Morgunblaðið - 25.08.2006, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 2006 41
Heyrst hefur: Konan varð ekki var við neitt.
RÉTT VÆRI: Konan varð ekki vör við neitt.
Hins vegar: Maðurinn varð ekki var við neitt.
Gætum tungunnar
MEÐ lögum nr. 129/1997 um
skyldutryggingu lífeyrisréttinda og
starfsemi lífeyrissjóða voru sam-
þykktar nokkrar markverðar breyt-
ingar á lögum um lífeyrissjóði, m.a.
er þar kveðið á um skylduaðild að
lífeyrissjóðum og möguleika á skipt-
ingu lífeyrisréttinda á milli hjóna
(sambýlisfólks). Þó að í þessari
breytingu felist mikil framför er
ljóst að þessi lagabreyting var ekki
gallalaus frekar en önnur mannanna
verk. Því hafa verkstjórar og aðrir
stjórnendur í Verk-
stjórasambandi Íslands
áhuga á því að fá
nokkrar umbætur á
lögunum.
Það er ekki hvað síst
staða maka og ákvörð-
unartími til skipta á líf-
eyrisréttinum á milli
hjón og sambúðarfólks
sem þeir eru ósáttir
við.
Réttur maka er
sáralítill
Réttur maka til líf-
eyrisbóta hafði minnk-
að nokkuð fyrir þenn-
an tíma. Þróunin hefur
verið frá því að hjón
tryggi sig sameig-
inlega og gagnkvæmt,
til þess að leggja
áherslu á einstakling-
inn. Með fyrrgreindu
lögunum var fest lág-
mark sem var það að
maki sjóðfélaga með
tilskilin réttindi fengi
makalífeyri í 24 mánuði eftir fráfall
sjóðfélagans. Flestir sjóðir eru að
greiða einhverjum mánuðum meira
en þetta lágmark. Þessi réttur get-
ur lengst ef makinn er öryrki eða ef
börn undir 18 ára aldri eru á heim-
ilinu. Einnig veita sumir sjóðanna
viðbót eða smá lengingu við mjög
bágar aðstæður. Eftir stendur að
greiðslur til maka eru almennt mjög
takmarkaðar og standa í skamman
tíma. Þessi staðreynd hefur komið
mörgum illilega á óvart þegar málið
hefur verið kannað eða þegar á hef-
ur reynt.
Mikilvægt að skipta lífeyri
Sá möguleiki að skipta lífeyri
milli hjóna og sambúðarfólks er því
mjög mikilvægur. Margir fé-
lagsmenn okkar hafa lýst þeirri af-
stöðu sinni að lífeyrisrétturinn hljóti
að vera sameign hjóna. Þeir hafi oft
unnið lengri launaðan vinnudag en
það hafi verið sameiginleg ákvörðun
að annað þeirra (oftast konan) vann
stóran eða stærstan hluta vinnu-
dags síns, sem ekki var skemmri, í
ólaunuðu starfi á heimili þeirra.
Þeir segja að sú ráðstöfun hafi verið
þeim báðum og börnum þeirra til
hagsbóta. Það hafi aldrei verið
meiningin að svipta makann öryggi
í ellinni fari svo að þeir sjálfir falli
frá fyrr en vænst er.
Þrátt fyrir fullan vilja til að
skipta lífeyrisréttindum sínum hafa
menn verið að falla á tæknilegum
atriðum og þannig staðið frammi
fyrir því að ekkert getur orðið af
skiptunum. Þetta hefur valdið reiði
og vonbrigðum hjá félagsmönnum
okkar og krefjast þeir lagfæringar á
lögunum.
Forsendur til skiptingar
Rétt er að rifja aðeins upp meg-
inforsendur fyrir skiptingu lífeyris.
Hjón eða sambúðarfólk þurfa að
gera með sér formlegt samkomulag
um skiptinguna. Skiptingin skal
alltaf vera gagnkvæm, jöfn og getur
tekið til allt að helmings lífeyrisrétt-
inda. Hér skiptir ekki máli þó annað
eigi lítinn eða engan rétt. Krafist er
sérstaks og ítarlegs læknisvottorðs
beggja aðila til staðfestingar á heil-
brigðisástandi. Hægt er að skipta
þegar áunnum réttindum og eða
framtíðarréttindum. Aðeins er hægt
að skipta áunnum réttindum sem
orðið hafa til á þeim tíma sem
hjónaband eða sambúð hefur varað.
Samkomulag þetta um áunnin
réttindi þarf að gera í
síðasta lagi sjö árum
áður en taka lífeyris
getur hafist og því að-
eins að engir sjúkdóm-
ar né heilsufarsástand
dragi úr lífslíkum. (Sjá
nánar á heimasíðu
Landssamtaka lífeyr-
issjóða: http://
www.ll.is veljið síðan
lífeyrisréttindi og
smellið svo á bækling.)
