Morgunblaðið - 25.08.2006, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 2006 45
menningar, bókasafna og kaffihúsa.
Jafnframt naut hann útiveru og
engan mann hef ég hitt sem haft
hefur viðlíka unun af þeim fáu sól-
ardögum sem sumarið færir Íslend-
ingum.
Agnar var afkastamikill höfund-
ur. Eftir hann liggja rúmlega 30
lengri verk, leikrit fyrir svið, sjón-
varp og útvarp og skáldsögur, auk
smásagnasafns, ferðabókar og end-
urminningabóka. Leikrit hans nutu
mörg hver mikilla vinsælda. Skáld-
saga hans, „Hjartað í borði“, var til-
nefnd til Bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs. Og hann átti met-
sölubók í Póllandi! Þrátt fyrir litla
sjón hélt hann áfram skriftum fram
á síðustu ár, tölvan kom þar til
hjálpar en mestu skipti þó seiglan
sem var honum eðlislæg.
Erfið veikindi í æsku mótuðu allt
líf Agnars. Hans langa ævi fer raun-
ar nærri því að geta talist krafta-
verk. Þótt sverðið væri stutt hélt
hann ávallt ótrauður áfram. Hann
var baráttumaður, knúinn áfram af
óslökkvanlegum lífsþorsta, sem
veitti honum krafta langt umfram
það sem ætla hefði mátt. Reynsla
Agnars í æsku hefur ef til vill fært
honum ákveðinn stóisma gagnvart
sjálfum sér og umhverfinu en hagur
og velgengni afkomendanna var
honum jafnan ofarlega í huga. Hann
var stoltur af sonum sínum og
barnabörnum og það með réttu. Í
huga ættmenna og vina voru Agnar
og Hildigunnur eitt. Hildigunnur
var hin mikla gæfa Agnars í lífinu.
Til hinsta dags Agnars vakti hún yf-
ir velferð hans af einstakri ástúð og
trúmennsku; sennilega ber að
þakka að fjölmiðlar framleiði
„hetjur“ eins og hvern annan
neysluvarning því ella fengju hinar
raunverulegu athygli sem þær kæra
sig ekki um.
Agnar Þórðarson lagði langa leið
að baki í vagni tímans. Nú er því
ferðalagi lokið og fyrir liggur að
hann var farsæll maður.
Hafi hann góða þökk fyrir allt.
Ásgeir Sverrisson.
Agnar Þórðarson móðurbróðir
minn er látinn. Hann hafði verið
heilsuveill um langt skeið, en þó að
hann nálgaðist 89 árin var lífsviljinn
óbugaður. Agnar var einn af sex
bræðrum móður minnar, allir miklir
karakterar en þó hver með sínu
sniði. Þetta var samheldinn systk-
inahópur, þau hittust m.a. á hverj-
um miðvikudegi í „eftirmiddags-
kaffi“ hjá ömmu Ellen. Hluti af
mínum bernskuminningum er af
mömmu hlaupandi í strætó til að
hugsa um kaffið. Það var ávallt
skemmtilegt þegar móðurbræður
mínir komu í heimsókn. Ég minnist
þess þegar veislur voru haldnar,
hvað mér fannst þeir bera með sér
smitandi gleði. Þegar þeir voru
mættir var gaman. Agnar hafði yf-
irbragð heimsborgarans, hávaxinn,
í Burberrys-frakka og sérsaumuð-
um fötum, með sama hárafar og
Hollywood-leikarinn Yul Brynner.
Hann sagði skemmtilega frá, enda
rithöfundur og hafði frá mörgu að
segja. Oft voru rifjaðir upp þeir
tímar þegar fjölskyldan bjó á
Kleppi og ekki síður sagðar sögur af
Sissa sem var hjálparhella ömmu
Ellenar. Sérstaklega minnist ég
sögunnar af því þegar þau mamma
voru börn og hún tróð Agnari inn í
lítinn dúfnakofa.
Náið samband hefur alla tíð verið
milli fjölskyldna mömmu og Agnars
og ég leit nánast á syni Agnars og
Hildigunnar sem bræður mína.
