Morgunblaðið - 15.02.2007, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í GREIN minni sem birtist í
Morgunblaðinu 19. desember síðast-
liðinn gagnrýndi ég hvernig ráðning-
armálum hjá Reykjavíkurborg væri
háttað. Yfirmenn sviða eru ábyrgir
fyrir faglegri stefnumótun og verða
að þekkja faglegar
hliðar sviðsins til að
geta markað stefnu.
Þeir ættu einnig að
geta komið að faglegri
stefnumótun und-
irsviða. Tók ég dæmi
um ráðningu í stöðu
sviðsstjóra velferð-
arsviðs en hann ætti
t.d. að geta komið að
stefnumótun, m.a. á
sviði barnaverndar
sem er afar mik-
ilvægur málaflokkur.
Rétt er að greinin
fjallaði um ráðningu yf-
irmanna og mikilvægi
þess að ráða þá á fag-
legum forsendum.
Sigríður nefnir sér-
staklega nokkur atriði
og verður þeim svarað
hér í stuttu máli.
 Gagnrýni mín
beindist ekki að barna-
verndarstarfsmönnum
Reykjavíkurborgar,
heldur vinnulagi. Hjá
Barnavernd Reykja-
víkur starfar hið besta
fólk og beinist gagnrýnin ekki að því
persónulega.
 Í rannsóknarvinnu minni hef ég
yfirfarið mikinn fjölda mála og hefur
verið ljóst að lítið hefur verið spurt
um stöðu fjölskyldna og hagi þeirra,
eða í það minnsta skráð og hefur upp-
lýsingaöflun þannig verið afar ábóta-
vant. Þessar upplýsingar hefðu ekki
átt að koma á óvart þar sem þær hafa
ítrekað komið fram á málstofum, síð-
ast á ráðstefnu Félagsvísindastofn-
unar og Félagsvísindadeildar Há-
skóla Íslands í október síðastliðnum
og á Barnaverndarstofu í nóvember
síðastliðnum. Sambærilegar nið-
urstöður hafa komið fram hjá öðrum
rannsakendum, t.d. Sigrúnu Júl-
íusdóttur prófessor við HÍ (Ævintýri
á fjöllum) og Guðrúnu Kristinsdóttur
prófessor við KHÍ (Child welfare
and professionalization).
 Tölur um hlutfall upplýsinga sem
vantar um grundvallarþætti eins og
t.d. menntun og atvinnustöðu for-
eldra sýna að slíkar upplýsingar hef-
ur vantað í ríkara mæli í Reykjavík
heldur en hjá öðrum sveitarfélögum
sem rannsóknir mínar hafa náð til.
Úrtök þurfa ekki að
vera hlutfallslega jafn-
stór þar sem hlutfalls-
tölur gera kleift að bera
saman úrtök sem ekki
eru af sömu stærð. Er-
lendar rannsóknir hafa
sýnt sterk tengsl milli
menntunar mæðra sem
og atvinnustöðu for-
eldra annars vegar og
líkum á tilkynningum
um misbrest í aðbúnaði
barna hins vegar. Ís-
lensk rannsókn sem ég
vann sýndi að helm-
ingur fjölskyldna sem
voru tilkynntar fyrir
misbrest í aðbúnaði
barna í fyrsta sinn
höfðu þegið fjárhags-
aðstoð áður. Einnig að
menntun mæðra spáði
fyrir um endurteknar
barnaverndartilkynn-
ingar. Þetta er dæmi
um mikilvæga þætti
sem ætti að skrá og
vinna út frá í greiningu
máls.
 Varðandi mögulega
skýringarþætti, þá hafa verið meiri
skipulagsbreytingar í málaflokknum
í Reykjavík heldur en í hinum sveit-
arfélögunum tveimur. Auk þess virð-
ast einungis 67% barnavernd-
arstarfsmanna sem vinna almenna
barnaverndarvinnu (m.a. að taka á
móti tilkynningum, vinna könnun
máls og gera áætlanir um úrræði)
vera félagsráðgjafar. Félagsráð-
gjafar er sú stétt sem er menntuð
sérstaklega til almennrar barna-
verndarvinnu. Í hinum sveitarfélög-
unum er hlutfallið hærra. Í Kópavogi
er það 71% í heildina en sé einungis
litið til mála þar sem börn eru þol-
endur (ekki áhættuhegðun unglinga)
er hlutfallið 100%. Í Hafnarfirði er
hlutfall félagsráðgjafa sem vinna al-
menna barnaverndarvinnu 100%.