Fólk missir af
möguleikanum
Þó að félagsmenn
nefni ýmsar at-
hugasemdir við lögin,
þá hrasa flestir um
tímamörkin. Lífið líður
hratt og menn átta sig
ekki alltaf á að allt í
einu séu sjö ár eða
minna í mögulega töku
lífeyris. Það er líka
miðað við þann aðilann
sem á skemmri tíma í
mögulega töku á líf-
eyri. Nú hafa ýmsir sjóðir verið að
opna möguleika töku lífeyris við 65
ára aldur og þar með hafa margir
aðilar skyndilega misst af þessu
tækifæri. Án þess að átta sig á þess-
ari breytingu standa þeir frammi
fyrir orðnum hlut.
Áskorun til Alþingis
og stjórnar
Fulltrúar þrettán verkstjór-
afélaga í landinu ræddu málið á
landsfundi Verkstjórasambands Ís-
lands (VSSÍ) í byrjun sumars. Menn
eru ósáttir við aldursmörkin og sjá
ekki ástæðu þess að áhætta lífsins
verði á kostnað maka þeirra. Lands-
fundur ályktaði á eftirfarandi hátt
um málið:
„Landsfundur VSSÍ skorar á Al-
þingi og stjórnir lífeyrissjóða að af-
nema tímamörk á rétti hjóna til að
skipta með sér lífeyrisrétti sínum.
Fundurinn sér enga ástæðu til að
hafa takmörkun á skiptingunni.
Þannig að slík skipting geti farið
fram, jafnvel eftir að taka lífeyris er
hafin.“
Fjöldi félagsmanna okkar segir
að heilsufarið og áhættan sem
fylgdi því sé einkamál viðkomandi.
Enda kennir reynslan að það er
ekki endilega sá sem er mest las-
burða sem lifir skemmst, þar kemur
fleira til.
Engin ástæða er til að takmarka
möguleika fólks til skiptingar lífeyr-
isréttinda og binda við aldur. Líta
má á þessi réttindi sem sameign
hjóna sem hvenær sem er má form-
lega skipta á milli þeirra, óski þau
þess. Skipting lífeyrisréttinda á að
geta farið fram hvenær sem er, líka
eftir að útgreiðsla úr sjóðnum er
hafin.
Lífeyrisréttindi,
skipting milli hjóna
Kristín Sigurðardóttir
skrifar um lífeyrisréttindi
’Engin ástæðaer til að tak-
marka möguleika
fólks til skipt-
ingar lífeyrisrétt-
inda og binda við
aldur.‘
Kristín
Sigurðardóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri
Verkstjórasambands Íslands.
FEÐRAORLOFIÐ, sem tekið var
upp með nýjum lögum árið 2000, er
eitthvert stærsta stökk í jafnrétt-
isbaráttu karla. Áhrif þess á jafn-
rétti kynjanna eru ugglaust víðtæk
því að með þeim eru
karlar hvattir til að
axla fulla ábyrgð á
barnauppeldi og heim-
ilisstörfum. Feðurnir
fá tækifæri til að sinna
einir ungum börnum
sínum og með því bind-
ast þeir þeim tilfinn-
ingaböndum sem vara
alla tíð. Erlendar rann-
sóknir sýna að það
skiptir þá verulegu
máli og dregur t.d. úr
áhættuhegðun þeirra.
Jafnrétti inni á heim-
ilinu hefur góð áhrif á bæði kynin og
eykur lífsgæði þeirra og allrar fjöl-
skyldunnar.
Fæðingarorlofsrétturinn er 3
mánuðir hjá móður, 3 mánuðir hjá
föður og svo skipta foreldrar 3 mán-
uðum eins og þeim hentar best. Ís-
lenskir feður hafa tekið feðraorlof-
inu fagnandi og líklega er fáheyrt að
þeir taki það ekki. Íslendingar eru
nú eina þjóðin í Evrópu, auk Tyrkja,
sem viðheldur sjálfri sér, þ.e. að
fæðingar eru umfram látna. Gott
fæðingarorlof á eflaust sinn þátt í
því.
Í upphafi fengu foreldrar greidd
80% af tekjum sínum síðustu 12
mánuði fyrir fæðingu barns. Það
þýddi í raun að þeir voru að fá 80%
af raunverulegum tekjum sínum.
Með lagabreytingu sem tók gildi 1.
janúar 2005 er þessu viðmiði breytt.
