Morgunblaðið - 25.08.2006, Blaðsíða 44

44 FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Agnar Þórð-arson fæddist í
Reykjavík 11. sept-
ember 1917. Hann
lést á Landspítala –
háskólasjúkrahúsi
12. ágúst síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Þórður
Sveinsson, prófess-
or og yfirlæknir á
Kleppi, f. á Geit-
hömrum í Svínadal
20.12. 1874, d.
21.11. 1946, og Ell-
en Sveinsson, f.
Kaaber, húsmóðir, f. í Kaup-
mannahöfn 9.9. 1888, d. 24.12.
1974. Systkini Agnars eru: Hörð-
ur, lögfræðingur og sparisjóðs-
stjóri, f. 11.12. 1909, d. 6.12.
1975, Úlfar, augnlæknir, f. 2.8.
1911, d. 28.2. 2002, Sveinn, eðl-
isfræðingur og fyrrv. skólameist-
ari, f. 10.1. 1913, Nína, húsmóðir,
f. 27.1. 1915, d. 25.7. 2004, Gunn-
laugur, lögfræðingur, f. 14.4.
1919, d. 20.5. 1998, og Sverrir,
blaðamaður, f. 29.3. 1922.
Eiginkona Agnars er Hildi-
gunnur Hjálmarsdóttir, f. 20.3.
1920. Foreldrar hennar voru
Hjálmar Sigurðsson kaupmaður
og útgerðarmaður, f. 6.6. 1869,
d. 11.12. 1919, og Soffía Emelía
Gunnarsdóttir, f. 2.7. 1893, d.
9.1. 1989. Synir þeirra Agnars
undasjóði Ríkisútvarpsins 1963
og námsstyrki frá Fulbright og
British Council. Að auki var
honum boðið til Sovétríkjanna
1956 og 1970.
Agnar var afkastamikið leik-
ritaskáld, bæði fyrir svið og út-
varp og sjónvarp. Meðal sviðs-
verka hans má nefna Þeir koma
í haust, Kjarnorka og kvenhylli,
Gauksklukkan, Spretthlaup-
arinn, Sannleikur í gifsi og
Lausnargjaldið, auk einþáttung-
anna Kona og Sandur. Fjögur
leikrit voru sýnd í sjónvarpi:
Baráttusætið, 65. grein lög-
reglusamþykktar, Með lof og
prís og Sesselía. Á árunum
1953–1988 voru flutt 19 út-
varpsleikrit eftir Agnar, auk
framhaldsleikritanna Víxlar
með afföllum, Ekið fyrir stap-
ann og Hæstráðandi til sjós og
lands. Þá skrifaði Agnar skáld-
sögurnar Haninn galar tvisvar,
Ef sverð þitt er stutt, Hjartað í
borði, Kallaður heim og Stefnu-
mótið, auk smásagnasafnsins
Sáð í Sandinn, ferðabókarinnar
Kallað í Kremlarmúr og end-
urminningabókanna Í vagni
tímans og Í leiftri daganna, sem
og kafla í bókina Faðir minn
læknirinn. Nokkur leikrita hans
voru einnig gefin út á bók.
Verk eftir Agnar hafa verið
þýdd og gefin út á ensku og
pólsku.
Útför Agnars verður gerð frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
og Hildigunnar eru:
a) Uggi Þórður, lyf-
og hjartasjúkdóma-
læknir, f. 19.11.
1949, kvæntur Mar-
gréti Guðnadóttur.
Börn þeirra eru Ís-
old, Úlfur og Embla.
b) Úlfur, barnalækn-
ir, f. 2.2. 1952,
kvæntur Ástu Gunn-
laugu Briem. Börn
þeirra eru Darri,
Gunnlaugur, Hildi-
gunnur og Agnar
Þórður. c) Sveinn,
hagfræðingur og sagnfræðingur,
f. 22.12. 1958, kvæntur Gunnhildi
Björnsdóttur.
