Morgunblaðið - 15.02.2007, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2007 31
Stundum er gott að líta ámál frá öðru sjónarhornien venja er til þess aðátta sig á samhengi hlut-
anna. Í þessari grein færi ég rök
fyrir því að brátt spörum við Ís-
lendingar heimsbyggðinni meiri
CO2 (koldíoxíð) losun en við
mengum sjálf með bílum okkar,
skipum, flugvélum og atvinnu-
rekstri. Það er svo sem ekki okk-
ur sjálfum að þakka heldur því að
við búum í landi, sem er óvenju
ríkt af mengunarlausri orku sem
er að auki endurnýjanleg.
Fyrir áratugum fórum við að
hita húsin okkar með jarðhita og
er það sennilega stærsta skref
sem nokkur þjóð hefur stigið til
að minnka losun koldíoxíðs þó að
það hafi alls ekki verið aðalhvati
þeirra framkvæmda heldur arð-
semin. Eru nú nær 90% allra
húsa í okkar kalda landi hituð
með jarðvarma og flest annarra
húsa eru hituð með umhverf-
isvænu rafmagni, orku sem losar
óverulegt magn CO2, en sú loft-
tegund er af mörgum talin m.a.
valda gróðurhúsaáhrifum, þ.e.
hitnun jarðar.
Framleiðsla áls
Fyrir um 40 árum hófst fram-
leiðsla áls hér á landi og er það
að öllu leyti flutt út.
Það er í raun út-
flutningur á vist-
vænni orku og spar-
ar sannanlega
koldíoxíðmengun í
heiminum. Stór hluti
af áli í heiminum er
nefnilega framleitt
með rafmagni, sem
unnið er í auknum
mæli með brennslu
kola, olíu eða gass
sem allt veldur gíf-
urlegri koldíox-
íðlosun. Mannkynið
býr á einum hnetti og þess vegna
skiptir það ekki máli gagnvart
hlýnum jarðar hvar CO2-losunin á
sér stað. Nú er stóraukning í
framleiðslu áls í þróunarríkjum
sem nota kol, olíu og gas í mikl-
um mæli til að framleiða rafmagn
í risavaxnar álbræðslur sínar. Það
má því færa rök fyrir því að ef
ekki væri framleitt neitt ál hér á
landi myndi sama magn af áli
verða framleitt annars staðar með
rafmagni, sem að hluta til krefst
brennslu kola, olíu eða gass og
losar því CO2.
Sú CO2-losun sem verður til
við framleiðslu áls vegna notk-
unar kolefnisskauta er svipuð í
öllum álverksmiðjum í heiminum
svo hún verður hvorki meiri né
minni þó að álverið sé staðsett
annars staðar. Þessi losun, 1,5
tonn fyrir hvert áltonn, hefur ver-
ið mikið í umræðunni, sem er
merkilegt því hún fylgir ál-
framleiðslunni hvar á hnettinum
sem hún á sér stað. Þess vegna
er hægt að sleppa þeirra losun
þegar metin er hagur mannkyns
af því að framleiða ál hér á landi
með nærri mengunarlausu raf-
magni.
Hvað sparast mikil CO2-losun
með því að framleiða ál hér á
landi? 38% af því rafmagni, sem
notað er til álframleiðslu í heim-
inum er framleitt með brennslu
jarðefna. Slíkt rafmagn losar að
meðaltali um 11,6 tonn af CO2
fyrir hvert framleitt tonn af áli.
Þetta hlutfall nota ég í útreikn-
ingum mínum. Rétt er að benda á
að 63% af því rafmagni, sem not-
að er almennt í heiminum, er
framleitt með brennslu jarðefna.
Enn fremur notar stór hluti nýrra
álvera rafmagn, sem eingöngu er
framleitt með brennslu jarðefna.
Svo líklega er þessi sparnaður
vanmetinn með þessari forsendu.
Á næstu 4 árum eru spáð þref-
öldun á útflutningi okkar á áli. Ef
allt það ál yrði framleitt erlendis
myndi sú framleiðsla krefjast raf-
magns, sem myndi að meðaltali
valda losun CO2 á heimsvísu eins
og sést á meðfylgjandi línuriti
miðað við þessa varkáru for-
sendu. Framleiðsla rafmagns hér
á landi veldur nánast engri losun
á CO2.
