Morgunblaðið - 25.08.2006, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 2006 63
menning
Kjólar við buxur
Kjólar í brúðkaupið
Kjólar í veisluna
Kjólar í vinnuna
Allir kjólar
á kr. 3.990
Laugavegi 54
sími 552 5201
Kjólasprengja
í Flash
FJÓRÐU tónleikar Berjadagahátíð-
ar fóru fram í Ólafsfjarðarkirkju við
fjölmenni þrátt fyrir Majorkuveður á
háútivistartíma. Finnskættaði at-
gervisaðsetinn Tatu Kantomaa þandi
þar stóra svarta Excelsior kons-
erthnappadragspilið sitt af lands-
kunnri list, og var verkefnavalið hið
fjölbreyttasta – allt frá eldri miðils-
vænum nikkuglansnúmerum í fram-
sækin nútímaverk.
Annáluð fingrafimin var í hávegum
í fyrsta hluta með úkrainskum þjóð-
lagatilbrigðum eftir Minka, „Fant-
ango“ Jukka Tienssus, norðurlýsandi
fantasíu Ahvenainens „Nótt á nyrzta
tindi“, þokkafullum Valsi Haagen-
ruds í a-moll og laufsópandi „Dans
vindsins“ eftir Lasse Pihlajamaa.
Auðvitað að viðbættri íhygli innlif-
unar er jók tækniflug-
eldana nauðsynlegri
dýpt og spennu.
Eftir hlé kom „Pe-
limannit“ eftir Nestor
finnskra módernista,
Einojuhani Rauta-
vaara; sex frjálsar fant-
asíur byggðar á döns-
um eftir samlenda 18.
aldar fiðlarann Samuel
Rinda-Nickola. Þessar
litauðugu smámyndir í
tónum af finnsku þjóð-
lífi og sérvitringum
lifnuðu heldur betur við
í bráðsnjallri túlkun
Tatus, og orgelkennt
verk Tékkans Václavs
Trojans, „Rústir dómkirkjunnar“ [í
Dresden eftir loftárásina 1945] hefði
dugað til að velta RAF-marskálk-
inum „Sprengju-Harris“ rækilega
upp úr martröðum samvizkubits. Var
ekki laust við að maður fyndi enn
meir til með Líbverjum fyrir botnum
Miðjarðarhafs en áður eftir þennan
sorgaróð um vélvædda tortímingu úr
erfiði Austra.
Eftir hið harm-
þrungna litla meist-
araverk Trojans var full
þörf á léttara hjali fyrir
útgöngu, og varð Tatu
við henni með kampa-
kátum Valsi trúðsins
eftir Franck Angelis, að
viðbættri sölsusjóðandi
rúmbutökkötu Bogdans
Precz, „3-3-2“ – ásamt
ókynntu rússneskulegu
aukalagi eftir stormandi
undirtektir áheyrenda.
Þurfti reyndar ekki
að sökum að spyrja, því
Tatu Kantomaa hefur
þegar fyrir löngu skip-
að fremsta sess hérbúandi harm-
onikuvirtúósa. Að þessu sinni var
hann greinilega í essi sínu, gegnmús-
íkalskur í hvívetna og hátæknifimin
krydduð einmitt þeim örfáu smásjá-
rörðum er þurfti til að gera lygilegt
lýtaleysið trúverðugt.
Trúverðugur virtúós
TÓNLIST
Ólafsfjarðarkirkja
Verk eftir Minka, Tiensuu, Ahvenainen,
Haagenrud, Rautavaara, Trojan, Angelis
og Precz. Tatu Kantomaa harmonika.
Sunnudaginn 20. ágúst kl. 15.
