Morgunblaðið - 08.10.2006, Side 42

við manninn mælt
42 SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Síminn hringir á skrifborði blaðamanns.Og Guðmundur er á línunni, auð-þekktur á hrjúfri rödd og beittrikerskni. Það beinlínis hlakkar í hon-
um, orðin falla í stuðla og höfuðstafi og hvasst
skopið beinist nær undantekningalaust að
Framsóknarflokknum.
– Ég hef gaman að því að draga dár að þeim,
segir hann glaðhlakkalegur. Þetta er ágætis
fólk. Það fæddist bara hundrað árum of seint.
En það eru ekki til heiðarlegri menn gegn-
umsneytt í viðskiptum. Þeir eru ekki eins ban-
eitraðir og fjöldinn er í dag.
– Eru þeir þá tímaskekkja?
– Sjáðu til, Jón Baldvinsson strandaði fyrir
hálfri öld og eftir það var flakið í fjörunni; þeir
skilja aldrei á hvaða tíma þeir lifa, blessaðir.
Ekki það að ég sé að gera lítið úr landbúnaði.
Því er alveg öfugt farið. En heilu landshlut-
arnir eru komnir í eyði fyrir það að menn skilja
ekki samtímann. Það lifir enginn á fjörutíu til
sextíu rollum og einu beljubeini í kofa. Þó að
þetta sé heiðarlegt, duglegt og gott fólk.
Hann hallar sér fram og segir ábúðarfullur:
– En yngri menn í sveitum eru ekki fram-
sóknarmenn, – það er hending.
– Hefurðu kosið Framsókn?
– Nei, það hef ég aldrei gert, svarar hann og
hristir höfuðið. Ég kaus Þjóðvarnarflokkinn
einu sinni eða tvisvar. Ég hef alltaf haft mestu
andúð á hernum og öllu umstanginu í kringum
hann. Ég var ekki þeirrar skoðunar af fjand-
skap við vestrænar þjóðir. Mér fannst þetta
skrímsli sem passaði ekki íslenskri þjóð. Svo
kaus ég Sjálfstæðisflokkinn í áratugi þangað
til ég var rekinn úr honum, segir hann og
þagnar íbygginn.
– Nú?
– Ég fékk aldrei skýringu á því. Það var
bara strikað yfir nafnið. Þegar ég ætlaði að
borga árgjaldið, eins og ég var vanur, var ég
spurður hvort ég hefði ekki sagt mig úr flokkn-
um. Það hafði orðið mikil deila innan félagsins
út af einum fundi, nýliða sem ætlaði sér mikið
og vildi breyta út af fundarsköpum. Eftir það
kaus ég hliðarflokkinn, Frjálslynda. Ég á
ágæta kunningja þar og það er klofningur út
úr Sjálfstæðiflokknum.
Guðmundur er með stór gleraugu, stór sjálf-
ur og stóryrtur þegar hann ræðir stjórnmál.
Það er allt stórt við þennan mann nema her-
bergið. Lífsins hafurtask í hillusamstæðu á
veggnum, skrifborði og náttborði. Allt rými
notað undir ljósmyndir af fjölskyldunni.
– Fjölskyldan – afkomendurnir, segir Guð-
mundur með áherslu, lífstréð, það sem út af
okkur er komið. Það eru mestu verðmætin.
– Hversu hátt er það tré?
– Eigum við ekki segja 29 fet, svarar hann
og hlær. Þetta er fjölskyldan mín, bætir hann
við og bendir á ljósmyndirnar. Eiginkonan
[Anna Benedikta Sigurðardóttir], sem lést fyr-
ir mörgum árum, börn og barnabörn. Og
frændur mínir sem báðir höfnuðu í hafinu. Ég
heiti eftir öðrum þeirra, Guðmundi Gunnlaugs-
syni, sem drukknaði nóttina áður en hann átti
að gifta sig.