Agnar ólst upp í Reykjavík og
lauk stúdentsprófi frá MR 1937
og cand.mag.-prófi í íslenskum
fræðum frá HÍ 1945. Hann sótti
sumarnámskeið fyrir erlenda
stúdenta við Oxford-háskóla og
framhaldsnám í bókmenntum við
Oxford- og Yale-háskóla og flutti
fyrirlestra víða um Bandaríkin.
Agnar var bókavörður við
Landsbókasafnið 1946–1947 og
1953–1987. Hann starfaði við
BBC í Reykjavík 1941–1943 og
við BBC og Ministry of Inform-
ation í London 1942 og kenndi
útlendingum íslensku við ýmis
erlend sendiráð í Reykjavík.
Agnar hlaut úthlutun úr Rithöf-
Það eru liðin 34 ár frá því að Agn-
ar tengdafaðir minn bauð mig vel-
komna í fjölskylduna.
Frá þeirri stundu vorum við Agn-
ar vinir og aldrei bar skugga á þann
vinskap. Mér fannst Agnar umfram
allt skemmtilegur maður, fordóma-
laus og frjálslyndur.
Brennandi áhugi hans á mönnum
og málefnum líðandi stundar entist
honum fram í andlát. Hann var
óvenju hávaxinn, fallega bersköll-
óttur og bar sig vel. Mér fannst
hann alltaf flottur. Hann setti svip á
bæinn. Var einn af karakterum mið-
bæjar Reykjavíkur.
Hann bjó með fjölskyldu sinni í
Suðurgötu, hitti bóhema og skáld í
morgunkaffi á Skálanum þar sem
leitað var svara við lífsgátunni, áður
en hann hélt til starfa sinna dag
hvern á Landsbókasafninu. Milli
staða gekk hann, alltaf óháður bíl.
Á sjö ára tímabili okkar fjölskyld-
unnar erlendis á níunda áratugnum,
kom Agnar tengdafaðir minn marg-
sinnis í heimsókn og dvaldist þá oft
lengi. Hann var alla tíð duglegur að
ferðast og þá oftast einn síns liðs.
Veðrið skipti hann þá höfuð máli,
sagðist hafa séð nægju sína af söfn-
um og höllum, og ekki var búðar-
rápið að tefja hann.
Veðrið, áhugavert fólk og það að
„komast í gang“ var það sem skipti
hann öllu máli í ferðum hans. Með
orðunum „að komast í gang“ átti
hann að sjálfsögðu við ritstörfin, því
í ferðalögum sínum um heiminn var
Agnar ætíð með ramma að ritverki,
ferðasögu, leikriti eða endurgerð
eldri verka. Við höfðum góðan skiln-
ing á hvors annars sköpunarþörf og
fundum fyrir þeirri miklu vellíðan
þegar við „komumst í gang“.
Skemmtilegt minningarbrot af því
þegar Agnar heimsótti okkur, sem
oftar, til Bandaríkjanna. Það er júl-
ímánuður, við tvö nýbúin að fá okk-
ur hádegissnarl, Agnar einmitt
„kominn í gang“ og líður vel. Agnar
sóldýrkandinn situr úti í garði í 35
stiga hita, ber að ofan, við lítið borð
sem við höfðum komið fyrir í
miðjum garðinum (því ekki kærði
hann sig um skuggann) með gamla
ritvél fyrir framan sig, og vinnur við
ritsmíðar. Þetta var auðvitað fyrir
tíma tölvunnar. Nágrönnunum þótti
þetta sjálfsagt kúnstugt háttalag í
hitastigi sem Bandaríkjamenn
reyna fyrir alla muni að forðast með
því að halda sig innandyra í loft-
kældum húsakynnum.
En Agnari þótti sólin aldrei of
skær. Um nágrennið barst ómurinn
frá ritvélinni. Notalegt pikkið.