Margar minningar eru frá samveru-
stundum fjölskyldnanna, hvort
heldur í Suðurgötu, Sólheimum, á
Sundlaugavegi, eða heimilum af-
komendanna.
Agnar var mikill sóldýrkandi og
margar sögur sagði hann af því þeg-
ar þeir Ólafur smiður byggðu lítið
sumarafdrep við Helluvatn. Þar
varð síðan mikill sælureitur, sem á
mínu heimili gengur enn undir nafn-
inu „Agnarssveit“. Þangað var gam-
an að skreppa í sól og góðan fé-
lagsskap. Oft var teppi útbreitt í
lautinni, kaffi á brúsa, bakkelsi á
fleygiferð og fólk í hrókasamræð-
um. Í endurminningunni er Agnar
þar ber að ofan, sólbrúnn og alsæll.
Þannig mun ég muna frænda minn.
Ég þakka Agnari frænda mínum
samfylgdina og sendi Hildigunni,
Ugga, Úlla, Sveini og fjölskyldum
þeirra samúðarkveðjur.
Kristín Halla Traustadóttir.
Það kom mér kannski ekki á
óvart að frétta lát Agnars frænda
míns, því ég vissi að heilsu hans
hafði hrakað nokkuð í seinni tíð.
Mig langar til með örfáum orðum að
þakka honum samfylgdina og vin-
áttuna allt frá bernskuárum okkar.
Það var rúmt ár á milli okkar og í
heimsóknum í læknishúsið á Kleppi
var alltaf mikil gleði ríkjandi. Þar
var okkur opið frelsi til útileikja og
náttúruskoðunar upp um holt og
hæðir, niður í fjöru og um víðan völl
athafna sem við í Skuggahverfi
Reykjavíkur áttum annars ekki kost
á.
Okkur Agnari kom alltaf einstak-
lega vel saman og þótt við færum
sitt hvora leiðina á okkar uppvaxt-
ar- og skólaárum slitnuðu tengslin
aldrei.
Ég tel Agnar hafa verið mikinn
gæfumann. Hann eignaðist einstak-
lega góða og bráðgreinda konu,
Hildigunni Hjálmarsdóttur sem
alltaf stóð við hlið hans sem sá klett-
ur sem hægt var að treysta á. Þrjá
syni eignuðust þau, Ugga, Úlf og
Svein – tvo lækna og einn viðskipta-
fræðing.
Agnar skildi eftir sig fjársjóð rit-
aðra verka, skáldsögur, leikrit,
ferðasögur og greinar um hin marg-
víslegustu efni, allri þjóðinni til
skemmtunar og fróðleiks. Ég man
varla eftir honum öðruvísi en með
blað í annarri hendi og blýant í
hinni. Hann átti frásagnargáfuna og
þessa yndislegu kímni sem fylgdi
þeim Klepps-systkinum öllum.
Hann skilaði miklu dagsverki. Hafi
hann þökk fyrir.
Ég votta Hildigunni og sonum
þeirra innilega samúð.
Nanna frænka.
Agnar föðurbróðir minn var
sterkur persónuleiki og verður ekki
lýst í fáum orðum. Í mínum huga
var hann alltaf nokkuð sér á parti
eða eins og Úlfar bróðir hans orðaði
það svo léttilega ,,séreinkennilegur“
þ.e.a.s. sérstakur, sérvitur og sér-
kennilegur, allt í jákvæðri og víðri
merkingu orðsins. Og vissulega var
Agnar sprottinn úr sérstökum jarð-
vegi og bar þess merki. Það hefur
án efa einnig átt sinn þátt í að móta
hann sem rithöfund.
Agnar var fæddur að Kleppi. For-
eldrar hans voru hjónin Þórður
Sveinsson og Ellen Johanne, fædd
Kaaber. Agnar var fimmti í röðinni
af sjö systkinum sem jafnan voru
kennd við Klepp. Á þessum árum lá
Kleppsspítalinn drjúgan spöl utan
við bæinn. Faðir þeirra rak þar
myndarbú og var spítalinn sjálfum
sér nægur um flestar nauðsynjar. Í
þessum unaðsreit inn við sundin blá
ólust þau systkinin upp í sínum eig-
in frjálsa litla heimi þar sem lífið
var um svo margt óvenjulegt. Sjúk-
lingarnir voru leikfélagar þeirra og
vinir og foreldar þeirra innrættu
þeim frá upphafi að umgangast þá
fordómalaust og af fullri virðingu.
