Morgunblaðið - 10.09.2006, Qupperneq 28

sjóslys
28 SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
S
jötíu ár eru 16. sept-
ember liðin síðan
franska rannsóknaskipið
Pourquoi-Pas? fórst við
Mýrar. Með heim-
skautafaranum mikla dr. Jean-
Baptiste Charcot hurfu í hafið 38
ungir franskir vísindamenn og sjó-
menn. Þessi dramatíski atburður
lifir enn í huga Íslendinga, ekki
síður en Frakka, sem í ár minnast
á margvíslegan hátt vísindamanns-
ins og heimskautafarans, m.a. með
sýningu í Musée de la Marine í
París. Á Íslandi verður vísinda-
mannsins dr. Charcots m.a. minnst
með málþingi í Háskóla Íslands 14.
september, þar sem dótturdóttir
hans, Anne-Marie Vallin-Charcot,
bregður upp svipmynd af honum,
ævisöguritari hans Serge Kahn tal-
ar um ævi hans og störf og for-
stöðumaður Musée de la Marine
Jean-Noel Gard um sögulegt mik-
ilvægi hans. Ævisaga hans er ein-
mitt að koma út hjá JPV-forlagi í
íslenskri þýðingu Friðriks Rafns-
sonar. Í öllum verkefnum dr. Char-
cots og hetjudáðum frá Suður-
skautslandinu norður undir
norðurpólinn stundaði hann merk-
ar rannsóknir undir kjörorðunum
„Að þekkja betur höfin!“
Pourquoi-Pas? var að koma úr
sínum þrettánda rannsóknaleið-
angri til norðurskautssvæðisins
með bækistöð á Grænlandi þegar
vélarbilun varð þess valdandi að
skipið tafðist í Reykjavíkurhöfn á
leið til Kaupmannahafnar, þar sem
undirbúin voru hátíðahöld til heið-
urs dr. Charcot fyrir aðstoð við
Scoresbysund og við undirbúning
að heimskautaárinu 1932–1934.
Hann var löngu orðinn einn af
frægustu landkönnuðum heims,
hafði gert út 27 leiðangra til heim-
skautasvæðanna, fyrst suð-
urskautsleiðangra frá 1903, þar
sem hann fann og mældi ný lönd.
Gaf eftir fyrsta leiðangurinn út
niðurstöður rannsókna sinna og
mælinga á 2000 km af þar til
óþekktri strandlengju. Þar sem
töfin í Reykjavík varð 10 dagar var
skipshöfnin, sem m.a. voru ungir
vísindamenn í ýmsum greinum,
orðin þekkt í bænum, og ekki síst
Suðurskautið Pourquoi-Pas? í ísnum við Suðurskautið. Afrek dr. Charcots þar í upphafi 20. aldar við rannsóknir
og landafundi gera nafn hans ódauðlegt.
Hins válega atburðar þegar rannsóknaskipið Pour-
quoi-Pas? fórst við Mýrar hefur verið minnst sem
harmleiksins mikla hér á landi. 16. september eru 70
ár liðin frá sjóslysinu við Mýrar. Elín Pálmadóttir
rekur atburðarásina og fjallar um rannsóknir Char-
cots skipherra. Hún komst yfir skýrslu Gonidecs, eina
skipverjans sem lifði slysið af, og ræddi einnig við
Dagbjart Geir Guðmundsson, sem var á siglingu í af-
takaveðrinu þennan örlagaríka daga og sá skipið
Pourquoi-Pas? skömmu áður en það fórst.
Mynd/Guy Hostis
Harmleikurinn við Mýrar
Dagbjartur kveðst hafamætt Pourquoi-Pas? útaf Garðskaga um kl.3.30–4 síðdegis 15. sept-
ember. Kom auga á franska skipið
þegar veðrið var að skella á eins og
hendi væri veifað: – Hann skall
snögglega á, eins og skotið væri úr
fallbyssu. Sjóhatturinn minn var
óbundinn. Hann þeyttist af mér og
sást ekki meir. Veðrið var orðið svo
brjálað. Það versta sem ég gat
ímyndað mér að gæti orðið. Þegar
ég sé síðast ofan á möstrin á
franska skipinu, er sjórinn farinn
að rífa sig upp og mér sýnist skipið
vera að snúa við áleiðis til Reykja-
víkur. Svo sé ég það ekki meir því
veðrið rífur sjóinn upp. – Ég sé
heldur ekkert land fyrir sjórokinu.
Hann kveðst hafa verið staddur
fram á Setum, sem eru gömul mið
um 5–6 sjómílur í austur frá Garði,
þegar veðrið skall á. Var þar við
annan mann á opnum báti með 10
ha vél, sem hann hafði fengið í nýja
bátinn sinn árið áður. – Ég kann
ekki að lýsa þessu. Við urðum að
binda yfir öll rúm, yfir allar þóftur
þvers og kruss, svo tógin færi ekki
út í sjó í látunum í hafinu. Súrruð-
um yfir allt og bundum veiðarfær-
in. Ég skar niður tóg til þess að
missa ekki bara allt út úr bátnum
sem í honum var. Þú sérð hvernig
okkur leist á útlitið.