Nú fá þeir greidd 80% af tekjum síð-
ustu tveggja tekjuára
fyrir fæðingarár barns-
ins. Þessi breyting er
neikvæð og vond fyrir
ungt fólk sem nýlega er
komið á vinnumarkað
og einnig fyrir þá sem
hafa átt börn síðastliðin
þrjú ár. Aðra skiptir
hún litlu máli. Ef ég
man rétt þá voru mikl-
ar umræður á sínum
tíma um að há-
tekjumenn í fæðing-
arorlofi fengju háar
greiðslur úr fæðing-
arorlofssjóði. Sú breyting sem gerð
var á tekjuviðmiði bitnar hins vegar
ekki á þeim hópi, heldur á þeim sem
minnst hafa á milli handanna. Eðli-
leg breyting hefði því verið að setja
þak á greiðslur, en ekki breyta
tekjuviðmiðinu.
Ungt fólk sem nýkomið er á
vinnumarkaðinn er með lágar tekjur
í fyrstu en hækkar síðan þegar það
sannar sig í vinnu. Sá sem hefur ver-
ið á vinnumarkaði í þrjú ár þegar
hann eignast barn fær greiðslur sem
nema 80% af þeim tekjum sem hann
hafði fyrstu tvö árin. Ef hann hefur
eignast barn á þeim tíma og tekið
fæðingarorlof, eru fæðingarorlofs-
greiðslurnar hluti af viðmiðinu þó að
þær séu aðeins 80% af meðaltekjum.
Greiðslurnar sem hann fær eru því
miðaðar við tekjur sem eru talsvert
lægri en mánaðartekjur hans þegar
barnið fæðist. Líklegt er að þetta
leiði til þess að þeir sem eru í þessari
stöðu treysti sér ekki til að taka fæð-
ingarorlof þar sem tekjurnar lækka
mikið og hrökkva ekki fyrir út-
gjöldum.
Þessu verður að breyta, þetta er
stórt jafnréttismál. Það er ekki með
nokkru móti ásættanlegt að sá hóp-
ur sem minnst hefur á milli hand-
anna en ber jafnframt einhver
hæstu útgjöldin fái slíka meðhöndl-
un. Hér er um ungt fólk að ræða sem
er nýkomið úr námi, foreldra með
ung börn sem jafnframt er að koma
sér upp þaki yfir höfuðið. Ég skora á
alþingiskarla og konur og taka málið
nú þegar upp og leiðrétta viðmiðið
þessum hópi til hagsbóta.
Feðraorlof – tekjuviðmiðinu
verður að breyta strax
Hafsteinn Karlsson skrifar
um fæðingarorlofsgreiðslur ’Þessi breyting er nei-kvæð og vond fyrir ungt
fólk sem nýlega er komið
á vinnumarkað og einnig
fyrir þá sem hafa átt börn
síðastliðin þrjú ár. ‘
Hafsteinn Karlsson
Höfundur er skólastjóri og áhuga-
maður um jafnrétti.
BETRA er að vera annaðhvort
kaldur eða heitur frekar en hálf-
volgur. Vill einhver volgt vatn?
Guðsafneitarinn stendur nær Guði
en sá sem þykist trúaður þó trúin
skipti hann litlu máli svona dags dag-
lega. Þetta fullyrti C.S. Lewis, sem
kunnastur er líklega fyrir að vera
höfundur Narníu.
Hann talaði þar af eigin
reynslu, því hann sner-
ist til kristinnar trúar
eftir að hafa verið
ákveðinn og rökfastur
andstæðingur trú-
arinnar.
En hvað er það að
vera guðsafneitari?
Þetta er reyndar
óþjált orð í íslensku, á
ensku heitir það „at-
heist“ sem er snjallt
orð. Hugtakið merkir
það að hafna tilvist
guða eða þvílíkra yf-
irnáttúrlegra afla. Lífsgildi okkar
eigi ekki að stjórnast af því hver sé
vilji guðs eða guðanna, því þeir séu
ekki til. Guðsafneitun snýst hins veg-
ar ekki um að boða eitthvert siðleysi.
Margir guðsafneitarar lifa í góðri trú
á hluti eins og skynsemi og gott sið-
ferði.
Þess vegna spyr ég: Hvað er „trú-
leysi“? Finnst ekkert betra orð í mál-
inu yfir þessa afstöðu?
Sé sá til sem trúir ekki á neitt í líf-
inu – ekki á þekkingu, skynsemi, gott
siðferði eða nokkuð annað – þá er sá
maður vissulega trúlaus. En þannig
er ekki um þá menn sem halda svo-
kölluðu „trúleysi“ á lofti. Þvert á
móti. Þetta er upp til hópa fólk sem
trúir á þau gildi sem ég nefndi áðan.
