Morgunblaðið - 15.02.2007, Blaðsíða 25

staldra við eftir fyrsta skammt og
kanna hvort seddutilfinningin sé
farin að gera vart við sig.“
Uppskriftir eru heldur ekki
lengur þær sömu og áður að sögn
næringarfræðingsins. „Í nýjum
matreiðslubókum er líka gert ráð
fyrir að uppskrift dugi fyrir færri
einstaklinga en áður eða þá upp-
skriftin stækkuð í takt við þær
skammtastærðir sem nú eru við
lýði.“
Anna segir að ef matvælin sem
tekin hafa verið í síðustu tveimur
umfjöllunum Morgunblaðsins um
skammtastærðir séu skoðuð sem
hugsanlegt fæðuval einstaklings í
einn dag séu niðurstöðurnar at-
hyglisverðar. ,,Sá sem ekki gætir
að skammtastærðinni borðar auð-
veldlega tvöfalt það magn sem
hann þarf, því að orkuþörfin er í
kringum 2.000–2.500 kkal, eftir
kyni. Stóru skammtarnir veita
samtals rúmlega 4.000 kkal en
þeir litlu samtal rúmlega 2.000
kkal. Með því að velja alltaf
minnsta fáanlega skammt, í stað
þess stærsta, er hægt að spara
rúmar 2.000 kkal – einungis með
því að takmarka skammta-
stærðina. Hófsamt dæmi, sem ger-
ir ráð fyrir að umframneyslan geti
verið svipuð þessu einn dag í viku,
segjum til dæmis alla laugardaga,
jafngildir á einu ári (52 skipti)
105.820 kkal en það samsvarar
heilum 15 kg af fituvef (sjá dæmi í
töflu).“
Hvernig er hægt að meta
eðlilega skammtastærð?
Þegar skammtastærðir matvæla
hafa stækkað jafnmikið og raun
ber vitni auk mataríláta og upp-
skrifta er erfitt fyrir neytandann
að gera sér grein fyrir því hvað
telst í raun og veru mikið og hvað
er hæfilegt. „Sumir vísindamenn
hafa stungið upp á einföldum ráð-
um á borð við að miða við þumal,
hnefa og lófa til að meta hæfilegar
stærðir matvæla. Framan af þumli
jafnast í því kerfi á við teskeið og
þumalinn allur á við matskeið.
Þumlamælinguna er gott að hafa
sem viðmið fyrir feitar sósur, strá-
sykur og fleira. Þægilegt er að
miða skammta meðlætis, s.s. hrís-
grjóna og pasta, við hnefann en
lófastór skammtur er hæfilegur
fyrir kjöt, fisk eða brauð. Í hverju
tilviki er miðað við einn skammt,
þannig að ef borðað er meira en
þessi viðmið þá þýðir það fleiri
skammtar, jafnvel þótt stykkið sé
aðeins eitt.“ segir Anna.
Eitt stykki ekki sama
og einn skammtur
„Rannsóknir benda til að við
séum mjög föst í þeirri hugsun að
eitt stykki sé einn skammtur,
burtséð frá því hversu stórt stykk-
ið er. Einfalt dæmi um það eru
brauðsneiðar. Tvær brauðsneiðar í
dag eru á við þrjár í kringum
1990, því hver brauðsneið hefur
stækkað á þessu tímabili, en fólki
finnst það samt vera að borða
sama skammtinn og áður, tvær
brauðsneiðar. Það er því mjög
ólíklegt að það fái sér 1½ brauð-
sneið nú, jafnvel þótt það myndi
alveg duga því, eins og fyrir rúm-
um 15 árum. Þessum hugsunar-
hætti þurfum við að breyta.“
Næringarfræðingurinn segir að
heppilegra sé að bera fram stóra
snúða og kleinur í bitum en einn
biti getur þá verið einn skammtur
í stað þess að borða heilan snúð
eða kleinu. „Við verðum einfald-
lega að leifa matnum, séu
skammtarnir of stórir, geyma
hluta hans eða deila honum með
öðrum. Önnur einföld ráð eru að
setja minni skeið í sykurkarið og
feitu sósuna. Margir hafa vanið
sig á að fá sér alltaf tvær sykur-
skeiðar út á grjónagrautinn og
skiptir þá engu hvort um er að
ræða te- eða matskeið. Með minni
skeið fer minni sykur út á graut-
inn. Á sama hátt er um að gera að
setja sem stærsta skeið í græn-
metisskálina, þá eru meiri líkur á
að meira grænmeti sé borðað.“
Í HNOTSKURN
» Hugsun fólks er of fast-bundin við að eitt stykki sé
jafnt og einn skammtur. Því
þarf að breyta því skammta-
stærðir hafa breyst og stækk-
að. Fólk þarf að endurmeta
skammtastærðir og læra nýjar
aðferðir til þess að borða hóf-
lega.
»Matarílát eins og diskar ogglös hafa stækkað síðustu
15–20 ár sem líka eykur magn
matarins sem við skömmtum
okkur. Ósjálfrátt setjum við
meiri mat á stærri diska og
meiri vökva í hærri og
breiðari glös.
