Morgunblaðið - 10.09.2006, Blaðsíða 40

40 SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
12. september 1976: „Ým-
islegt má segja um það
ályktanaflóð, sem leyst hef-
ur verið úr læðingi vegna
bráðabirgðalaga um sjó-
mannakjör en þó er hlutur
Alþýðusambands Vestfjarða
einstæður og ástæða til að
geta hans að nokkru. Í
ályktun, sem stjórn Alþýðu-
sambands Vestfjarða hefur
sent frá sér, er setningu
bráðabirgðalaga þessara
mótmælt og síðan segir orð-
rétt: „Fundurinn bendir sér-
staklega á þá staðreynd, að í
gildi eru samningar um
kaup og kjör sjómanna milli
samtaka þeirra og samtaka
vestfirzkra útvegsmanna
undirritaðir 13. apríl 1975. Í
ljósi þessa geta bráðabirgða-
lögin á engan hátt gilt hvað
varðar kjör vestfirzkra sjó-
manna fram að setningu
laga þessara.“
Svo mörg eru þau orð.
Forseti Alþýðusambands
Vestfjarða heitir Pétur Sig-
urðsson og hefur hann
væntanlega staðið að og haft
forystu um þessa ályktun.
Hinn 8. febrúar sl. undirrit-
aði Pétur Sigurðsson fyrir
hönd Alþýðusambands Vest-
fjarða svofellda yfirlýsingu:
„1. þar sem ríkisstjórnin
hefur lýst því yfir, að hún
muni beita sér fyrir setn-
ingu laga og reglugerða í
samræmi við tillögur nefnd-
ar um sjóði sjávarútvegs og
hlutaskipti, lýsa aðilar því
yfir, að þeir muni gera þá
samninga sín á milli, sem nú
eru lausir, um kjör sjó-
manna á grundvelli tillagna
og ábendinga sem fram
komu í skýrslu nefndarinnar
dags. 19. janúar 1975. 2. að-
ilar lýsa því ennfremur yfir,
að þeir muni beita sér fyrir
því að heimildir verði veittar
til þess að taka þegar upp
samninga á þessum grund-
velli um breytingar á þeim
kjarasamningum aðila, sem
ekki hefur verið sagt upp,
með sama hætti og væru
þeir lausir.“
Undir þessa yfirlýsingu
ritaði forseti Alþýðu-
sambands Vestfjarða nafn
sitt og skuldbatt sig þar
með til þess að beita sér
fyrir samningum milli sjó-
manna og útvegsmanna á
Vestfjörðum, enda þótt þeim
hefði ekki verið sagt upp.“
. . . . . . . . . .
14. september 1986: „Árið
1980 námu gjaldeyristekjur
af erlendum ferðamönnum
231 m.kr., eða um 4% af
þjóðarframleiðslu. Á síðast-
liðnu ári vóru þessar tekjur
þrír milljarðar króna, eða
6,3% af útflutningstekjum
og 2,8% af þjóðarfram-
leiðslu. Þessar tölur, sem
sýna vel vaxtarþrótt ferða-
útvegs okkar, koma fram í
grein Matthíasar Bjarna-
sonar, samgönguráðherra í
Morgunblaðinu fyrir
skömmu.
Fagna ber því að ráðherra
gerir þjóðinni, milliliðalaust,
grein fyrir framvindu í
þessari atvinnugrein. Ráð-
herrar og þingmenn ættu að
gera meira af því að koma
viðhorfum sínum í málum,
sem þeir sinna, með þessum
hætti og milliliðalaust á
framfæri við landsmenn.
Þeir velja, því miður, oftar
þá leið að láta fjölmiðla
koma viðhorfum sínum á
framfæri, í viðtölum eða
fréttabútum, sem á stund-
um segja aðeins hálfa sögu.