Agnars hinsta ferð út fyrir bæinn
var dagsferð í sumarbústað okkar í
Skorradal fyrir rétt mánuði. Þrátt
fyrir þróttleysi naut hann dagsins í
faðmi fjölskyldunnar, og sólin skein.
Með sárum söknuði en jafnframt
þakklæti kveð ég tengdaföður minn
í dag. Þakklát fyrir langa samveru
og góðar stundir.
Margrét Guðnadóttir.
Lífsgleði, lífsþróttur og ótrúlegur
lífsvilji einkenndu tengdaföður
minn, Agnar Þórðarson, sem ég
kveð nú hinstu kveðju. Engan þekki
ég sem hafði eins mikinn áhuga á
lífinu og mannlegu eðli og kunni
hann bæði að njóta lífsins og fjalla
um það í ræðu og riti.
Agnar ólst upp á fjölmennu
menningarheimili á Kleppi hjá
danskri móður og húnvetnskum
bóndasyninum og yfirlækninum,
föður sínum, innan um litríka ein-
staklinga, systkini sín sem og sjúk-
lingana. Strax í barnæsku sá hann
fjölbreytileika mannlífsins og á
Kleppi urðu til margar skemmtileg-
ar frásagnir – sannar og örlítið ýkt-
ar sem við höfum skemmt okkur við
að hlusta á og lesa um.
Agnar naut þess að ferðast –
helst í sólina, sitja á kaffihúsum og
leggja drög að nýjum frásögnum.
Hann vildi fara ótroðnar slóðir og
forðaðist frekar hefðbundna ferða-
mannastaði. Hann var svo lánsamur
að eignast lífsförunaut sem studdi
hann og hvatti og taldi Hildigunnur,
kona hans, ekki eftir sér að sjá um
heimili og synina þrjá þegar Agnari
gáfust tækifæri til dvalar erlendis,
sem styrkþegi eða á öðrum forsend-
um svo sem við fyrirlestrahald.
Tengdapabbi var mjög fjölhæfur,
óútreiknanlegur og óendanlega
skemmtilegur maður. Mikill mann-
vinur og pælari, heimsborgari og
fagurkeri sem var alltaf flottur í
tauinu. Hann ræktaði garðinn sinn;
kom til furum og öðrum trjám á
berum gróðursnauðum klöppum og
umbreytti þeim í skóg. Hann hafði
góðan húmor eins og mörg verka
hans bera með sér og líka fyrir
sjálfum sér og gat hlegið með okkur
þegar sagðar voru sögurnar um
„Agnar og Moskóvitsinn“ – frásagn-
ir af Agnari á fyrsta bílnum sínum
þegar hann fékk loks bílpróf um
miðjan aldur. Eins og fjölskylda og
vinir þekkja eru þær lyginni líkast-
ar en þannig var líf hans oft á tíðum.
Sundið og göngur héldu Agnari
eins frískum og hressum og hægt
var að búast við þegar fyrsta bana-
lega hans var um tvítugt. Hann
sannaði að lífslöngun getur verið
öllum læknisfræðilegum rökum yf-
irsterkari. Agnar var sólarmegin í
lífinu, eignaðist ástríka fjölskyldu
sem hann lagði mikið á sig til að
vera með sem lengst. Nú er komið
að leiðarlokum og vil ég þakka fyrir
mig.
Ásta G. Briem.
Agnar afi minn var góðhjartaður,
skilningsríkur, skapgóður og ljúfur
afi.
Aldrei sá ég hann æsa sig eðs
skipta skapi.
Hann var aftur á móti metnaðar-
fullur fyrir hönd okkar systkinanna,
hvatti okkur og fræddi. Hann hafði
ávallt áhuga á því sem við vorum að
gera. Honum fannst mikilvægt að
ég yrði „heimsmaður“. Sjálfur var
hann góð fyrirmynd sem skoðaði sig
um í heiminum og kynntist ýmsu.