Innan um eru myndir af bátnum Baldri, sem
Guðmundur var á í nokkur ár, mynd af Guð-
mundi Halldórssyni yngri með fimm tófur sem
hann skaut sömu nóttina, mynd af gæsum
vappandi á túni og tvær myndir af íslenskum
sauðkindum. Enda er hann úr sveit, fæddur á
Hallbjarnarstöðum á Tjörnesi árið 1923,
sonur Halldórs Gamalíels Sigurjónssonar og
Steinþóru Guðmundsdóttur.
– Faðir minn var ákaflega duglegur að
sækja sjó, stór maður og þrekmikill, en móðir
mín var mjög lítil kona og atorkusöm, – mikil
húsmóðir.
Þegar Guðmundur nálgaðist tvítugt fór
hann suður í Bretavinnuna, en sneri aftur og
réri í stríðinu; hafði raunar byrjað að róa tíu
ára með föður sínum og bróður.
– Ég hef búið alla mína ævi annað hvort á
Húsavík eða úti á Nesi og það hefur farið vel
um mig, segir hann. Ég hef þó verið í sigl-
ingum á milli landa, var með leiguskip, flutti út
hrogn í tunnum og fóðurvörur inn til landsins
frá Óðinsvéum fyrir bændur, sem ég seldi
þeim milliliðalaust beint frá skipshlið. Ég
hætti slíkum rekstri þegar ég varð 75 ára,
enda búinn að sullast í hrognum og þvíumlíku í
hálfa öld, en gutlaði áfram við að fara á sjó og
var lengi með byssuna, enda víðförull með
hana, segir hann og hlær.
Það vekur athygli blaðamanns að nánast
einu bækurnar í herbergi Guðmundar eru
ljóðabækur sem hann hefur sjálfur gefið út.
– Ég hef aldrei verið mikill bókamaður –
nema ef það er eitthvað í formi vísna; ég hef
alltaf verið svolítið gefinn fyrir vísur, segir
hann og kraumar í honum hláturinn.
Guðmundur hefur ort svo lengi sem hann
man og fékk skáldgáfuna frá ömmum sínum.
– Hólmfríður Hjálmarsdóttir, móðir pabba ,
var gott skáld. Hún dó áður en ég fæddist og
afgreiddi menn oft með vísum þegar hún skipt-
ist á skoðunum við þá. Aðalbjörg Hjálm-
arsdóttir, hálfsystir hennar, var móðuramma
mín og bjó hún hjá foreldrum mínum til dán-
ardægurs. Ég var tólf ára þegar hún dó og
man vel eftir henni. Einn kaldan haustdag átti
hún að gæta mín þegar foreldrar mínir brugðu
sér af bæ. Hún sat á rúmi sínu, spann og sagði:
„Reyndu að hnoða saman vísu strákur.“ Þá var
ég innan við tíu ára og það er fyrsta vísan eftir
mig sem varðveittist:
Amma spinnur endalaust
allan daginn langa.
Nú er hríð og nepjunaust
ég nenni ei út að ganga.
Á meðal Þingeyinga voru margir eft-
irminnilegir hagyrðingar og Guðmundur nýtur
sín vel þegar hann segir sögur af þeim, bregð-
ur þeim upp ljóslifandi, svo sem Baldri á
Ófeigsstöðum.
– Þegar ég er að fara til Reykjavíkur frá
flugvellinum í Aðaldal, þá kemur bíll framan
úr Kinn og þar er þá Baldur á Ófeigsstöðum að
fara á Búnaðarþing. Fyrir tilviljun lendir hann
við hliðina á mér út við súðina á vélinni, ég
þekkti hann vel og spyr hvort nokkuð sé frétt-
næmt. „Ekki get ég leynt því,“ segir hann.
„Hvað er það helst,“ spyr ég. Og hann svarar:
Í morgun fæddist lítið lamb
ljúfar vonir rættust,
við Ófeigsstaða ættardramb
ellefu merkur bættust.
Þá hafði dóttir hans eignast barn um morg-
uninn. Þetta voru snillingar, ég þekkti þá alla
vel, Karl Sigtryggsson var allra mesta skáldið,
gat verið meinyrtur en orti líka gullfalleg ljóð.