CO2-bókhald
Á vef Umhverf-
isstofnunar er tafla
sem sýnir CO2-losun
hér á landi eftir at-
vinnugreinum til
2004. Þar er þó ekki
sýnd losun vegna
millilandaflugs og
millilandasiglinga.
Eðlilegt er að þeirri
losun sé bætt við.
Jafnframt er eðlilegt
að sleppa CO2-losun
vegna stóriðju, sem
myndi flytjast með henni til út-
landa. Ef þessar tölur eru fram-
reiknaðar til 5 ára miðað við síð-
ustu 5 ár sést að CO2-losun
vegna allra bíla, skipa, flugvéla
okkar og atvinnureksturs (án
stóriðju) er mjög stöðug eða 3,2
milljónir tonna á ári eða rúm 10
tonn af CO2 á íbúa.
Á línuritinu sést að á næsta
ári, 2008, munum við Íslendingar
spara heimsbyggðinni meiri CO2-
losun en við losum sjálf og er það
eflaust einsdæmi á meðal ríkja
heims. Kárahnjúkavirkjun á
stærstan þátt í að koma okkur í
þessa stöðu.
Það vekur athygli að 23% af
raforkuframleiðslu heimsins er
unnin með kjarnorku. Þó að þessi
framleiðsla valdi lítilli sem engri
CO2-losun eru stór óleyst um-
hverfisvandamál tengd henni.
Einnig má hafa í huga að raf-
orkuframleiðsla með vatnsafli í
heitum löndum og volgum uppi-
stöðulónum er talin valda nokk-
urri CO2-losun vegna rotnunar
auk þess sem gróðursæl land-
svæði (skógar) fara oft undir
vatn, sem ella hefðu bundið CO2.
Slíkar virkjanir eru því ekki eins
umhverfisvænar og vatnsafls-
virkjanir hér á landi sem valda
nánast engri losun.
Hér er gengið út frá því að ál-
framleiðsla heimsins haldi áfram
óháð framlagi okkar. Auðvitað
skiptir Ísland engum sköpum í
því sambandi og ef ál er ekki
framleitt hér verður það nokkuð
örugglega framleitt annars stað-
ar. Hins vegar getur fólk með
réttu spurt hvort yfirleitt eigi að
framleiða ál sem veldur svona
mikilli CO2-losun. Því hefur verið
svarað þannig að ál sé mjög auð-
velt og ódýrt að endurvinna önd-
vert við önnur efni. Það spari
mikla orku (og þar með CO2-
losun) þegar það er notað í far-
artæki eða í dósir og aðrar um-
búðir vegna þess hve létt það er.
Flugferðir væru nánast óhugsandi
án áls.
Dökk skýrsla
um umhverfismál
Hér hefur útflutningur orku
verið metinn með tilliti til fram-
leiðslu á áli. Það er samt alls ekki
eini möguleiki okkar til útflutn-
ings á orku og má jafnvel segja
að nægilega mörg egg séu komin
í þá körfu. Betra er að dreifa
áhættunni efnahagslega á fleiri
þætti eins og t.d. starfrækslu
gagnageymslu eða útflutning (og
innflutning) um sæstreng.
Einhver kann að benda á að
flestar vörur sem við flytjum inn
valdi líka CO2-losun þegar þær
eru framleiddar. Ábendingin er
réttmæt en umræðan hefur ekki
snúist um að takmarka eða hætta
innflutningi á vörum heldur að við
ættum ekki að framleiða ál. Láta
aðra í heiminum um það. Umræð-
an hefur heldur ekki snúist um
hvort öll þessi mikla neysla og
ferðalög séu nauðsynleg fyrir
heill og hamingju manna þó að sú
umræða sé kannski ekki síður
þörf en hún snýst kannski meira
um mörkin á milli þarfa og
græðgi.