Þegar ég var lítill snáði bjó ég í
Bandaríkjunum með fjölskyldu
minni. Agnar afi minn kom í heim-
sókn og hvatti mig til að skrifa og
lesa.
Hann samdi við mig um að fyrir
hvert bréf sem ég skrifaði honum
fengi ég 1 dollar.
Ég taldi mig aldeilis hafa dottið í
lukkupott og gæti efnast vel á að
skrifa honum endalaus bréf. Agnar
afi minn átti kofa uppi í „Landi“ við
Helluvatn , þar sem hann naut sín
svo vel við að gróðursetja tré og
njóta náttúrunnar. Þangað fórum
við oft þegar við komum í heimsókn
til Íslands á sumrin. Þar var lítill
ævintýraheimur.
Seinna þegar ég eltist leyfði hann
mér að keyra bílinn sinn áður en ég
fékk bílpróf.
Það var sannarlega þess virði að
dvelja daglangt í kofanum hjá afa
þegar í boði var að gerast ökumaður
um stund. Ég mun sakna afa míns.
Úlfur Uggason.
Elsku afi minn, nú ertu farinn frá
okkur og það eina sem við eigum
eru minningar um þig, margar stór-
skemmtilegar. Þó að ég sé ein af
yngri barnabörnunum og muni
kannski ekki eftir þér þegar þú
varst sem hressastur eru minning-
arnar samt fjölmargar.
Það var alltaf svo mikið að gerast
hjá þér – alveg sama hvort þú hafðir
heilsu til þess eður ei. Stundum
fannst manni þetta örlítið klikkað
sem þið amma ætluðuð ykkur að
gera, en einhvern veginn gekk þetta
samt alltaf upp hjá ykkur.
Einu sinni til dæmis – ætli það
hafi ekki verið um miðjan 10. ára-
tuginn tókuð þið amma ykkur til og
skelltuð ykkur til Parísar! Á meðan
flestir á ykkar aldri fóru í hópferðir
fyrir eldri borgara til Spánar og
Kanarí, var það eitthvað sem hent-
aði ykkur ekki. Ferðin ykkar
heppnaðist vel og þið enduðuð á því
að kaupa á ykkur alklæðnað! Sólin
var ekki fyrr farin að skína þegar
þig var farið að langa upp í „Land“,
til að liggja í sólinni og drekka te.
Ég hef ennþá í fersku minni, mynd-
ina af þér liggjandi í lautinni á brún-
köflóttri pullu úr litla kofanum. Þú
varst alltaf svo mikill sóldýrkandi.
Þú varst líka allt öðruvísi en allir
aðrir afar. Á laugardagsmorgnum
þegar flestir voru heima eða á leið-
inni út úr bænum varst þú á leiðinni
niður á Kaffi París í brunch með öll-
um hinum listamönnunum og skáld-
unum að tala um heimsmálin.
Og þú hafðir alltaf svo mikinn
áhuga á því sem aðrir voru að gera.
Þótt þú gjarnan ruglaðist á því hvor
okkar Hildí var í MR og hvor í
Verzló, gast þú alltaf munað hvað
það var gaman að vera ungur og
minntist ætíð á það.
Þér fannst líka svo skemmtilegt
að rifja eitthvað upp sem við sögð-
um við þig þegar við vorum lítil og
varla farin að tala, og oft gat það
verið ansi skrautlegt. En þú hafðir
ávallt húmor fyrir því og mundir
það sem ekki allir aðrir myndu
muna. Þú hafðir svo mikinn áhuga á
fólki og hvernig það hugsaði og tal-
aði.
Þú varst heimsborgari í hæsta
gæðaflokki og ég á eftir að sakna
þín mikið.
Ég kveð þig með sorg í hjarta en
þó létti því ég veit að þér líður vel
þar sem þú ert núna.
Þín
Embla.
Hann Agnar afi minn er látinn.
Skrýtið. Maður veit að þessi dagur
muni óhjákvæmilega renna upp hjá
öllum, en þegar hann svo kemur, er
maður aldrei reiðubúinn.