Berjadagar á Ólafsfirði
Ríkarður Ö. Pálsson
Tatu Kantomaa
„Að þessu sinni var hann
greinilega í essi sínu.“
„ÉG ÆTLA að bera saman annars
vegar orðræðuna sem yfirvöld höfðu í
galdramálum á sautjándu öld og hins
vegar það sem kemur fram hjá sak-
borningunum sjálfum.“ Þetta segir
Ólína Þorvarðardóttir þjóðfræðingur
um framlag sitt til ráðstefnu um
galdra og samfélag sem fram fer dag-
ana 1.–3. september að Laugarhóli í
Bjarnarfirði á Ströndum. „Það er
fróðlegt að bera saman ólíkan mál-
flutning og hugtakanotkun yfirvalda
og sakborninga,“ heldur Ólína áfram.
„Þessi munur á orðræðu kemur t.d.
fram í því að stundum vissu sakborn-
ingarnir ekki hvaða sakir voru á þá
bornar en ákærurnar höfðu margar
hverjar að geyma ásakanir um djöf-
ulssamning, djöfulsásóknir og van-
brúkan guðs heilaga orðs.“
Til grundvallar fyrirlestri Ólínu
liggja málskjöl allra þeirra galdra-
mála sem komu fyrir alþingi auk
þekktra héraðsdóma – en gögn þessi
rannsakaði hún þegar hún vann að
doktorsritgerð sinni um galdraof-
sóknir á Íslandi, Brennuöldin. Galdur
og galdratrú í málskjölum og munn-
mælum, sem kom út árið 2000.
Ólína segir jafnframt að rétt-
arframkvæmdinni hafi oft á tíðum
verið áfátt og nefnir í því tilliti að sak-
borningarnir hafi stundum játað eftir
að búið var að dæma þá til dauða. „Þá
brotnuðu þeir niður og játuðu að hafa
framið einhvers konar galdur, en
gátu í rauninni ekki sýnt fram á að
þeir hefðu gert neitt sem þeir voru
sakaðir um. Það segir sig sjálft að
játning sem kemur fram eftir að
dauðadómur er upp kveðinn hefur
ekki mikið gildi.“
Þekkingarsamfélag
á Vestfjörðum
Yfirskrift ráðstefnunnar að Laug-
arhóli er einfaldlega „Galdrar og
samfélag“. Ólína er ein tíu fræði-
manna sem þar munu flytja erindi en
að ráðstefnunni stendur félagið Vest-
firðir á miðöldum í samvinnu við
Strandagaldur. Er tilgangurinn að
„fjalla á vitrænan hátt um galdur í
samfélögum fyrri alda og undirbúa
rannsóknarverkefni um galdur og
samfélag á Vestfjörðum,“ að sögn
Torfa H. Tulinius ráðstefnustjóra.
Hann segir ráðstefnuna vera lið í
leitinni að svari við stærri spurningu
sem sé undirliggjandi í rannsókn-
arverkefninu „Vestfirðir á miðöld-
um“: Var einhvers konar þekking-
arþjóðfélag á Vestfjörðum í gegnum
allar miðaldir? „Ef svo er, hvernig
tengist slíkt þekkingarþjóðfélag þá
göldrum,“ spyr Torfi. „Flestir líta á
galdra sem andstæðu þekking-
arinnar en er þetta ekki bara annars
konar þekking? Og kannski ekki ann-
ars konar heldur hluti af þeirri þekk-
ingu sem var á svæðinu og var talið
samfélaginu gagnlegt þar til menn
fóru að ásækja kukl með ýmsum
hætti á sautjándu öld.“
Hvað er tröll?
Meðal annarra ræðumanna á ráð-
stefnunni er Ármann Jakobsson ís-
lenskufræðingur. „Það sem ég er að
fjalla um er fyrirbærið tröll og þá
hvað orðið „tröll“ merkir í fornu
máli,“ segir Ármann um sinn þátt.
„Við höfum það fyrir satt að núna
merki tröll verurnar sem við þekkj-
um úr „Síðasta bænum í dalnum“;
stórar, luralegar verur. Svo hefur
hitt verið haft fyrir satt, að til forna
hafi tröll merkt allt annað, þ.e.a.s.
galdramaður eða manneskja með
hæfileika til galdra. Staðreyndin er
hins vegar sú að málið er ekki svona
einfalt.“
Þá niðurstöðu sína byggir Ármann
m.a. á dæmum sem hann hefur tekið
saman um notkun orðsins „tröll“ í Ís-
lendingasögum, fornaldarsögum og
ýmsum fleiri bókmenntagreinum.