»Uppskriftir í nýjum mat-reiðslubókum hafa líka
stækkað. Þar er gert ráð fyrir
að uppskrift dugi fyrir færri
einstaklinga en áður eða upp-
skriftir stækkaðar í takt við
þær skammtastærðir sem nú
eru við lýði.
Með mælitæki við höndina!
Framan af þumli er á við teskeið (5
ml) en þumallinn í heild á við mat
skeið (15 ml) Hnefinn er um það bil
eins og bolli (2-2,5 dl) Lófinn er á
stærð við 100 g af kjöti eða fiski
Breytileikinn í handastærð er auð
vitað nokkur milli manna en ef við
hugsum okkur hnefann sem hæfi-
leg an fyrir meðlæti og lófann fyrir
fisk- og kjötbitann, þá má hafa í
huga að stærri höndum fylgir al-
mennt stærri líkami sem má oftast
við meiri mat.
Þetta er þriðja og síðasta greinin í
greinaflokki um breytingar á
skammtastærðum íslenskra mat-
væla og er samstarfsverkefni Lýð-
heilsustöðvar og Morgunblaðsins
uhj@mbl.is
Tvær brauðsneiðar í
dag eru á við þrjár í
kringum 1990
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2007 25
E
N
N
E
M
M
/
S
IA
•
N
M
26
14
2
18. mars - 1. apríl
Ferðaklúbbur MasterCard, í samstarfi við Heimsferðir, býður korthöfum
frábært tilboð á tveggja vikna ferð til Kúbu 18. mars. Í boði er gisting á
nokkrum af hinum vinsælu gististöðum á hinni einstöku Varaderoströnd
eða í Havana. Kúba er ævintýri sem lætur engan ósnortinn. Ekki aðeins
kynnist maður stórkostlegri náttúrufegurð eyjunnar, heldur einnig þjóð
sem er einstök í mörgu tilliti.
Fjölbreyttir gistivalkostir í boði á frábæru verði. Þú velur hvort þú vilt dvelja í Varadero eða
Havana í 14 nætur eða Havana í 7 nætur og Varadero í 7 nætur.
MasterCard verð Almennt verð
Varadero 14 nætur - m/morgunverði
Hotel Villa Tortuga **+ 79.990 94.090
Varadero 14 nætur - m/allt innifalið
Hotel Gran Caribe Barlovento ***+ 99.990 114.390
Havana 14 nætur - m/morgunverði
Hotel Occidental Miramar **** 89.990 102.790
Havana 7 nætur m/morgunverði og Varadero 7 nætur m/allt innifalið
Hotel Occidental Miramar ****
& Gran Caribe Barlovento ***+ 99.990 124.090
Hotel Occidental Miramar & Barcelo Solymar ****+ 114.990 144.990
Innifalið: Flug, skattar, gisting í 14 nætur, fæði eftir þeim kosti sem valinn er og
fararstjórn. Ferðir til og frá flugvelli eru ekki innifaldar.
Sértilboð fyrir korthafa MasterCard
Verð eru netverð á mann í tvíbýli.
Nánari upplýsingar og bókanir á www.heimsferdir.is,
á skrifstofu Heimsferða í Skógarhlíð 18 og í síma 595 1000.
14 nætur
– frábært tilboð!
Kynntu þér
einnig frábært
tilboð til Búda-
pest 4. maí.
Vegna vaxandi eftirspurnar eftir
náttúrulegum vörum hefur Gallery
kjöt við Grensásveg nú á boðstólum
kjötfars, danskar kjötbollur og
ítalskar bollur, sem eru með öllu án
allra aukaefna. Að sögn Axels Ósk-
arssonar, matreiðslumanns hjá Gall-
ery kjöti, eru neytendur í auknum
mæli farnir að spyrjast fyrir um
náttúrulegar afurðir og meira en áð-
ur farnir að spá í hvað sé í þeim mat-
vælum, sem þeir hyggjast leggja sér
til munns. Þetta sé þróun, sem
greinilega sé komin til að vera, og
má því fastlega gera ráð fyrir að
vaxandi kröfur verði í þessa átt á
næstu árum.
Að sögn Axels verður bollugerðin
í hámarki næstu daga enda er bollu-
dagurinn næsta mánudag. Því væri
ætlunin að mæta bollu-eftirspurn-
inni með nægri framleiðslu af holl-
um, náttúrulegum og sérunnum
bollum. Eftir bolludaginn verða boll-
urnar góðu áfram til sölu í Gallery
kjöti við Grensásveg og koma til með
að fást líka í þremur nýjum versl-
unum sem Gallery kjöt og Fiskisaga
áforma að opna upp úr næstu mán-
aðamótum við Búðakór og Dalveg í
Kópavogi og við Tjarnarvelli í Hafn-
arfirði.
Axel var að lokum spurður um
uppskrift að góðri sósu með boll-
unum og var köld tartarsósa fyrir
valinu.
Tartarsósa
1 laukur, smátt saxaður
2 harðsoðin egg, smátt söxuð
2 msk. capers
1 lítil dós majones
½ bolli sýrður rjómi
salt og pipar eftir smekk.
Öllu hrært saman og borið fram
með bollunum og soðnum kartöflum.
Morgunblaðið/Sverrir
Bollur Axel Óskarsson, matreiðslumaður, með bolludagsbollur.
Bollur án aukaefna