Agnars afa minnist ég sem víð-
sýns heimsborgara, gjarnan sitjandi
við skriftir eða hlustandi á BBC.
Hann stóð vart fyrir veislu án
þess að bjóða að minnsta kosti
nokkrum útlendingum. Hann átti
fjölda erlendra vina hérlendis og er-
lendis sem hann ræktaði kynnin við
í gegnum árin. Á tímabili átti hann í
góðu sambandi við víetnamska stór-
fjölskyldu sem hann veitti stuðning
og aðstoðaði við að fóta sig í land-
inu. Ég minnist þess að hann hafi
hvatt mig og bróður minn til kynn-
ast krökkunum í þeirri ágætu fjöl-
skyldu, enda mannvinur mikill.
Hitt var annað mál að í öllum
þessum veislum og matarboðum var
matvendni barna ekki hátt skrifuð.
Ef maður gerði sig líklegan til að
neita að borða rauðkál var viðkvæð-
ið „Hvað, ertu ekki heimskona?
Borðarðu ekki rauðkál?“ Síður vildi
ég, ellefu ára gamalt barnið, vera
smáborgari og hef ég því borðað
rauðkál með góðri lyst alla daga síð-
an.
Það þótti einnig þroskamerki að
borða rjúpu. Sem 12 ára barn sem
þekkti aðeins jól með hangikjöti
(sem var sent til okkar fjölskyld-
unnar í Ameríku) var ekki átakalítið
að pína í sig rjúpur allt í einu þegar
til Íslands var komið. En af því að
ég vildi ganga í augun á afa mínum
lét ég mig hafa það, og uppskar að
sjálfsögðu virðingu og lof fyrir
þennan nýfundna heimskonuhátt.
Afi minn fylgdist ekki aðeins með
því sem sett var á diskinn minn
heldur hafði hann brennandi áhuga
á öllu því sem ég tók mér fyrir
hendur. Sem grunnskólabarn í Am-
eríku á níunda áratugnum hvatti
hann mig til að skrifast á við sig
reglulega og fékk ég dollar fyrir
hvert skrifað bréf. Ekki það að
þyrfti endilega að múta manni, þá
var þetta engu að síður hin besta
hvatning til skrifa.
Á næsta árutug á eftir var ég
komin í Menntaskólann í Reykjavík
og var þá siður hjá vinkvennahópi
mínum að leggjast í lestur á Lands-
bókasafninu yfir prófatíma. Fjöldi
annarra menntaskælinga sótti
þangað í sömu erindagjörðum og
var þá baráttan við að fá sæti gríð-
arleg. (þetta var auðvitað fyrir tíma
Þjóðarbókhlöðunnar) Sem barna-
barn Agnars afa, fyrrum Lands-
bókavarðar, þurfti ég hins vegar
litlar áhyggjur að hafa og tók ég, 16
ára unglingsstúlkan, fegin við frá-
teknu „VIP“ sæti við hlið þekktra
grúskara og spekúlanta bæjarins á
annars yfirfullu og þéttsetnu
Landsbókasafni. Það kom sér sann-
arlega vel að eiga góðan að.
Hin síðari ár hefur Agnar afi
reglulega spurt mig frétta af New
York og stutt öll mín verkefni heils
hugar. Það var alltaf svo upplífg-
andi að skynja áhuga hans á því sem
maður tók sér fyrir hendur. Einnig
hafði hann áhuga fyrir því sem allir
mínir vinir og vinkonur voru að fást
við. Hann hafði einfaldlega áhuga á
lífinu, og öllu sem því viðkom.
Ég minntist samtals við hann á
síðasta ári þar sem hann tjáði mér
að þegar allt kæmi til alls væri fjöl-
skyldan það eina sem raunverulega
skipti hann máli.
Heimskonuháttur, rauðkál og
rjúpur giltu einu, þegar öllu var á
botninn hvolft snérist lífið um vin-
áttu- og fjölskyldubönd.