Hann segir erindi sitt vera til þess
fallið að flækja málið. „Ég ætla að
benda á ýmsar flækjur í tengslum við
hugtakið. Ég held að það sé nauðsyn-
legt áður en hægt er að leita að ein-
faldri skýringu eða svari. Mín kenn-
ing er sú að þessi einfalda skýring, að
tröll hafi fyrst merkt einhvers konar
galdrakind og síðan farið að merkja
jötunlíka veru, sé hreinlega ekki rétt.
Heimildir styðja það ekki.“
Ráðstefnan verður sett klukkan 13
á föstudeginum 1. september og er
hún öllum opin meðan húsrúm leyfir.
Félagið Vestfirðir á miðöldum stendur fyrir ráðstefnunni „Galdur og samfélag“
Eftir Flóka Guðmundsson
floki@mbl.is
Skráning á ráðstefnuna er í síma
848-2068.
Morgunblaðið/Ásdís
Kukl Kotbýli kuklarans er á Klúku í Bjarnarfirði en ráðstefnan, sem er
haldin í samvinnu við Strandagaldur, fer fram að Laugarhóli.
Ármann Jakobsson Ólína ÞorvarðardóttirTorfi H. Tulinius
Tíu fræðimenn munu flytja erindi um tengsl
galdurs og samfélags dagana 1.–3. september
að Laugarhóli í Bjarnarfirði á Ströndum.
NÍTJAN bækur rata á hinn svokall-
aða „langlista“ til Man Booker-
bókmenntaverðlaunanna í ár, en
fimm manna dómnefnd valdi á
listann úr 112 bókatitlum. Það tók
nefndina rúma sex tíma að komast
að niðurstöðu en aldrei fyrr í sögu
verðlaunanna hefur það tekið jafn
langan tíma að sjóða saman listann.
Formaður dómnefndarinnar,
Hermonie Lee, prófessor við Ox-
ford-háskóla, sagði að valið hefði
verið erfitt en upplýsti um leið að
dómnefndin væri hæstánægð með
„breiddina og frumleikann, drama-
tíkina og kúnstina, hið mannlega og
hinar sterku raddir“ sem ein-
kenndu listann.
Meðal þeirra höfunda sem mestu
líkurnar eru taldar á að komist
áfram á „stuttlistann“ í næsta mán-
uði eru Howard Jacobson fyrir
skáldsöguna Kalooki Nights, suður-
afríski rithöfundurinn Nadine
Gordimer fyrir Get a Life, Kate
Grenville fyrir The Secret River og
Barry Unsworth fyrir The Ruby in
Her Nave. Unsworth hefur áður
hreppt verðlaunin árið 1992.
Langi listi
Man Booker
FYRRUM forsetaframbjóðandinn
Al Gore er tilnefndur til bandarísku
bókmenntaverðlaunanna The
Quills í flokki rita af stjórnmála- og
sögulegum meiði. Nær tilnefningin
til bókar hans
The Inconveni-
ent Truth. Hroll-
verkjuhöfund-
urinn Stephen
King er einnig
meðal þeirra sem
eru tilnefndir en
tilnefninguna
hlýtur King fyrir
vísindaspennu-
söguna Cell, sem
fjallar um vírus sem berst í gegnum
farsíma.
The Quills-verðlaunin hafa að-
eins sinni verið veitt en í fyrra var
það JK Rowlingsem hlaut að-
alverðlaunin fyrir Harry Potter og
blendingsprinsinn.
Tilnefnt er í nítján flokkum eftir
ábendingum frá bandarískum bók-
sölum og bókasafnsvörðum. Það er
svo hins vegar almenningur sem
kýs sigurvegarann með netkosn-
ingu.
Verðlaunaathöfnin verður 28.
október næstkomandi.
Al Gore
tilnefndur
til verðlauna
Al Gore
Galdur sem þekking