fólk í dag hugsa meira um að
eignast allt og græða. Mér finnst fjöl-
skyldan og fólkið mikilvægara en efnisleg
gæði.“
Allir viðbúnir því versta
13. desember 1981 var lýst yfir herlög-
um í Póllandi. Jadwiga og Krzysztof segja
ástandið hafa verið ferlegt. „Staðan var
erfið, fólk vissi ekki hvort yrði stríð, allir
voru viðbúnir því versta. Menn voru teknir
fastir sem pólitískir fangar, útgöngubann
var á kvöldin og skortur á öllu. Eina nótt-
ina var símanum lokað og engar sjónvarps-
útsendingar voru í meira en viku.“ Þetta
ástand varði á annað ár, en verkamenn
voru farnir að krefjast úrbóta. „Það var
bannað að stofna nýja stjórnmálaflokka, en
hægt var að stofna verkalýðsfélög, og þau
urðu mjög pólitísk. Fyrsti forsetinn okkar
var Lech Walesa sem hafði áður unnið í
skipasmíðastöð í Gdansk. Hann var forseti
frá 1986 til 1996 en það var ekki alveg
komið lýðræði. T.d. voru allir fjölmiðlar
ritskoðaðir, fólk hafði ekki tjáningarfrelsi
og ekki mátti segja sannleikann um sögu
þjóðarinnar, sem er slæmt því enn hefur
ekki tekist að fá hann fram,“ segja þau
hjónin.
Atvinnuleysi
og lág laun
Krzysztof rekur lítið fyrirtæki sem
framleiðir hurðarhúna og lamir. Hann
byrjaði með fyrirtækið sitt árið 1984. „Það
var erfitt að byrja, hagkerfið var ekki
frjálst, maður varð að hafa skráningu og
sérstakt leyfi sem var erfitt að fá. Í dag
geta allir stofnað fyrirtæki, það þarf bara
að skrá það. En í þá daga skipti máli að
hafa góð sambönd.“ Fyrirtækið stækkaði
með hverju ári og þegar best lét í kringum
aldamótin, var hann með 14 manns í vinnu.
„En nú er allt á niðurleið og bara einn og
stundum tveir starfsmenn, eftir að inn-
flutningur var gefinn frjáls, hefur verið
flutt inn fullt af kínverskum ódýrum
vörum sem ég get ekki keppt við. Nú lang-
ar mig að eignast lítið hótel í Kraká fyrir
ferðafólk, sérstaklega Íslendinga,“ segir
Krzyzstof og hlær.
Jadwiga vann heima þegar börnin voru
lítil, en áður en elsta barnið fæddist sá hún
um opinbera garða í Kraká Á milli barna
vann hún sem markaðsráðgjafi í snyrti-
vörusölu, um tíma í fyrirtækinu hjá
Krzysztof, en núna vinnur hún í konfekt-
búð. „Þetta er kannski ekki draumastarfið
en hér er mjög erfitt að fá vinnu, sér-
staklega fyrir konu á mínum aldri. At-
vinnuleysi í Póllandi er mikið, um 20%. Ég
held satt best að segja að það sé verra
núna en áður. Trúlega er ástandið verst
austan til í landinu, en við verðum vör við
að vinir barna okkar fá enga vinnu, ef þau
hafa ekki sambönd. Unga fólkið vill auðvit-
að fá vinnu í samræmi við sína menntun en
það fær ekki vinnu og margir fara úr
landi.“ Jadwiga segir að ef fólk hafi unnið í
eitt ár geti það fengið atvinnuleysisbætur,
en unga fólkið sem er að koma úr námi fær
engar bætur. „Launin eru líka lág, lág-
markslaun eru um 800 zloty á mánuði,
1.300 zl svona meðallaun, en kannski eru
þau eitthvað hærri í Kraków, svona 2.200,
en það eru mjög fáir með há laun. T.d eru
hjúkrunarfræðingar aðeins með 800–1.000
zl á mánuði, og verksmiðjufólk með um 5 zl
á tímann“. (1 zl= 25 íkr)
Þau Jadwiga og Krzysztof segjast ekki
bjartsýn, „þó að tuttugu ár séu liðin frá
kommúnistastjórninni er t.d hagkerfið í
ólagi. Þegar kommúnisminn var höfðu
menn þó alltaf eitthvað að borða og vinnu.
Við viljum samt alls ekki kommúnisma aft-
ur, því þá voru mörg vandamál, komm-
únistunum var sama um fólkið. Því miður
er enn þessi hugmyndafræði til staðar í
ráðamönnum þjóðarinnar“.