Við þær aðstæður er yf-
irleitt verið að bregðast við
sérgreindum atriðum án
þess að heildarmynd sé
dregin.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
ver er ábyrgð og hlutverk fjöl-
miðla í heimi, þar sem samgang-
ur ólíkra menningarheima og
trúarbragða er meiri og nánari
en nokkru sinni fyrr? Geta fjöl-
miðlar stuðlað að auknu umburð-
arlyndi og skilningi á milli menningarheima? Þetta
voru lykilspurningarnar á ráðstefnu, sem ríkis-
stjórnir Noregs og Indónesíu efndu til á indónes-
ísku eynni Bali um síðastliðna helgi. Tilefni ráð-
stefnunnar var uppþotið, sem birting skop-
teikninga af Múhameð spámanni í dönskum og
norskum blöðum olli í ríkjum múslima fyrr á árinu.
Til ráðstefnunnar var boðið 72 blaðamönnum frá 44
ríkjum, í öllum heimsálfum. Segja má að fundar-
staðurinn hafi verið táknrænn, þar sem víglínan í
því, sem stundum hefur verið kallað átök menning-
arheima, hafa legið um þessa friðsælu eyju. Á Bali
hafa tugir vestrænna ferðamanna týnt lífi í tveimur
sprengjuárásum, 2002 og 2005, af völdum hryðju-
verkamanna, sem lýstu yfir hatri sínu á öllu, sem
vestrænt er, og sögðust starfa í nafni íslams.
Ætla má að af hálfu norskra stjórnvalda hafi
a.m.k. einn tilgangurinn með þessu frumkvæði ver-
ið að draga úr þeim skaða, sem skopmyndamálið
olli á ímynd Noregs í múslimaheiminum. Stjórn
Indónesíu vill hins vegar vekja athygli á því að land-
ið, sem er það fjölmennasta sem aðallega er byggt
múslimum, er jafnframt eitt fárra múslimaríkja,
sem hafa tekið upp lýðræðislega stjórnarhætti.
Stjórnin í Jakarta vill nálgast deilur um það, hvern-
ig mynd er dregin upp af múslimum í vestrænum
fjölmiðlum, með öðrum hætti en t.d. einræðis-
stjórnirnar í Íran og Sýrlandi, sem beinlínis kyntu
undir ofbeldi og árásum á vestræn sendiráð þegar
lætin vegna skopmyndamálsins stóðu sem hæst.
Í umræðum á Bali var á það bent að umhverfi
fjölmiðlunar hefði breytzt mikið á undanförnum ár-
um. Varla er hægt að segja að fjölmiðlar séu lengur
bundnir við bæ, borg eða ríki eins og áður var. Efni
ótal dagblaða og útvarpsstöðva er aðgengilegt á
Netinu um allan heim, um leið og það birtist. Dag-
skrá sjónvarpsstöðva er endurvarpað víða um lönd.
Og fjölmiðlar tala ekki lengur við einsleitan les-
endahóp í menningar- og trúarlegu tilliti. Í flestum
ríkjum Vestur-Evrópu eru nú minnihlutahópar,
sem hafa aðra menningu og trúarbrögð en meiri-
hlutinn; lesendur, hlustendur og áhorfendur sem
eiga sama rétt og meirihlutinn á því að tilfinningar
þeirra séu ekki særðar eða vegið að þeim með
ómaklegum og ósmekklegum hætti.
Slysið á Jyllands-Posten
U
mræður um skopmyndamálið voru
fyrirferðarmiklar á ráðstefnunni,
enda var það beinlínis kveikjan að
því að hún var haldin. Í ljósi þess
hve hart var deilt um birtingu
Jyllands-Posten á skopmyndun-
um fyrr á þessu ári, vakti athygli hversu stór meiri-
hluti þeirra blaðamanna, sem saman voru komnir á
Bali, var sammála um að birting þeirra hefði verið
mistök. Enginn var til að taka til varna fyrir Jyl-
lands-Posten; engir danskir blaðamenn sóttu raun-
ar ráðstefnuna, þótt allmörgum hefði verið boðið.