 Varðandi það að dæmi væru um
að lítið sem ekkert hafi verið aðhafst
í mjög alvarlegum málum, þá er að
sjálfsögðu hægt að túlka „mjög al-
varleg mál“ á mismunandi hátt.
Hægt væri að nefna einstök dæmi en
læt ég duga hér að vísa í rannsókn
mína um barnaverndartilkynningar
er vörðuðu ofbeldi milli foreldra, en
þar kom fram að einungis þriðjungur
fjölskyldna fékk notið úrræðis eða
tilvísunar í kjölfar tilkynningar. Í
sumum tilfellum var um að ræða al-
varlegt ofbeldi án þess að það leiddi
til úrræða eða tilvísana af einhverju
tagi.
Það að tryggja öryggi og fullnægj-
andi aðbúnað barna er markmið
þeirra sem koma að vinnslu barna-
verndarmála sem á sér stoð í barna-
verndarlögum. Þegar fyrir liggja
upplýsingar um að vinnulagi sé
ábótavant er æskilegt að viðeigandi
stjórnendur vinni að því að leita
lausna og bæta úr með markvissum
hætti. Það að bæta upplýsingaöflun,
sem leiðir til nákvæmari greiningar á
stöðu mála, er forsenda þess að
brugðist sé við með stuðningi eða úr-
ræðum sem henta. Það að ráða fé-
lagsráðgjafa til starfa við almenna
barnaverndarvinnu fremur en aðila
með aðra menntun er einnig mjög
mikilvægt, þar sem þeir hafa þann
menntunargrunn sem býr þá undir
starfið. Gott vinnulag af hálfu barna-
verndaryfirvalda getur hreinlega
skipt sköpum um líf og hagi fjöl-
skyldna sem afskipti eru af.
Mikilvægi fag-
legrar stjórnunar
Freydís Jóna Freysteinsdóttir
fjallar um barnaverndarmál og
ráðningar hjá Reykjavíkurborg
Freydís Jóna
Freysteinsdóttir
» Gott vinnu-lag af hálfu
barnavernd-
aryfirvalda get-
ur hreinlega
skipt sköpum
um líf og hagi
fjölskyldna sem
afskipti eru af.
Höfundur er lektor í félagsráðgjöf
við Háskóla Íslands.
LÖG um þjóðlendur hafa, frá því
þau voru sett, valdið
miklum deilum og túlk-
un þeirra að margra
mati gengið langt yfir
eðlileg mörk. Ég ætla
ekki að fara að rifja
upp það sem gert hefur
verið í þeim málum þó
af mörgu sé að taka.
Það sem fær mig til að
lyfta penna er sú ótrú-
lega hugmynd sem
komið hefur fram að
heimila einkaaðilum að
byggja upp og eiga
Kjalveg.
Þjóðlendur eru þjóðareign
Kjalvegur liggur að miklu leyti
yfir þjóðlendur og sem slíkur ligg-
ur hann því um land sem tekið hef-
ur verið eignarnámi bótalaust í
skjóli þjóðlendulaga. Ekki verður
séð að lög um þjóðlendur frá 1998
með síðari breytingum geri ráð fyr-
ir því að forsætisráðherra geti af-
hent þjóðlendur undir einka-
framkvæmd.
Undirritaður sat í félagsmála- og
umhverfisnefnd þegar lög um þjóð-
lendur voru samþykkt frá Alþingi
árið 1998. Ég sat einnig í allsherj-
arnefnd þegar málið var tekið til
umfjöllunar þar í upphafi. Þessi
lagasetning var viðamikil og snerti
mörg ráðuneyti eins og aðkoma
þessara þriggja
nefnda Alþingis sýnir.
Skipulag miðhá-
lendisins var fyr-
irferðarmikið í um-
fjöllun málsins, bæði í
nefndum Alþingis og í
þjóðfélaginu. Miðhá-
lendið var af opinber-
um aðilum talið einsk-
ismannsland þar sem
hver sem var gat
ákveðið að reisa sér
hús eða leggja veg að
eigin geðþótta. Lög-
gjafinn taldi það óvið-
unandi ástand og varð niðurstaðan
sú að miðhálendið heyrði stjórn-
arfarslega undir forsætisráðu-
neytið og yrði þjóðareign.
Margir óttuðust að með þessari
lagasetningu væri verið að loka há-
lendinu eða takmarka aðgang al-
mennings að því verulega. Ekkert
slíkt var þó í huga þingmanna né
stjórnvalda eftir því sem ég best
veit.