Einu sinni voru þeir fjórir saman að skjóta
fram vísum og fyrripörtum. Þá beinir Egill
Jónasson spurningu til Karls: „Hvort viltu
heldur láta grafa þig eða brenna þegar þú ert
dauður?“ Og Karl svaraði:
Meini ríku moldar frá
myndi bálið ama,
en þeim sem vísan eldinn á
ætti að vera sama.
– Svo var Karl Kristjánsson á Húsavík.
– Ja-á, segir Guðmundur og lifnar yfir hon-
um. Karl var gott skáld og afskaplega fínn
maður. Hann var eins og iðnaðarmaður, vann
svo vel að aldrei var hrukka á neinu. Og slíkur
ritsnillingur að hann var í allra fremstu röð
Þingeyinga að mínu mati.
– Var hann hraðkvæður?
– Nei, ekki myndi ég segja það. En Egill
Jónasson gat verið svo hraðkvæður að það
bullaði upp úr honum. Friðrik Steingrímsson,
dóttursonur hans, lét ekki mikið bera á gáfu
sinni framan af. Hann þroskaði sig og var ekki
að spú þessu út, en í dag er hann rennandi hag-
yrðingur eins Þorfinnur á Ingveldarstöðum í
Kelduhverfi. Menn vissu lítið um hagmælsku
hans fyrr en hann var orðinn rígfullorðinn, en
faðir hans Jón á Ingveldarstöðum var mikið
skáld og þessi systkin urðu það öll meira og
minna. Þetta liggur í ættum.
Á skrifborðinu og sjónvarpinu eru brúður í
hvítum kjólum, verndarenglar sem Guð-
mundur hefur fengið í jólagjöf. Einnig fáni
karlakórsins Heimis.
– Mér var gefið þetta. Þeir höfðu samband
við mig og Friðrik heitinn frá Halldórsstöðum
og fengu okkur til að semja fyrir sig, Friðrik
samdi lagið og ég textann. Það var frumflutt á
tónleikum í Ýdölum í Aðaldal, Dúddi á Skörðu-
gili, en Friðrik varð bráðkvaddur í millitíðinni.
Ég samdi textann við um tíu lög Friðriks. Á
meðal þeirra var Rósin sem er víða sungin. Áð-
ur en okkar samstarf hófst orti Valdimar Hólm
fyrir Friðrik, til dæmis „Við gengum tvö“, sem
var frægt lag á sinni tíð. Valdimar varð berkla-
sjúklingur á Kristneshæli ásamt konu Karls Ó.
Runólfssonar. Þegar hún féll frá samdi Karl „Í
fjarlægð“ og fékk Valdimar til að yrkja ljóðið.
Hann byrjaði að kalla sig Sesar þegar hann fór
að yrkja strákurinn.
– Þú ert líka með þýska fánann uppi við.
– Þetta er ættarfáninn, segir hann og hlær.
Langamma mín hét Marie Buch, dóttir Nicolai
Buch sem kom frá Noregi með fyrstu hrein-
dýrin til Íslands, sem faðir hans Peter Buch
gaf, en hann byggði upp Hammerfest og átti
margar skútur í siglingu. Nicolai, sem kallaður
var Nikulás, fór aldrei aftur til Noregs heldur
giftist Karen Björnsdóttur og varð þeim
margra barna auðið. Það var Buch-ættin á Ís-
landi. En hún nær víðar, til dæmis er ég skyld-
ur danska málaranum Sten Buch.
Guðmundur gaf út æviminningar sínar árið
2003, Úr koppalogni í hvirfilbyl.
– Það er toppurinn á ísjakanum, en ég læt
vera að fara inn á snögga bletti á sam-
ferðamönnunum. Titillinn skýrist af því að ég
lenti í hvirfilbylnum Ellen þegar hann gekk yf-
ir 40 mílum vestan Shetlandseyja. Það var
ólýsanlegt.
– En þú lýsir því samt?
– Já, yfir mér hefur verið einstakt lán og
hvað sem á hefur gengið hef ég sloppið lifandi.