Siri Lill Mannes, aðalfréttalesari norsku sjón-
varpsstöðvarinnar TV 2, benti hins vegar á að rit-
stjórar bæði Jyllands-Posten og norska tímaritsins
Magazinet, sem endurbirti skopmyndirnar, hefðu
beðizt afsökunar á því að hafa móðgað múslima og
sagzt ekki hafa gert sér grein fyrir því hver við-
brögðin yrðu. Birting myndanna hefði því ekki ver-
ið sú yfirlýsing um mikilvægi tjáningarfrelsisins,
sem upphaflega hefði verið lagt upp með, heldur
slys, byggt á skorti á þekkingu. Mannes benti á að
fjölmiðlar hefðu enga skyldu til að nýta sér tjáning-
arfrelsið til hins ýtrasta með því að birta bókstaf-
lega allt, sem þeim dytti í hug eða til þeirra bærist.
„Við verðum að taka ákvarðanir byggðar á þekk-
ingu. Við þurfum að vita hvað við erum að gera.
Viljum við taka áhættuna með birtingu efnis, sem
er augljóslega viðkvæmt?“ spurði Mannes.
Ýmsir urðu sömuleiðis til að benda á að Jyllands-
Posten hefði í raun skaðað tjáningarfrelsið í ýmsum
ríkjum múslima, þar sem það á erfitt uppdráttar
fyrir. Öfgamenn hefðu getað sagt: „Sjáið til hvers
þetta svokallaða tjáningarfrelsi leiðir. Afleiðingin
er guðlast og niðurlæging hinna trúuðu.“
Á hinn bóginn var almennt samstaða um það á
ráðstefnunni að ritskoðun ríkisstjórna og lagasetn-
ing, sem bannaði tiltekna umfjöllun í fjölmiðlum,
væri ekki rétta leiðin til að tryggja að virðing væri
borin fyrir menningu fólks og trúarbrögðum í fjöl-
miðlum. Þvert á móti yrði að treysta siðferðilegu
mati blaðamanna og ritstjóra á því, hvað væri birt-
ingarhæft og hvað ekki. Og flestir tóku undir það,
að stjórnvöld hefðu ekkert getað gert og ekkert átt
að gera til að refsa Jyllands-Posten fyrir birtingu
myndanna eða fordæma hana.
Aidan White, forseti Alþjóðasambands blaða-
manna, sagði þannig að ef ritstjórar Jyllands-Post-
en hefðu áttað sig til fulls á hugsanlegum afleið-
ingum birtingar skopmyndanna af spámanninum,
en engu að síður ákveðið að birta þær, hefði það
verið fullkomlega lögmæt ákvörðun. Og Ferial
Hafegee, ritstjóri suður-afríska blaðsins Mail &
Guardian, sagði að hún hefði ákveðið að endurbirta
eina af skopmyndunum til þess að lesendur hennar
gætu séð um hvað málið snerist. „Margir urðu til að
segja mér að það hefði verið röng ákvörðun, en eng-
inn stakk mér í fangelsi,“ sagði Hafegee.
Fara íslam og
tjáningarfrelsið ekki saman?
Þ
að er mikil einföldun að stilla deilunni
um skopmyndirnar þannig upp, að
hún hafi staðið annars vegar á milli
stuðningsmanna tjáningarfrelsis og
lýðræðis á hinum kristnu Norður-
löndum og hins vegar á milli músl-
ima, sem þoli ekki tjáningarfrelsi, viti ekki hvað lýð-
ræði sé og heimti undirgefni annarra gagnvart
eigin trú og menningu. Þegar lætin vegna skop-
myndamálsins stóðu sem hæst, gat það þó litið
þannig út. En auðvitað hafa skoðanir verið mjög
skiptar á Vesturlöndum um það hvort rétt væri að
birta myndirnar eða ekki. Jonas Gahr Støre, utan-
ríkisráðherra Noregs, benti á það í ræðu sinni á
ráðstefnunni að deilan hefði hafizt innanlands;
norskir múslímar hefðu mótmælt birtingu mynd-
anna. „Á okkar eigin tungumáli, og í gegnum okkar
eigin menningu, útskýrðu þeir hvernig þeim liði
innra með sér,“ sagði hann.