Hækkaður byrðingur bjargaði
En báturinn var gott sjóskip,
heldur Dagbjartur áfram. Ég hafði
látið bæta á hann tveimur unförum,
hækka byrðinginn um tvö borð,
meira en eitt fet. Var frumkvöðull
að því að hækka bát á þennan hátt.
Það gaf svo mikið yfir borðstokk-
inn á opnu bátunum. Þeir voru allt-
of bóglágir. Eftir það gaf svo lítið á
okkar bát af því hve hann var hár.
Ef ég hefði ekki verið búinn að láta
hækka hann svona upp hefði ég
aldrei komist í land í þessu veðri.
En þetta var mikið fyrirtæki. Þeir
héldu að ég væri vitlaus þegar ég
var að láta gera þetta í slippnum.
En eftir það var báturinn svo góður
að ég gat alltaf verið á sjó. Var
aldrei í landi þegar stóru bátarnir
reru. Eldri bróðir minn, skipstjóri í
11 ár og þrautreyndur maður,
sagði þennan dag að í slíku veðri
mundi ekkert opið skip hafa sig í
land. En pabbi maldaði í móinn,
sagði skipið gott ef vélin gengi bara
hjá mér. Þegar ég var svo búinn að
skila mér að landi varð honum að
orði að ef þetta hefði verið gert
fyrr þá hefðu færri skip farist.
Hann tætti upp sjóinn
Dagbjartur kveðst hafa ætlað inn
í Leiruna, sem var gamall
útgerðarstaður. Þar sem var út-
ræði er núna golfvöllur. Þarna
heita Leirusker, sem hægt var að
fara inn fyrir. – En ég fékk aldrei
að sjá land. Sjórokið var svo hátt.
Hann tætti sjóinn upp. Sá heldur
aldrei Helguvíkina, þar sem líka
var afdrep. Hvorugan staðinn sá
ég. Enda bara alltaf siglt beint í
vindinn, sem er stefnan inn í Voga.
Áttin var á sunnan. Rétt að taka
fram að það var engin snjókoma.
Stormurinn reif svona upp sjóinn.
Maður heyrir ekki oft talað um það.
Veðurfræðingarnir sögðu mér á
eftir að það hefðu verið 16–18 vind-
stig, miðað við 12 vindstiga fár-
viðri. Þetta var fellibylur, eins og
maður heyrir um í Bandaríkjunum.
Í þetta sinn hefur hann náð svo
langt norðureftir að Ísland fékk að
kenna á honum.
Ég sé sem sagt ekki land fyrr en
undan Vogastapa á miðnætti. Þá sé
ég land 8–9 mílur undan Stapanum.
Liðnir voru 8 klukkutímar, frá kl. 4
síðdegis til miðnættis Þá varð eins
og í töluðum orðum allt í einu kom-
ið stillilogn. Og báturinn sem var
nýbúinn að hringsnúast. Það var
vindurinn sem sneri honum. Það
sýnir orkuna í veðrinu. Vélin var í
gangi. Allan tímann hafði ég verið í
þremur verkum, að pumpa, stýra
og vera í olíugjöfinni, minnka við
vélina og gefa henni inn. Stóð við
þetta sama sem ber, því hver gusa
fór inn á mig. Ekkert stýrishús.
Enginn lúxus. Það var skipið sem
bjargaði okkur. Þegar rokið var
mest kom ég bátnum áfram. Þá
barði það svolítið niður sjóinn. En
þegar dúrraði komst ég ekkert
áfram. Þá voru tómir brotsjóir.
Það er skrýtið að lýsa þessu. Svo
keyrði ég bara í logni undir Stap-
anum til Keflavíkur. Korters stím.
Dagbjartur kveðst aldrei hafa
séð annað eins veður. Aldrei! árétt-
ar hann Má undirstrika það! Ég var
á sjó frá því ég keypti bátinn 1935,
árið fyrir sjóslysið á Mýrum 1936.
Var með þann bát til 1940 þegar við
létum tólf saman byggja stærsta
bátinn á Suðurnesjum, sem hét
Keflvíkingur. Var þá í Vélstjóra-
skólanum og seldi vélina úr gamla
bátnum til þess að borga minn hlut.
Þá var ég auðvitað kominn á annað
þrep, orðinn vélstjóri á stóru og
góðu skipi. Ég var líka nokkur ár í
fraktsiglingum og þá var stundum
gutlandi. En mesta stórviðrið var
þegar við sáum Pourquoi-Pas? Ég
hefi semsagt verið sjómaður stans-
laust frá 1935 fram til 2000. Hætti á
Aldrei verið á sjó í öðru eins veðri
Morgunblaðið/ Jim Smart
Kraftaverk Dagbjartur Geir Guðmundsson komst af á opnum báti.
Aldrei hefi ég verið á sjó í jafnhörðu veðri og
brjáluðu, segir Dagbjartur Geir Guðmundsson,
89 ára sjómaður af Suðurnesjum, sem í hart nær
70 ár hefur sótt sjó í íslenskum veðurham. Hann
mætti Pourquoi-Pas? í óveðrinu út af Garðskaga
1936, þegar skipið var að snúa við.
Morgunblaðið/Jim Smart