Óvissutímar í Póllandi
Kraká var höfuðborg Póllands til
forna og er elsta borg landins með
yfir 1000 ára sögu. Borgin var sett
á heimsminjalista UNESCO árið
1979, og var menningarborg
Evrópu árið 2003. Þar býr tæp
milljón manna og ferðamenn
laðast í æ ríkara mæli að borginni.
Guðrún Vala Elísdóttir heimsótti
Kraká, kynntist fjölskyldunni
Ziuzianski og heilsaði upp á Jerzy
Tosek Warszwiak sem áður bjó í 10
ár á Íslandi.
Ljósmynd/Guðrún Vala
Ziuziuanski-fjölskyldan við eldhúsborðið; frá vinstri Gabby, Jadwiga, Mary og Krzysztof — einka-
sonurinn Matheus var ekki heima og Sofie í Írlandi.
Ljósmynd/Guðrún Vala
Útimarkaður er út um allt í Kraká, þar er hægt að kaupa allt milli himins og jarðar.
Jerzy Tosek Warszwiak, eða Jazekeins og hann er kallaður, býr í Krakáen bjó í Borgarnesi í 10 ár, frá 1992–
2002. Þar kenndi hann við tónlistarskóla
Borgarfjarðar og setti svip á tónlistarlífið.
„Upphaflega ætlaði ég bara að vera í eitt
ár, en það var svo skemmtilegt að vera á
Íslandi að árin urðu 10. Þar er frábært fólk,
ég eignaðist marga góða vini sem ég held
sambandi við og fólk hefur komið hingað til
mín í heimsókn.“ Jazek segir margt hafa
breyst í Póllandi á þessum áratug og að í
fyrstu hafi verið erfitt að koma aftur. „Ég
var heppinn og fékk aftur starfið mitt sem
prófessor við tónlistarakademíuna. En af
því að launin eru svo lág kenni ég líka við
menntaskóla og einn dag í viku í bænum
Rzeszów en þangað er tæplega þriggja
tíma akstur.“
Þegar Jazek var á Íslandi saknaði hann
lognsins og góða veðursins frá Póllandi.
„Og pólsku pylsanna og jólamatarins sem
ekki fæst á Íslandi. Núna þegar ég er kom-
inn til Póllands sakna allra íslensku vinanna
minna, og vinnunnar. Mér fannst vinnu-
staður minn rólegur og þar var gott and-
rúmsloft, hér er miklu meira stress.“ Jazek
segir að meira frelsi sé á Íslandi í vinnu og
betri aðbúnaður. Þar sé hugsað um starfs-
fólk, laun séu góð og heilsa fólks skipti
máli.
Framtíð Póllands björt
Jazek segir Kraká vera komna í tísku.
„Hingað kemur fólk sem vill menningu og
listasöfn, það kemur til að skemmta sér og
jafnvel til að gifta sig. Breytingar hafa verið
hraðar, 100 ný hótel hafa risið, öll þjónusta
er 500% betri en áður og veitingastöðum
hefur fjölgað ört. Allar þessar breytingar
eru merkilegar, borgin er hreinni, minni
mengun en áður, og unnið hefur verið að
því að gera borgina eins og hún getur best
orðið. Fyrir 15–18 árum var einungis 100 fm
hús við flugvöllinn og hingað komu 2–3
flugvélar á dag, en núna koma 60 flugvélar
á dag og um tvær milljónir manna fara um
flugvöllinn á ári.“
Áður en Jazek flutti til Íslands var óða-
verðbólga í Póllandi. Núna hefur betra jafn-
vægi komist á og telur Jazek ástandið vera
gott fyrir fólk í góðri vinnu, en hræðilegt
fyrir atvinnulausa. „Margir fara til útlanda
til að vinna og sumir sakna kommúnist-
anna, en ekki ég. Hér deyr enginn úr hungri
en fátækt er ennþá mikil. Ég held að fram-
tíð Póllands sé frábær, eftir 10–15 ár verður
landið orðið líkara Þýskalandi. Þegar við
fáum evruna í stað zloty, sem vonandi
verður eftir 2–3 ár, og Schengen-samning-
urinn verður tekinn upp verður allt betra.
Það vantar bara meiri metnað í stjórnendur
landsins, og að þeir líti til Norðurlandanna
og vesturs í leit að fyrirmyndum en ekki til
Hvíta-Rússlands eða Úkraínu.“
Ætlaði að vera
í eitt ár á Íslandi
Jazek Tosek ánægður og bjartsýnn fyrir
Póllands hönd.