Það flækir sömuleiðis umræðuna, að stærstur
hluti ríkja múslima býr ekki við lýðræði. Í um-
ræðum á Vesturlöndum er því stundum haldið fram
að íslam, lýðræði og tjáningarfrelsi geti ekki farið
saman. Þá gleymist gjarnan að fyrir aðeins tveimur
áratugum eða svo bjó hartnær hálfur kristindóm-
urinn við harðstjórn, skort á lýðræði og ekkert
tjáningarfrelsi. Og það á enn við í mörgum kristn-
um ríkjum. Lýðræði og tjáningarfrelsi hefur ekkert
með trúarbrögð að gera. Indónesía, gestgjafi ráð-
stefnunnar, er byggð múslimum að stærstum hluta,
en hefur á undanförnum árum tekið upp lýðræð-
islega stjórnarhætti. Og þótt indónesískur ritstjóri
eigi nú yfir höfði sér dóm fyrir guðlast eftir að hann
endurbirti skopmyndirnar margumtöluðu af spá-
manninum, notuðu starfssystkin hans tjáningar-
frelsi sitt óspart á ráðstefnunni til að gagnrýna þá
ákvörðun stjórnvalda.
Mike Chinoy, þrautreyndur fréttamaður, sem
meðal annars starfaði fyrir fréttasjónvarpið CNN
um árabil, rakti í innleggi sínu á ráðstefnunni
hvernig hann hefði á árum áður lent upp á kant við
stjórnvöld í hverju Asíuríkinu á fætur öðru, sem
ekki hefðu þolað frjálsa fjölmiðla, en hefðu síðan
leyft tjáningarfrelsinu að blómstra. Af því dró hann
þá ályktun að ekki væri hægt að segja að tjáning-
arfrelsið hentaði ekki tiltekinni menningu eða
trúarbrögðum.
Margir þeirra, sem til máls tóku á ráðstefnunni,
ekki sízt frá þróunarríkjunum, bentu á að tjáning-
arfrelsið væri þeim enn mikilvægara en Vestur-
löndum; þróun gæti ekki átt sér stað nema til væru
frjálsir fjölmiðlar, sem gagnrýndu aðgerðir stjórn-
valda og veittu þeim aðhald. Ýmsir urðu til að vitna
í Nóbelsverðlaunahafann Amartya Sen, sem hefur
sýnt fram á að í landi, þar sem frjálsir fjölmiðlar
starfa óhindrað og veita stjórnvöldum aðhald, hefur
aldrei orðið hungursneyð.
Það setur raunar umræður á Íslandi um fjölmiðla
og meintar hömlur á tjáningarfrelsi í alveg nýtt
samhengi, að hlusta á blaðamenn frá t.d. Súdan eða
Bangladesh, sem hafa verið fangelsaðir fyrir skrif
sín, sætt hótunum bæði stjórnvalda og glæpa-
gengja og orðið fyrir árásum á götum úti, fjölskyld-
um þeirra hefur verið hótað og brotnir á þeim fing-
urnir svo að þeir gætu ekki vélritað. Flestir
vestrænir blaðamenn eru í samanburðinum inn-
pakkaðir í mörg lög af bómull. Það þýðir að sjálf-
sögðu ekki að menn verði ekki að standa vörð um
tjáningarfrelsið á Vesturlöndum eins og annars
staðar. En fáir vestrænir blaðamenn leggja eigið líf
í jafnmikla hættu til að verja tjáningarfrelsið og
halda fram rétti sínum til að nota það eins og marg-
ir úr hópi blaðamanna í múslimaheiminum.
Ósanngjörn mynd af múslimum
V
estrænir fjölmiðlar fengu sinn
skammt af gagnrýni. Imtiaz Alam,
pakistanskur blaðamaður, gekk svo
langt að saka þá upp til hópa um
þjónkun við hernaðarhyggju Banda-
ríkjastjórnar. Það er kunnugleg
gagnrýni úr múslimaheiminum.
Susilo Bambang Yudhoyono, forseti Indónesíu,
Laugardagur 9. september
Reykjavíkur
HVERS KONAR SAMFÉLAG
ER ÞETTA AÐ VERÐA?
Á forsíðu Morgunblaðsins í gærbirtist frétt, sem bar fyrirsögn-ina „Langaði að prófa að drepa
mann“.