Með virðingu, þakklæti, söknuði
og sorg kveð ég elskulegan afa minn
í hinsta sinn.
Agnari afa gleymi ég aldrei.
Ísold Uggadóttir.
Útvarpið er stillt á BBC. Suð,
brak og brestir drekkja á köflum
rödd Alistair Cooke sem les nýjasta
Ameríkubréfið sitt; umheimurinn
verður einungis meðtekinn um
stuttbylgju á þessum árum. Hús-
bóndinn, hávaxinn, tágrannur mað-
ur, situr í stól (sem er næstum því
ábyggilega grænn) og leggur við
hlustir. Bækur og útlend dagblöð
liggja á borðinu.
Í borðstofunni verður senn
drukkið te en í svefnherberginu
Suðurgötumegin leika drengir sér
að tindátum eða ef til vill járnbraut-
arlestum, leikföngum sem eru flest-
um Íslendingum jafn framandi nú
og á sjöunda áratugnum. Þær voru
keyptar í Skotlandi þar sem syn-
irnir hafa dvalið hjá hefðarfjöl-
skyldu sem býr í kastala. Þvílík for-
réttindi!
Í kjallaranum er ýmislegt brallað
og í bakgarðinum skjóta strákarnir
í mark úr loftriffli. Þetta er enda áð-
ur en allt varð hættulegt á Íslandi.
Þannig man ég heimili Agnars,
föðurbróður míns, og Hildigunnar,
konu hans, á Suðurgötu 13 í Reykja-
vík. Þar bjuggu og þrír prýðilega
uppátækjasamir synir þeirra og síð-
ast en ekki síst Soffía Gunnarsdótt-
ir, móðir Hildigunnar, hófstillt og
sérlega yfirveguð kona, glæsilegur
fulltrúi menningar og gilda sem Ís-
lendingar hafa nú sagt skilið við.
Erlendir sem íslenskir menning-
arstraumar léku jafnan um heimili
þeirra Hildigunnar og Agnars í Suð-
urgötunni og síðar í Sólheimum.
Menningin sem þar ríkti var hvorki
tilbúin né upphafin. Hún mótaðist af
lífsgleði og raunverulegum, lifandi,
áhuga. Agnar var líkt og Hildigunn-
ur áhugasamur um erlend málefni
og ræddi útlenda samfélagsþróun
og pólitík af mikilli þekkingu. Hann
hafði enda víða farið og fylgdist
grannt með rás atburða á stærri
leiksviðum en hinu íslenska.
Þróunin í kommúnistaríkjum
Mið- og Austur-Evrópu var honum
hugleikin og ekki minnkaði áhuginn
við fall Berlínarmúrsins. Agnar
hafði ungur hneigst til „róttækni“
eins og það hét í þá daga án þess þó
að flokkshollusta næði tökum á
hugsun hans. Til þess var hann of
analýtískur og greindur maður.
Agnar fór ásamt fleirum í fræga för
til Sovétríkjanna árið 1956 og sam-
töl sem birt voru við hann og Stein
Steinar þegar heim var komið vöktu
mikla athygli. Þeir voru lítt hrifnir
af því sem fyrir augu bar í því mikla
sæluríki sem svo margir höfðu upp-
hafið á Íslandi. Um þessa ferð skrif-
aði Agnar síðar stórskemmtilega
bók, „Kallað í Kremlarmúr“ (1978),
sem áhugamenn um stjórnmál og
hugmyndasögu láta ekki framhjá
sér fara.
Styrkur Agnars sem leikskálds lá
trúlega í samtölum. Hann var enda
maður samtala, félagslyndur eins og
hann átti kyn til, og hafði mikla
nautn af því að umgangast fólk sem
hafði frá einhverju að segja. Sjálfur
var hann húmoristi og góður sögu-
maður. Agnar hafði mikið yndi af
ferðalögum og var maður borgar-
Agnar Þórðarson