Undanfarið hafa birst í Morg-
unblaðinu nokkrar greinar um trú og
trúleysi. Til dæmis „Trúleysi er ekki
jaðarskoðun“ eftir Óla Gneista Sól-
eyjarson (2. ágúst). Sú grein er vönd-
uð og málefnaleg og ég hafði mjög
gaman af að lesa hana, þó afstaða
okkar sé ólík.
Hann segist oft verða var við trú-
leysingja sem finnst þeir eigi ekki að
hafa hátt um viðhorf sín, enda séu
þau einkamál.
Svo neyðarlega vill til að fjöldinn
allur af trúmönnum ber jafnlitla virð-
ingu fyrir trú sinni. Sá sem kann ekki
við að ræða trúarskoðanir sínar hlýt-
ur annaðhvort að telja þær litlu máli
skipta eða þá hreinlega skammast sín
fyrir þær. Að vísu eru sumir rakkaðir
niður fyrir að opna munninn um sín
hjartans mál, þannig að ótti við and-
svör annarra segir ekki
alla sögu um gildi trú-
arinnar í huga þeirra.
Á miðöldum var
lenska að kúga menn ef
þeir dirfðust að halda
fram öðrum trúarskoð-
unum en yfirvöld sam-
þykktu. Að endingu
flúðu hinir ofsóttu
margir til Ameríku og
þar urðu menn sam-
mála um að trúfrelsi
væri sjálfsögð mann-
réttindi.
Á meðan við náum
ekki að sanna hver sé
hin rétta trú þá verða menn að fá að
halda á lofti ólíkum trúarstefnum.
Þannig getum við líka sagt að trú og
„trúleysi“ á hvort tveggja sinn til-
verurétt, og menn eiga ekkert að
skammast sín fyrir að segja frá sinni
afstöðu í þessum efnum.
Það versta er hins vegar sú hug-
mynd að trúmál skipti ekki máli og
óþarft sé að ræða þau. Eru til nokkur
mikilvægari málefni en einmitt
hinstu rök tilverunnar? Við þurfum
að athuga þau og mynda okkur skoð-
un á þeim. En ef við kinokum okkur
við því, kann að vera freistandi að
setja upp merkilegan svip og segja að
trúmál skipti bara svo litlu máli.
Svona til að láta eins og við vitum það
að minnsta kosti.
Sjálfur er ég kristinnar trúar. En
svo skrýtið sem það er, þá finn ég
meiri samhljóm með andstæðingum
mínum en fólki sem segist trúað og
gerir samt ekkert með trúna. Sá, sem
kveður sér hljóðs til að segja að eng-
inn guð sé til, hann ber miklu meiri
virðingu fyrir trúnni þegar allt kem-
ur til alls.
Hvernig getur það verið? Jú, hann
tekur trúna alvarlega með því að
ræða hana. Fyrir hinum skiptir trúin
bersýnilega litlu máli.
Í byrjun vitnaði ég í Biblíuna.
Kristur segir betra að vera kaldur en
hálfvolgur (Opb. 3:15-16). Af hverju
ætli honum finnist það?
Merkileg er saga C.S. Lewis, sem
ég nefndi líka í byrjun. Hann var góð-
ur vinur Tolkiens, sem skrifaði
Hringadróttinssögu. Þegar þeir
kynntust var Tolkien trúmaður en
Lewis taldi trúna fjarstæðu og kunni
mörg rök gegn því að trúa á guð eða
guði.
Sagan segir að eitt sinn hafi þeir
verið að rökræða um „mýtur“, sem er
á enskunni samheiti yfir allar goð-
sagnir og helgisagnir, þar sem yf-
irnáttúrulegir atburðir eru hluti af
sögunni.
Lewis var þeirrar skoðunar að all-
ar slíkar sögur væru hreint og beint
ótrúlegar. En Tolkien sagði: „Hvað ef
ein mýtan væri sönn, þó allar hinar
væru það ekki?“
Þessi litla setning olli straum-
hvörfum í lífi Lewis, því hann fór að
skoða málið upp á nýtt, og nú án
þeirra fordóma að trúin gæti með
engu móti staðist.
Hann gerðist á endanum trúmaður
sjálfur og hefur skrifað margar góðar
bækur um rök með og móti trúnni.
Gaman væri að fjalla betur um
sjálf rök trúarinnar. En héðan af
verður það víst að vera efni í nýja
grein. Minnumst þess í bili að mál-
efnið er mikilvægt og bæði sjón-
armiðin, trú og vantrú, eru þörf til
umræðu.
Hvað er trúleysi?
Einar S. Arason
skrifar um trúmál ’… menn eiga ekkert aðskammast sín fyrir að
segja frá sinni afstöðu í
þessum efnum. Það
versta er hins vegar sú
hugmynd að trúmál
skipti ekki máli …‘
Einar S.
Arason
Höfundur er guðfræðingur
og kennari.