Ég lenti í kröppum dansi á stríðsárunum og þá
var það sjálfstæðismönnum og kommúnistum
að þakka að ég tórði. Ég vann á Reykjavík-
urflugvelli 13 tíma á dag alla daga, einnig um
helgar. Svo komu menn frá Sjálfstæð-
isflokknum og bönnuðu okkur að vinna á
sunnudegi vegna þess að við áttum að kjósa í
bæjarstjórn Reykjavíkur. Við önsuðum því
ekkert, því við vorum undir verkalýð settir en
ekki Morgunblaðshöllina. En þegar komm-
arnir komu líka var sjálfhætt. Þá vildi svo til
morguninn sem kjósa átti að fullhlaðin
sprengjuvél flaug á staðinn sem við unnum á
og allt sprakk í loft upp. Þannig að sjálfstæð-
ismenn og kommar eiga mig til helminga, segir
hann og hlær.
Og talið berst aftur að pólitík. Enda ræða
menn álver á Húsavík þessa dagana.
– Ég vona að við fáum álverksmiðjuna, segir
Guðmundur án þess að hugsa sig um. Það er
búið að eyðileggja útgerðir á Íslandi. Þar er
upphafsmaðurinn Halldór Ásgrímsson, sem
hefur verið tekinn í englatölu í Sjálfstæð-
isflokknum af Kristjáni Ragnarssyni og fé-
lögum. Fiskveiðistjórnunarkerfið hefur farið
illa með Húsvíkinga. Heimabátar voru að
landa frá níu og upp í ellefu þúsund tonnum af
fiski á Húsavík og þremur til fjögur þúsund
tonnum í öðrum höfnum. Nú er aflinn hverf-
andi og flotinn farinn. Síðustu skipin fóru til
Halldórs á Hornafirði, Björg Jónsdóttir og
Bjarni Sveinsson. Enda spurði ég kunningja
minn úr Framsókn hvort þeir ætluðu ekki að
mæta á bryggjuna og syngja Allt eins og
blómstrið eina þegar síðustu skipin færu – út-
fararlag útgerðar á Húsavík.
– Hvað um Hvalaskoðunina?
– Það vinna örfáir menn við hana yfir sum-
arið, ég geri ekki lítið úr því, og þessir strákar
hafa staðið sig mjög vel. Ég vil þó ekki hætta
við að veiða hvali, bara friða ákveðin svæði
með ströndinni, þar sem ekki yrði leyft að
skjóta hvali eða vera með skotvopn yfirleitt.
Síðan ættum við að byggja hvalstöð á Vopna-
firði eða Bakkafirði, sunnan við Langanes og
veiða hvalinn þaðan. Á þeim slóðum eru hvalir
að gera fiskveiðar alveg ófærar.
Og áherslurnar eru ekki á réttum stöðum í
samfélaginu heldur „kolrangar“.
– Sumt sem menn kalla menningu í dag, er
ómenning. Og það sem aðrir kalla ómenningu,
það er menning. Fullt af mönnum krefjast
þess að vera kallaðir listamenn eða skáld og
standa hátt í þjóðfélaginu. Þeir geta margir
hverjir átt það sameiginlegt að heita uppskafn-
ingar. Svo er það keppikefli að komast á spena
hjá ríkinu eða sveitarfélögum fyrir sem best
kaup og gera helst aldrei neitt. En fólkið sem
hjúkrar okkur gamla fólkinu er á smán-
arkaupi. Það er fólkið sem á að fá kaup! Ofur-
launalögin frægu eru gott dæmi um rangar
áherslur.
Hann tekur upp pappír og snýtir sér.
– Hvað ertu gamall, spyr blaðamaður.
– Ef ég tóri í vor verð ég 84 ára, annars ekki
nema 83, svarar hann og kímir. Blaðamaður
tekur upp lyklana að bílnum og býr sig undir
að kveðja. Guðmundur segir brosandi:
Við elda bjarta áður sat
oft var drjúgur fengur
að skjóta lykli í skráargat
skeður ekki lengur.
Fólkið sem á að fá laun!
Morgunblaðið/ÞÖK
Raunsæi „Ef ég tóri í vor verð ég 84 ára, annars aðeins 83 ára,“ segir Guðmundur.
Pétur Blöndal
ræðir við Guðmund G. Halldórsson
pebl@mbl.is