Umhverfisvernd er mikið til-
finninga- og hitamál. Sumir mega
ekki til þess hugsa að skaða nátt-
úru landsins og flestir vilja fara
varlega þegar náttúran er annars
vegar. Við hverja einustu virkjun
þarf að horfa til þeirrar náttúru,
sem hún skaðar, nákvæmlega eins
og við þurfum að horfa til þess
tjóns sem önnur starfsemi eins og
t.d. vegalagning, byggð eða ferða-
mennska veldur náttúrunni. Mik-
ilvægt er að landinu verði skipt
sem fyrst niður í svæði; svæði
sem við ætlum að nýta og svæði
sem ætlað er að vernda til fram-
búðar og þá jafnvel loka fyrir allri
starfsemi, líka þungri ferða-
mennsku. Þannig verði fundin
málamiðlun á milli náttúru lands-
ins, þarfa okkar til búsetu og líf-
kjara og þarfa ferðamanna.
Dökk nýleg skýrsla um að hitn-
un jarðar sé enn líklegri en áður
var talið kallar á að hætt verði að
framleiða (raf-) orku með
brennslu jarðefna og stóraukin
verði nýting mengunarlausrar
orku. Að sjálfsögðu líka í þróun-
arríkjunum, sem eru jú á sama
hnetti. Skýrslan mun líklega
hækka verð á orku umtalsvert,
sem er jákvætt fyrir okkur þar
sem við flytjum út meiri orku en
við flytjum inn. Krafa mun vaxa
um að nýta meira vistvæna orku
t.d. jarðhita- og vatnsorku. Hvar
sem er í heiminum. Við Íslend-
ingar skulum því búa okkur undir
að þurfa að verjast öflugum er-
lendum umhverfisvernd-
arsamtökum sem í nafni hnatt-
rænnar umhverfisverndar munu
krefjast þess að við virkjum
hvern einasta foss. Jafnvel Gull-
foss.
Vér umhverfis-
englar
Eftir Pétur H. Blöndal
»Krafa mun vaxa umað nýta meira vist-
væna orku t.d. jarð-
hita- og vatnsorku.
Pétur H. Blöndal
Höfundur er alþingismaður.
að bíða með framkvæmdir í þágu
stöðugleikans. Byggingariðnaður-
inn verður þá t.d. að hægja á sér.“
-Umferðaröryggi og breikkun að-
alvega út frá höfuðborginni hefur
borið hæst í umræðunni að und-
anförnu. Þessar framkvæmdir eru
ekki tímasettar nákvæmlega í sam-
gönguáætlun og var Sturla spurður
hvað hann teldi að tvöföldun Vest-
urlandsvegar og Suðurlandsvegar
eigi að ganga hratt fyrir sig?
Sturla bendir á að hér sé um stór-
framkvæmdir að ræða sem taki
nokkurn tíma og þurfi mikinn und-
irbúning. „Við gerum ráð fyrir að á
næsta ári ljúki tvöföldun Reykjanes-
brautarinnar, sem þá hefur staðið
yfir í fimm til sex ár. Tvöföldun veg-
arins austur fyrir fjall og upp í Borg-
arnes tekur að sjálfsögðu nokkurn
tíma og við reiknum með því í sam-
gönguáætlun að hún eigi sér stað á
tveimur tímabilum samgönguáætl-
unarinnar, nema verktakar bjóðist
til að gera þetta á skemmri tíma.
Áætlunin gerir ráð fyrir að þessi
verkefni verði fjármögnuð með sér-
stakri fjáröflun og að vegurinn á
Kjalarnesi og upp í Borgarnes og
svo vegurinn austur fyrir fjall að
Selfossi, verði boðnir út sem einka-
framkvæmd. Það fari fram sam-
keppni um hönnun, lagningu og
jafnvel um rekstur þessara brauta
og um fjármögnun verksins. Hafður
yrði mikill sveigjanleiki og sam-
keppni um hver sé tilbúinn til að
byggja á sem skemmstum tíma, fyr-
ir sem lægst verð og með hagstæð-
ustu endurgreiðslukjörum. Við
munum setja þetta í slíka sam-
keppni og þá gæti verkefninu lokið á
skemmri tíma, en ég tel ekki raun-
hæft að búast við öðru en að þessar
framkvæmdir muni ná inn í næsta
tímabil samgönguáætlunarinnar og
að við sjáum fyrir verklok á árunum
2011 eða 2012. Það tæki m.ö.o. fimm
til sex ár að ljúka þessum fram-
kvæmdum. Hér er um mjög um-
fangsmikið skipulagsverkefni að
ræða og umhverfismat þarf m.a. að
fara fram en við sjáum fyrst hvaða
möguleikar eru fyrir hendi þegar við
höfum fengið tilboð í forvali frá fjár-
festum og framkvæmdaraðilum.“
-Hvenær er líklegt að forval fari
fram?