Í fréttinni kemur fram, að 16 ára pilt-
ur hafi farið á netið til þess að kynnast
manni með það í huga að drepa hann.
Í úrskurði héraðsdóms um gæzlu-
varðhald segir m.a.: „Aðspurður kvað
hann þetta hafa verið vilja sinn og að
hann langaði að prófa að drepa mann og
að maðurinn hefði verið sá fyrsti, sem
hann fann til þess.“
Hvað eftir annað stöndum við
frammi fyrir fréttum af slíkum ofbeld-
isverkum og öðrum óhugnaði eins og
t.d. þeim, að fíkniefni finnist á 11 ára
dreng, að við hljótum að spyrja okkur
þeirrar spurningar hvers konar sam-
félag fólks það er orðið, sem við búum í.
Fyrir skömmu lenti lögreglan í
Reykjavík í átökum við um 200 fram-
haldsskólanema af þeirri tegund að
fyrst urðu þrír lögreglumenn að hverfa
á braut en sneru til baka með liðsafla,
skildi, kylfur og fleiri tæki til þess að
fást við óeirðir.
Þetta eru ekki lengur einstök og ein-
angruð tilvik. Óhugnaðurinn í þjóð-
félaginu virðist vera orðinn daglegt
brauð.
Agaleysið, sem alltaf hefur einkennt
samfélag okkar virðist farið endanlega
úr böndum. Ekki verður annað séð en
efna þurfi til samstillts þjóðarátaks til
þess að ná tökum á uppeldi æskunnar.
Hér er á ferðinni alvarlegra þjóðfélags-
mál en nokkurt þeirra, sem til umræðu
eru á hinum daglega vettvangi þjóð-
félagsumræðna.
Við þurfum að komast að rót vand-
ans. Hafa sjónvarp og tölvuleikir svona
hrikaleg áhrif á hugarfar fólks? Eða er
þetta miklu dýpra? Er þetta afleiðing
af víðtæku stofnanauppeldi? Af hverju
snýst svo mikill fjöldi sjónvarpsmynda
um það þema að drepa fólk? Af hverju
byggjast tölvuleikir í svo ríkum mæli
upp á því að drepa?
Forystumenn á vettvangi stjórnmála
þurfa að beina athygli sinni að þessum
málum. Hér er að grafa um sig slík
meinsemd í þjóðarsálinni að ekki er
lengur hægt að yppta öxlum og láta
sem ekkert sé.
Á allmörgum undanförnum árum
hefur orðið mikil og jákvæð breyting á
samskiptum skóla og heimila. Samband
foreldra og forráðamanna skólanna er
miklu meira og betra en það var áður og
þau tengsl eru m.a. notuð til þess að
taka á vandamálum, sem upp koma t.d.
í samskiptum nemenda.
Það er spurning, hvort hægt er að
virkja þessi tengsl enn betur en gert
hefur verið. En það er augljóst að ann-
að og meira þarf til að koma. Það þarf
að hafa áhrif á hugarfar heilla kynslóða
og það verður að gerast á mörgum víg-
stöðvum í senn. Þjóðfélagsstofnun á
borð við kirkjuna þarf að láta til sín
taka, fjölmiðlar og margir fleiri.
En slíkt samstillt þjóðarátak þarf
forystu og þeir sem hafa tekið að sér
forystu í víðtækum skilningi þess orðs
þurfa að láta til sín taka.
Einn af kostum okkar samfélags er
fámennið. Það ætti að gera okkur kleift
að takast á við vandamál af þessu tagi.
Það ætti að skapa okkur tækifæri til að
ala hér upp heilbrigðar kynslóðir
hverja á fætur annarri í stað þess að nú
sprettur fram hver einstaklingurinn á
fætur öðrum, sem með óhugnanlegum
gerðum skapar sorg og örvæntingu út
um allt.
Þjóðarleiðtogarnir þurfa að ráða
ráðum sínum og taka til hendi. Við get-
um ekki haldið áfram að láta sem hér sé
um einangruð fyrirbrigði að ræða.
Þetta er alvarleg þjóðarmeinsemd og
hana verður að uppræta.