Morgunblaðið - 10.09.2006, Page 26

kvæðamaður
26 SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
hægt að fletta upp Kvæðamanna-
félaginu Iðunni og það var ekki einu
sinni skráð í símaskrá. En það hefur
breyst og nú er Iðunn meira að segja
með vefsíðu, þar sem menn geta m.a.
fundið Bragfræði og háttatal Svein-
bjarnar Beinteinssonar. Sú bók hef-
ur ekki verið endurprentuð lengi og
ég fékk leyfi hjá Hörpuútgáfunni og
sonum Sveinbjarnar til að hafa hana
á síðunni, því þetta er höfuðrit í
bragfræði og tilvalið fyrir þá sem
vilja læra að yrkja.“
Allir fengu klukku
Steindór segist hafa verið ófær um
að hnoða saman vísu þar til hann fór
að lesa rímur í óhófi. „Ég las ekkert
nema rímur og eftir að hafa lesið
svona … ja … milljón vísur, hvað
eigum við að segja, í belg og biðu, þá
fannst mér orðið óþægilegt að lesa
Moggann, því ég fór ósjálfrátt að
leita að stuðlum í fréttum,“ segir
Steindór.
„En þá tók ég eftir því að mér lék
létt að gera vísu og gilti þá einu í
hvaða bragarhætti. Ég er farinn að
stirðna aftur, því ég hef minnkað
lesturinn á rímunum. Það má því
segja að þetta sé þjálfun, en menn
verða að hafa brageyra, sem svipar
til þess að hafa tóneyra, – hafi menn
það ekki eru þeir vonlausir í þessu.“
Steindór rifjar upp vísu sem hann
gerði fyrir áttræðisafmæli Björns
Loftssonar, félaga í Kvæðamanna-
félaginu Iðunni. „Ég lýsti honum í
sléttuböndum. Björn hafði fallegan
málróm og hljómmikla rödd og
kunni utanbókar ókjör af kveðskap.
Á einum fundi flutti hann vísur um
konur í hálftíma, þurfti ekki blað til
og fipaðist aldrei. Ég hef ekki kynnst
mörgum svona minnisgóðum mönn-
um um dagana. Vísan var þannig:
Þylur frómur ljóðin löng
lyftir fræðum hæða;
bylur rómur, streymir ströng
stuðla ræðan gæða.
Hann var svo ánægður með vísuna
að eftir þetta var ég alltaf besti vinur
hans. En það voru nú hvort sem er
allir, því þetta var svoddan öðlingur,
hann Björn. Og afmælið er öllum
minnisstætt, því í stað þess að þiggja
gjafir af gestum, þá gaf hann öllum
klukku sem hann hafði skorið út
sjálfur. Mín hangir frammi í for-
stofu. Þær voru í allskyns útgáfum
og engar tvær eins. Hann bauð
mönnum niður í smíðastofu að velja
sér klukku og ef þeir yrðu óánægðir
þegar heim kæmi gætu þeir komið
aftur og skipt.“
Tónleikar víða um heim
Við endann á iðnaðarhúsnæði í
Hafnarfirði er bátur Steindórs, sem
heitir Iðunn eins og aðrir bátar sem
hann hefur átt í gegnum tíðina. Og
raunar heitir dóttir hans líka Iðunn.
„Allt sem ég tek mér fyrir hendur og
tengist nafninu Iðunni gengur vel
hjá mér,“ segir hann mildilega. Í
húsinu er skemma sem Steindór
Andersen hefur gert upp og nýtir að
hluta sem æfingahúsnæði. Á veggn-
um hangir auglýsingaplakat um tón-
leika hans og Hilmars Arnar Hilm-
arssonar í Belgrad í Serbíu
síðastliðið vor. „Við höfum ferðast
vítt og breitt og haldið rímna-
tónleika,“ segir hann. „Við fórum á
þessu ári til Bretlands og héldum
tónleika í Oxford og Cardigan í
Wales. Áður hafði ég farið til Cannes
í Frakklandi.“
– Og viðtökurnar?
„Menn hrista bara hausinn,“ segir
Steindór og hlær. „Nei, viðtökurnar
hafa iðulega verið góðar og menn
lýst áhuga á að heyra meira, enda
frábrugðið öllu því sem áður hefur
verið borið á borð fyrir þá. Rímna-
kveðskapur hefur fest sig í sessi sem
angi af heimstónlist, sem er ný og
vaxandi tónlistargrein.
Þar spilar meðal annars inn í að
árið 2003 var mér boðið að syngja á
geisladiskinum Rímur af Naxos,
einu stærsta útgáfufyrirtæki heims.
Það hefur orðið til þess að ég hef
fengið boð um að fara utan og flytja
rímur.
Það má því segja að hagur rímna-
kveðskapar sé að vænkast eftir
skeið, þar sem Íslendingar hafa
skammast sín fyrir og breitt yfir
rímnakveðskapinn, þannig að ekkert
heyrðist nema inni í fámennu félagi.
Það er óttalega slæmt og má líkja
því við að menn útilokuðu aðrar tón-
listarstefnur, til dæmis kletschmer-
tónlist.“
Elti Eliseus inn í rímurnar
Það sem vakti áhuga Steindórs á
rímum var forvitni.