Heimilisbragurinn á Kleppi var
einnig um margt sérstakur. Þar
blésu menningarvindar, innlendir
sem erlendir. Ellen móðir þeirra
var af dönskum ættum, taldi til
franskra húgenotta og þýskra
söðlasmiða og flutti með sér mið-
evrópska menningarstrauma og
hefðir. Danska frúin á Kleppi vakti
óskipta athygli bæjarbúa þar sem
hún fór ferða sinna á reiðhjóli, tíndi
sveppi og ræktaði ótrúlegasta
grænmeti í vermireitum. Uppvöxt-
urinn mótaði þau systkinin öll sem
eitt. Þau voru næmari og höfðu
meiri skilning á því að mennirnir
eru eins misjafnir og þeir eru marg-
ir og að þeir verða misvel úti í lífsins
ólgusjó.
Agnar gekk hefðbundinn mennta-
veg. Varð stúdent frá Menntaskól-
anum í Reykjavík og lauk síðar
magistersprófi frá Háskóla Íslands í
íslenskum fræðum. Námsár hans
mörkuðust af miklum veikindum en
hann hafði veikst alvarlega af berkl-
um sem unglingur. Árið 1938 var
Úlfar bróðir hans aðstoðarlæknir á
Landspítalanum þar sem Agnar lá
fársjúkur og ekki hugað líf. Prófess-
or Jón Hjaltalín kom þá að máli við
Úlfar og sagði: ,,Það er leitt með
hann bróður yðar. Hann getur ekki
lifað.“ Þegar Ellen móður þeirra
voru færð tíðindin varð henni að
orði. ,,Hvis det er sådan, så tar jeg
ham hjem.“ Hvað hún gerði og
hjúkraði honum til heilsu. Síðan eru
liðin tæp sjötíu ár. Agnar var æ síð-
an fremur heilsuveill. Oft var hann
hætt kominn en alltaf reis hann upp
aftur. Það var sagt um frönsku
húgenottana sem leituð ásjár í Dan-
mörku, forfeður móður hans, að
þeir væru sérlega ,,levedygtige“.
Það má því segja að gamla húge-
nottaseiglan hafi komið hvað best
fram í Agnari.
Í mínu barndómsminni var Agnar
alltaf dálítið skrítinn. Það var svo
sem ekkert sérstakt því ég átti
marga misskrítna frændur. Hann
var bara svolítið öðruvísi skrítinn.
Hann var svo stór, svo sköllóttur og
svo andstuttur. Ég minnist þess að
hafa spurt föður minn hvers vegna
Agnar væri alltaf svona móður.
Hann svaraði því til að Agnar væri
eiginlega gangandi kraftaverk. Það
fannst mér mjög merkilegt. Það var
einnig mikil uppgötvun fyrir mig
þegar ég sá mynd hjá ömmu Ellen
af Agnari ungum með mikið dökkt
hár. Þetta setti mig í nokkurn vanda
því ég hafði nýlega lent í miklu
orðaskaki við vinkonu mína einmitt
út af skallanum hans Agnars. Sú
fullyrti að Agnar hefði rakað af sér
hárið bara til að herma eftir Yul
Brynner. Ég brást hin versta við og
fullyrti á móti að hann hefði alltaf
verið svona nauðasköllóttur og ef
eitthvað, þá væri Yul Brynner bara
að stæla Agnar frænda.