Ekki einkaveg um Kjöl
Ég vil því leyfa mér að mótmæla
þeim áformum að byggja upp veg í
einkaeigu yfir Kjöl og heimila
veggjald. Að mínu áliti er ónauð-
synlegt að byggja nýjan upphækk-
aðan veg yfir Kjöl, heldur má laga
þann veg sem fyrir er. Vegir um
miðhálendið eiga að vera í eigu rík-
isins. Hvað verður næst, spyr ég,
verður það vegur í einkaeigu yfir
Sprengisand? Það var ekki ætlun
löggjafans þegar lög um þjóðlendur
voru afgreidd í gegnum Alþingi að
afhenda miðhálendið einstaklingum
eða fyrirtækjum. Það var aldrei
hugmyndin að afhenda einkaaðilum
lyklavöldin að hálendi Íslendinga.
Lög um þjóðlendur gætu í þetta
sinn sannað gildi sitt og bjargað
miðhálendinu frá ráðagerðum um
einkavæðingu og varðveitt það fyr-
ir börn framtíðarinnar.
Lyklavöldin að miðhálendinu
Kristján Pálsson fjallar
um þjóðlendur og vegagerð
yfir Kjöl
» Lög um þjóðlendurgætu í þetta sinn
sannað gildi sitt og
bjargað miðhálendinu
frá ráðagerðum um
einkavæðingu og varð-
veitt það fyrir börn
framtíðarinnar.
Kristján Pálsson
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
UMFJÖLLUN Morgunblaðsins
um læknamistök föstudaginn 9.
febrúar sl. gefur til-
efni til að koma á
framfæri fróðleik um
framkvæmd laga um
sjúklingatryggingu
nr. 111/2000. Þar
heldur Dögg Páls-
dóttir hrl. því fram
um framkvæmd lag-
anna að „…mat
Tryggingastofnunar
sé í engu samræmi
við það sem löggjaf-
inn ætlaðist til“. Þessi
ummæli skjóta
skökku við í ljósi þess
að úrskurðarnefnd almannatrygg-
inga hefur staðfest ákvarðanir
stofnunarinnar um bótaskyldu í yf-
irgnæfandi meirihluta tilvika. Enn
fremur má geta þessa að í Dan-
mörku er í gildi nánast samhljóða
löggjöf um sjúklingatryggingu og
er reynslan af málsmeðferð, máls-
meðferðartíma og afgreiðslu mál-
anna hér svipuð og þar.
Það er full ástæða til að brýna
fyrir sérfræðingum sem aðstoða
sjúklinga við að nálgast rétt sinn
samkvæmt lögum um sjúklinga-
tryggingu að vanda málatilbúnað
sinn. Það er óheppilegt ef þeir ala
á tortryggni og vantrú í garð
Tryggingastofnunar. Slík ummæli
geta fælt sjúklinga sem orðið hafa
fyrir tjóni frá því að sækja um
bætur.
Samkvæmt lögum um sjúklinga-
tryggingu eru þeir sjúklingar
tryggðir sem verða fyrir líkamlegu
eða geðrænu tjóni í tengslum við
rannsókn eða sjúkdómsmeðferð.
Tryggingin nær til alls heilbrigð-
iskerfisins og allrar heilbrigð-
isþjónustu sem veitt er á Íslandi
auk sjúkdómsmeðferðar erlendis á
vegum Tryggingastofnunar.
Tryggingastofnun annast sjúk-
lingatryggingu fyrir heilsugæslu-
stöðvar, sjúkrahús og aðra heil-
brigðisþjónustu á vegum ríkisins.
Sjálfstætt starfandi heilbrigð-
isstarfsmenn kaupa sjúklinga-
tryggingu hjá vátryggingafélögum.
Í 2. grein laganna kemur fram
að bætur skuli greiddar ef ætla
megi að komast hefði mátt hjá
tjóni ef betur hefði verið staðið að
rannsókn eða meðferð en gert var.
Ekki er skilyrði að heilbrigð-
isstarfsmaður hafi sýnt af sér gá-
leysi eða orðið á mistök. Bætur
skal einnig greiða ef tjón hlýst af
bilun eða galla í lækningabúnaði
eða ef komast hefði mátt hjá tjóni
með því að beita annarri aðferð
eða tækni við meðferðina. Enn
fremur fellur undir trygginguna
tjón vegna fylgikvilla meðferðar ef
tjónið er meira en svo að sann-
gjarnt sé að sjúklingur þoli það
bótalaust. Við mat á því ber að líta
til þess hversu mikið tjónið er og
einnig til sjúkdóms og
heilsufars sjúklings að
öðru leyti. Það er skil-
yrði bóta að fylgikvill-
inn sem sjúklingurinn
varð fyrir sé bæði
sjaldgæfur og alvar-
legur í samanburði við
sjúkdóminn sem
lækna átti og afleið-
ingar hans.