„Í upphafi var ég að eltast við til-
urð nafnsins Eliseus. Ég hafði verið
á trillu með karli sem hét þessu
nafni, Eliseusi Marís Sölvasyni. Eft-
ir að hann dó fór ég að grennslast
fyrir um tildrög nafnsins. Ég þóttist
vita að það væri úr Biblíunni, en fann
það ekki þar. Þá talaði ég við fjóra
presta og enginn þeirra kannaðist
við nafnið.
Einn þeirra ráðlagði mér að tala
við Þóri Kr. Þórðarson, prófessor í
guðfræði í Háskólanum.
Þórir var undrandi á því að tog-
arasjómaður væri að velta þessu fyr-
ir sér, en jafnframt ánægður. Hann
sagðist ætla að athuga málið og
hringdi daginn eftir, hafði fundið
nafnið og sagði það sama nafn og á
Elísa spámanni í eldri útgáfum Bibl-
íunnar, Steinsbiblíu og Guð-
brandsbiblíu. Í millitíðinni hafði ég
fundið kvæði eftir Einar Sigurðsson
í Eydölum, sem sagt er að hann hafi
mælt af munni fram í Tyrkjaráninu.
Þar biður hann Guð að veita sér
þann styrk sem Eliseus spámaður
hafði þegar hann blindaði her Sýr-
lendinga. Þetta er fallegt dróttkvæði
sem byrjar svona:
Ræningja þungri þraut
þú nú, drottinn snúir
undur yfir þá sendir
af ótta snúir á flótta,
verði svo vitinu firrðir,
í vindi að augun blindist,
brátt við boða og kletta
brjóti skip á hnjóti.
Og Eliseus kemur fyrir í síðasta
erindi rímunnar:
Eliseus sæli
sendimann gerði blindan,
þénara sýndi sínum
sinn her miklu fleira.
Mitt hús mun svo drottinn
með herskildi verja
fyrir þeim ógnaárum …
Svo vantar lokahendinguna í
handritið. Sagt er að þegar ræningj-
arnir hafi komið fyrir Streiti, sunnan
við Breiðdalsvíkina, þá hafi þeir
aldrei séð bæinn, farið framhjá og
því aldrei rænt Heydali.
Einar á að hafa staðið úti á hlaði,
orðinn blindur, og kveðið þetta
fram.“
Þórir sendi Steindóri bréf og
merkti inn í kvæðið ýmsar tilvitnanir
í apókrýf rit Biblíunnar, m.a. Rut-
arbók og Esterarbók. Steindór fletti
svo upp í Rímnatali Finns Sig-
mundssonar og rakst á Rímur af
Eliseusi spámanni eftir Guðmund
Erlendsson, prest á Felli í Sléttuhlíð,
sem var mikilvirkastur þeirra skálda
sem fengust við að yrkja úr
Biblíunni.
„Grúskið vatt utan á sig og þar
sem rímurnar voru aðeins til í hand-
ritum á Landsbókasafninu útvegaði
Ögmundur Helgason mér þær í ljós-
riti. Af því að ég átti bágt með að lesa
handritin, því ég kunni ekki ritunar-
aðferðina, þá fór ég að iðka brag-
fræði til að einfalda mér hand-
ritalesturinn, því að þá gat maður
ráðið í orðin út frá stuðlasetningu og
rími.
Eitt sinn þegar ég var í þessu basli
sagði Ögmundur við mig að þetta
væri ekki nema helmingurinn, menn
yrðu að heyra rímurnar kveðnar.
Næst þegar ég fór út úr húsi gekk ég
í norður í staðinn fyrir suður, spurði
Hauk Sigtryggsson, formann
Kvæðamannafélags Hafnarfjarðar,
hvort ég mætti mæta og það var
upphafið að því sem seinna varð.“
Trúi á Hallgrím Pétursson
Brátt var Steindór farinn að sækja
Iðunnarfundi, enda hitti hann þar
fyrir gamla félaga, Magneu Hall-
dórsdóttur og Grím Lárusson. „Ég
hafði verið heimagangur hjá þeim og
félagi barna þeirra sem unglingur.
Þetta var því aldrei fjarri manni og
áhuginn alltaf fyrir hendi. Seinna
kom í ljós að þegar ég var ungbarn
hafði afi róið með mig á hné sér
kveðandi rímur.
Þetta kom í ljós þegar móðir mín
spurði mig hvort ég myndi ekki eftir
laginu sem afi kvað alltaf. Hún fór
með lagið og þá var það sama lag og
Ása Ketilsdóttir kveður á geisladisk-
inum Raddir, sem Árnastofnun gaf
út og unninn var af félögum í Iðunni,
Andra Snæ og Rósu Þorsteins-
dóttur. Þetta er ekki síst merkilegt
fyrir þær sakir að Ása segist hafa
lært öll sín lög í sinni heimasveit,
Þingeyjarsýslu, en afi var frá Hóli í
Bolungarvík. Lagið er nákvæmlega
eins og sýnir hvað þessi lög eru
ábyggileg; þau hafa þvælst á milli
landshluta og ekkert breyst svo heit-
ið geti, að minnsta kosti mörg hver.“
Hrynjandi Steindór Andersen með bókina Hrynjandi íslenskrar tungu eftir Sigurð Kristófer Pétursson, sem innbundin var af Hrefnu eiginkonu hans.
Þetta voru rímur og rapp, þar sem
hann rappaði texta sem ég hef aldrei
skilið og ég kvað hestavísur inn á milli.