Agnar var bóheminn í systkina-
hópnum. Hann ákvað að helga sig
ritstörfum en starfaði jafnframt
sem bókavörður á Landsbókasafni
Íslands. Ég held að fullyrða megi að
hann var í fararbroddi íslenskra
leikskálda á sjötta og sjöunda ára-
tugnum. Hann var afkastamikill rit-
höfundur og að öðrum verkum hans
ólöstuðum tel ég að minningabækur
hans séu það merkasta sem hann
hefur skilið eftir sig. Ég minnist
þess hvernig ég sat sem límd við út-
varpið þegar leikrit hans Víxlar með
afföllum og Ekið fyrir stapann voru
flutt. Það hafa áreiðanlega ekki
margir verið á ferli á götum bæj-
arins á meðan á útsendingu stóð.
Agnar var ættrækinn maður og
áhugasamur um frændgarð sinn.
Það fór alltaf vel á með okkur. Hann
var jafnan áhugasamur um hvað ég
var að gera eða hvað ég hygðist fyr-
ir. En eins og svo oft gerist kynntist
ég Agnari eiginlega aftur þegar ég
var komin á fullorðinsár. Áður hafði
mér fundist hann vera á allt öðru
plani en hin systkinin. En þá rann
upp fyrir mér að hann var svo sann-
arlega steyptur í sama mótið.
Tempóið, léttleikinn og gusturinn
var að vísu ekki sá sami og hjá sum-
um bræðra hans, einkum þeim Úlf-
ari og Gunnlaugi. Hann var líkari
Nínu systur þeirra. Bæði höfðu þau
góða jarðfestu. En í þeim öllum bjó
sami lífskrafturinn, seiglan og hinn
óslökkvandi áhugi á lífinu í allri
sinni mynd, sem hélt þeim kvikum
og ungum í anda allt til síðasta
dags.
Agnar var stórfróður og vel les-
inn og eins og þeir bræður allir góð-
ur sögumaður. Þær voru ófáar
ánægjulegu spjallstundirnar sem ég
átti við kaffiborðið hjá honum og
Hildigunni. Fyrir þær er ég ómet-
anlega þakklát nú.
Agnar var vanafastur maður og
fór sér hægt í öllu. Hann átti það þó
til að koma mönnum, sérstaklega
sínum nánustu, á óvart. Í meira en
þrjátíu ár bjó hann og fjölskylda
hans í húsi ömmu Ellen í Suður-
götu. Meiri miðbæjarmaður en
Agnar var vandfundinn. Hann var
hluti af miðbæjarmyndinni. Agnar á
gangi í Bankastræti með hendur
fyrir aftan bak og sixpensara á höfði
eða sitjandi að kaffidrykkju á
Hressó ásamt öðrum menningarvit-
um að glíma við lífsgátuna. Það kom
því öllum í opna skjöldu þegar hann
og Hildigunnur keyptu sér glæsi-
lega efstu hæð í háhýsi við Sól-
heima með útsýni yfir sundin og
æskuslóðirnar. Til að kóróna allt
saman tók hann bílpróf og keypti
sér bíl.
Í sínu lífi var Agnar gæfumaður.
Hildigunnur kona hans var honum
stoð, stytta og ekki síst félagi alla
tíð. Betri og umhyggjusamari synir
en Uggi, Úlfur og Sveinn eru og
vandfundnir.
Ég mun sakna Agnars frænda
míns mikið. Það er sjónarsviptir að
honum og víst er að hans verður
sárt saknað af mörgum frændum
og frænkum. Hildigunni, sonum
þeirra og fjölskyldum þeirra votta
ég mína dýpstu samúð.
Unnur Úlfarsdóttir.
Það var ekki löng leiðin inn að
Kleppi þegar ég var að alast upp í
Laugarnesi – varla meir en hálfs
tíma gangur eða tíu mínútur á
hjóli. Eitt og eitt hús á stangli á
leiðinni. Engir strætisvagnar, en
spítalabíll á ferðinni einu sinni eða
tvisvar á dag. Ég var þarna oft á
ferðinni frá sex ára aldri því að fað-
ir minn, spítalapresturinn í Laug-
arnesi, Haraldur Níelsson, og
læknirinn á Kleppi, Þórður Sveins-
son, voru miklir og nánir vinir, sem
nutu þess að ræða saman um
margvísleg áhugamál. Á meðan
þeir ræddust við gat ég leikið mér
við þrjá yngri synina sem voru á
líku reki og ég. Ferðirnar að
Kleppi strjáluðust ekki þótt faðir
minn létist þegar ég var átta ára.