Nokkuð hefur borið
á þeim misskilningi
varðandi sjúklinga-
trygginguna að hún
nái auk afleiðinga
sjúkdómsmeðferðar einnig til af-
leiðinga og fylgikvilla sjúkdóma.
Hið rétta er að sjúklingatrygging-
unni er eingöngu ætlað að bæta
heilsutjón sem hlýst af sjúkdóms-
meðferð. Sök er ekki skilyrði fyrir
bótarétti og í lögunum felst ekki
krafa um sök og skaðabótaábyrgð
á sama hátt og í skaðabótarétti.
Hjá Tryggingastofnun geta sjúk-
lingar sem telja sig eiga rétt á bót-
um skv. lögum um sjúklingatrygg-
ingu sótt um bætur á eyðublaði
sem hægt er að nálgast á
www.tr.is. Eftir að umsókn hefur
borist sér Tryggingastofnun um að
afla gagna frá þeim sem veittu
meðferðina. Það gengur oftast vel
þó fyrir komi að gögn berist ekki
fyrr en margítrekað hefur verið
óskað eftir þeim. Að gagnaöflun
lokinni tekur við málsmeðferð þar
sem áhersla er lögð á vönduð
vinnubrögð. Málið er lagt fyrir
starfshóp Tryggingastofnunar um
sjúklingatryggingu til skoðunar, en
í honum sitja tveir læknar og þrír
lögfræðingar. Ef þörf krefur er
óskað eftir sérfræðiáliti ut-
anaðkomandi læknis, sérfræðings á
því sviði sem málið varðar. Þegar
það liggur fyrir tekur starfshóp-
urinn ákvörðun um bótaskyldu. Að
því loknu, og ef réttur til bóta er
staðfestur, tekur við annað ferli
sem snýst um að ákveða upphæð
bótafjárhæðar eftir því hvort um
tímabundið tjón er að ræða eða
varanlegt.
Umsóknir um bætur samkvæmt
lögum um sjúklingatryggingu voru
84 árið 2005 og 75 árið 2006. Fall-
ist hefur verið á bótaskyldu í um
það bil helmingi tilvika. Skilyrði
fyrir bótagreiðslu er að tjón nái að
lágmarki 61 þús. kr. miðað við
verðlag 2006 og bætur eru ekki
greiddar fyrir minna tjón. Hæstu
bætur eru rúmlega sex milljónir
kr. miðað við verðlag 2006. Starfs-
menn Tryggingastofnunar hafa
mælt með að þetta lögákveðna há-
mark verði hækkað þar sem lítil
sanngirni er í því að þeir sem
verða fyrir minnstu tjóni fái það að
fullu bætt en þeir sem verða fyrir
mestu tjóni fái það aðeins bætt að
hluta.
Umsækjendur um bætur hjá
Tryggingastofnun geta kært synj-
anir um bætur til óháðrar nefndar,
úrskurðarnefndar almannatrygg-
inga, sem heyrir undir heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytið. Á ár-
unum 2005–2006 voru 28 synjanir
Tryggingastofnunar um bætur
samkvæmt lögum um sjúklinga-
tryggingu kærðar til úrskurð-
arnefndarinnar. Einungis í einu til-
viki af þessum 28 var
úrskurðarnefndin ósammála nið-
urstöðu Tryggingastofnunar.
Nánari upplýsingar um sjúk-
lingatryggingu má finna á vef
Tryggingastofnunar, http://
www.tr.is/heilsa-og-sjukdomar/
sjuklingatrygging/. Einnig er
starfsfólk Tryggingastofnunar
reiðbúið að veita upplýsingar og
aðstoð.
Framkvæmd laga
um sjúklingatryggingu
Karl Steinar Guðnason
fjallar um framkvæmd laga
um sjúklingatryggingu í tilefni
af umfjöllun Morgunblaðsins
um læknamistök
» Samkvæmt lögumum sjúklingatrygg-
ingu eru þeir tryggðir
sem verða fyrir lík-
amlegu eða geðrænu
tjóni í tengslum við
rannsókn eða
sjúkdómsmeðferð.
Karl Steinar Guðnason
Höfundur er forstjóri
Tryggingastofnunar ríkisins.
Fréttir á SMS