,,15. mars verður væntanlega búið
að afgreiða samgönguáætlunina á
Alþingi og þá mun Vegagerðin fara
á fulla ferð við undirbúning þessara
verkefna.“
Jarðgöng í samfelldri röð
Gert er ráð fyrir gerð jarðganga fyr-
ir um 38 milljarða kr. í samgöngu-
áætluninni. Borun Héðinsfjarð-
arganga stendur yfir og segir Sturla
að næsta skref verði að bjóða út
jarðgöngin frá Skarfaskeri til Bol-
ungarvíkur. „Ég vona að sú fram-
kvæmd komist á mikla ferð í byrjun
næsta árs,“ segir Sturla. Hann telur
ekki raunhæft að ætla að hægt verði
að hefjast handa við framkvæmdir á
þessu ári þar sem hönnunarvinna á
eftir að fara fram, þó það sé ekki úti-
lokað.
Að sögn Sturlu verður röð jarð-
gangagerðar á næstu árum þessi:
Bolungarvíkurgöngin eru næst á
dagskrá og í beinu framhaldi af
Héðinsfjarðargöngunum kemur að
gerð jarðganga til Norðfjarðar en
þau verða boðin út árið 2009. Jarð-
göng á milli Arnarfjarðar og Dýra-
fjarðar verða boðin út í beinu fram-
haldi af gerð jarðganga um
Óshlíðina. „Þessi fjögur verkefni
verða því í samfelldri röð og þar á
eftir eru svo fyrirhuguð göng undir
Lónsheiði, sem er mjög mikilvæg
aðgerð á hringveginum. Því næst
gerum við ráð fyrir jarðgöngum á
höfuðborgarsvæðinu [undir Öskju-
hlíð]. Þessu til viðbótar er líka uppi
sá möguleiki að Sundabraut verði í
jarðgöngum en þau mál eru í athug-
un núna,“ segir hann. Auk þessa er
stefnt að gerð Vaðlaheiðarganga í
einkaframkvæmd og hefja á við-
ræður við hagsmunaaðila strax á
þessu ári. „Öll þessi jarðgöng skipta
miklu máli fyrir byggðirnar. Göngin
tengja saman byggðir og stækka at-
vinnusvæði. Þetta er geysilega um-
fangsmikil jarðgangagerð og Ísland
verður gjörbreytt þegar þessu er
lokið.“
um þær
. Þó eitt-
ka veg-
s.s. á milli
gar, þá
ein stór
gir hann.
metn-
n er sú að
r í land-
r. Ég tel
kki efni á
m í upp-
ins. Ég er
sé komið
uni í sam-
erkefni
m fram-
a tæplega
ðslu. Er
yggjur af
ar unnið
lum en við
rík-
ðinni
gu stóriðj-
upp-
rkjanna
milda
með því að
ð um sinn.
því að
nnvirkj-
ægja
um ef
Mér er það
ð gæta
ist en ég
gt sé að
ætlun í
ulífsins.
miklum
n er sú að
abílana og
gatak-
bílar fara
vörur sem
eir verða
gnið vegna
m leiðir til
ningunum
óásætt-
koðunar
ngur í
a að við
kvæmdir,
göngu-
verði aðrir
r gjörbreytt
Morgunblaðið/RAX
að komið sé að því að uppbygging samgöngumannvirkjanna fái aukið rými.“
» „Ef á þarf að halda
verði aðrir að bíða
með framkvæmdir í
þágu stöðugleikans.“
omfr@mbl.is