Þórður læknir bauðst þá til að
segja mér til í íslenskri málfræði
eins og faðir minn hafði verið far-
inn að gera. Ég skyldi koma inn að
Kleppi á hverjum laugardags-
morgni og grúska í málfræðinni
fram að hádegi ásamt Agnari syni
hans, sem var tveimur árum eldri
en ég. Þá skyldi ég borða hádeg-
isverð með fjölskyldunni, en eftir
það var dagurinn frjáls.
Ekki man ég nú hversu lengi
þetta fyrirkomulag entist, en hitt
er víst að allan þann tíma voru
laugardagar mínir dýrðardagar.
Málfræðiþófið var hæfileg byrjun
dagsins og skilaði sínum árangri,
en stundum fannst mér réttlæti
kennarans í nokkru áfátt, þegar
hann sýndi syni sínum minni þol-
inmæði en mér. Að kennslustund-
inni lokinni hófst máltíðin í stórri
borðstofu þar sem öll hin mann-
marga fjölskylda var saman komin
við mikla glaðværð. Að máltíð lok-
inni var komið að hátindi dagsins –
leik með yngri drengjunum þrem-
ur, Agnari, Gunnlaugi og Sverri, á
holtum og túnum, í útihúsum um
allar trissur, í endalausum rang-
ölum spítalans og í hálfbyggðum
húsakynnum nýja spítalans. Ég get
nú ekki lengur gert grein fyrir því í
hverju leikurinn var fólginn, nema
hvað hann var æsispennandi felu-,
eltinga- og bófaleikur sem Agnar
stjórnaði af myndarskap og festu.
Haldið var áfram guðslangan dag-
inn þar til loks var tími til kominn
að taka hjólið og halda heim, í eft-
irvæntingu um nýjan laugardag.
Læknisheimilið á Kleppi var ein-
staklega frjálslegt og skemmtilegt.
Húsbóndinn, Þórður Sveinsson,
var stórskorinn og hrjúfur að sýn,
en innilegur og hlýr í viðmóti og
hnyttinn í viðræðum. Húsmóðirin,
frú Ellen, bar með sér ljúfan þokka
og létt skopskyn heimalands síns.
Eldri bræðurnir þrír, Hörður,
Sveinn og Úlfar voru mér ímynd
visku og karlmennsku. Af yngri
bræðrunum, leikfélögum mínum,
mat ég Agnar mest, enda bjó hann
yfir tveim árum meiri lífsreynslu
en við Gunnlaugur bróðir hans og
jafnaldri minn. Sverrir lét heldur
ekki sitt eftir liggja, þótt hann væri
nokkrum árum yngri en við. Inn á
milli bræðrahópanna tveggja var
svo að finna einu dótturina, hina
gyðjumlíku Nínu, sem var fjórum
árum eldri en ég.
Þessir æskudagar í Laugarnesi
og á Kleppi eru nú löngu liðnir. En
þegar Agnar Þórðarson er kvaddur
stíga þeir eigi að síður fram, skírir
og bjartir, um leið og mér verður
hugsað til Hildigunnar, sonanna
þriggja og fjölskyldna þeirra.
Jónas H. Haralz.
Agnar Þórðarson tók fyrst til
starfa í Landsbókasafni árin 1946
og 1947, hafði árið 1945 lokið
cand.mag.-prófi í íslenzkum fræð-
um.
Hann tók svo aftur til starfa í
safninu 1953 og tengdist því unz
hann lét af störfum fyrir aldurs sak-
ir.
Hann annaðist tíðum afgreiðslu á
aðallestrarsal, en fékkst jafnframt
lengi við útlán erlendra bóka og var
lipur við þau störf öll. Minnast
margir viðskiptanna við hann með
þakklæti.
En hugur Agnars var löngum við
ritstörfin, er urðu margvísleg, áður
en lauk.
Hann fór tíðum til útlanda í
náms- og kynnisferðir og hlaut
margan styrkinn til slíkra ferða
bæði til Evrópu og Ameríku.
Munu aðrir eflaust fjalla um rit-
höfundinn Agnar Þórðarson og
framlag hans til íslenzkra skáld-
smásagna og leikritagerðar og ekki
sízt leikþáttagerðar í þágu íslenzka
sjónvarpsins, en þar varð hann
mjög vinsæll af ýmsum þáttum sín-
um.
Ég þakka Agnari nú að lokum
störf hans í Landsbókasafni og sam-
vistirnar þar og sendi Hildigunni
Hjálmarsdóttur konu hans og son-
um þeirra þremur innilegar sam-
úðarkveðjur.
Finnbogi Guðmundsson.
Fjórmenningarnir sem hófu nám
í íslenskum fræðum (öðru nafni nor-
rænu) haustið 1940 komu úr ólíku
umhverfi: Tveir fróðleiksfúsir
sveitadrengir úr Borgarfirði, hinn
þriðji var skarpgreindur og lífs-
reyndur Vestfirðingur, nokkru eldri
en við hinir. Sá fjórði var Agnar
Þórðarson, embættismannssonur úr
Reykjavík. Vestfirðingurinn og
Agnar áttu það sameiginlegt að
hafa orðið fyrir hindrunum á náms-
brautinni, reyndar af ólíkum toga.
Hinn fyrri af völdum pólitískrar
óbilgirni skólastjórnenda, Agnar
hins vegar vegna alvarlegra veik-
inda, þ.e. berklanna sem háðu hon-
um þá og alllengi síðan.
Sá segull sem dró marga að ís-
lenskudeildinni á þessum árum var
prófessor Sigurður Nordal sem var
dáður fræðimaður og rithöfundur.
Agnar var snemma ráðinn í því
hvaða lífsbraut hann vildi marka sér
– hann stefndi að því að verða rit-
höfundur. Bókmenntanámið hjá
Nordal var þáttur í þeim áformum.
Bakgrunnur Agnars sem verð-
andi rithöfundur var að mörgu leyti
ákjósanlegur. Æskuheimili hans í
Reykjavík er mjög eftirminnilegt
öllum sem þangað komu. Húsbónd-
inn, Þórður Sveinsson fyrrverandi
yfirlæknir á Kleppsspítala, var
neistandi af lífsfjöri og áhuga á
sundurleitustu efnum þó að hann
sæti lamaður í hjólastól. Hann
kunni jafnvel að meta umdeildasta
samtíðarskáldið, Stein Steinarr, og
fór stundum með kvæði hans af
mikilli innlifun. Móðir Agnars var af
danskri góðborgarafjölskyldu og
glæsileg húsfreyja, raunsæ og jarð-
bundin. Hún tók jafnalúðlega á móti
feimnum námsmönnum, einþykkum
listamönnum og virðulegu fyrirfólki
af skóla 19. aldar. Hinn frjálslegi
andi á heimilinu hefur líklega átt
þátt í því hversu hleypidómalaus
Agnar var og skilningsríkur á
mannlegt atferli. Þar naut hann líka
reynslu sinnar af umgengni við vist-
menn á Kleppsspítala. Á Vífils-
staðahæli háði hann tvísýna baráttu
við berklaveikina sem þá herjaði á
ungu kynslóðina og lagði margan að
velli. Það varð reynsluskóli sem
dýpkaði skilning hans á hverfleik og
dramatík mannlífsins. Lífið þar átti
líka sínar rómantísku hliðar. –
Sterkur lífsvilji og aðstoð góðra
lækna studdi hann til að þrauka þar
til læknisfræðin fann lyf sem dugðu.
Hann náði heilsu sem entist honum
til hárrar elli. Sjónleysið gerði hon-
um þó lífið leitt seinustu árin.
Agnar sat ekki auðum höndum
um dagana. Hann gegndi lengst af
fullu starfi sem bókavörður í Lands-
bókasafni. Allt frá unga aldri ferð-
aðist hann meira en þá var títt, jafn-
vel á framandi slóðir. Höfundarferill
hans spannar um það bil hálfa