Morgunblaðið - 15.02.2007, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
LÍFEYRISSJÓÐIR voru í upp-
haflega stofnaðir til þess að bæta
kjör aldraðra í ellinni, en alls ekki
til að lækka útgjöld ríkisins til aldr-
aðra.
Fyrir þann sem hefur tekju-
tryggingu eða tekjutryggingarauka
frá Tryggingastofnun (TR) er ríkið
langstærsti lífeyrissjóðsþeginn.
Þannig fer langstærsti hluti þessara
greiðslna úr lífeyrissjóði í skertar
greiðslur frá TR fyrir lífeyrisþeg-
ann og í aukna tekjuskatta. Lífeyr-
issjóðir á Íslandi hafa þótt til fyr-
irmyndar í alþjóðlegum samanburði
en þessar skerðingar og skattar
hins opinbera vegna greiðsla úr
sjóðunum vekja mikla tortryggni og
óánægju. Frítekjumark gagnvart
lífeyrissjóðstekjum er 0 krónur.
Frítekjumark er ekkert gagnvart
tekjum úr lífeyrissjóði fyrir þá elli-
lífeyrisþega sem hafa tekjutrygg-
ingu frá Tryggingastofnun ríkisins
(TR).
Fyrir þann sem býr einn og hefur
tekjutryggingu fara því nú um 69%
tekna hans úr lífeyrissjóði í skatta
og skerðingar. Þannig heldur hann
einungis tæplega 3.100 krónum af
10.000 krónum sem hann fær úr líf-
eyrissjóði þegar greiðslur hans frá
TR hafa verið skertar og tekju-
skattar greiddir af því sem eftir er.
Þannig má segja að ríkið sjálft sé
langstærsti lífeyrisþeginn þar sem
meginhluti þessara greiðslna úr líf-
eyrissjóðum leiðir til þess að
greiðslur frá TR lækka verulega og
afgangurinn er skattlagður af full-
um þunga eins og launatekjur.
Frá næstu áramótum eða 1. jan-
úar 2008 stendur til að minnka
þessar skerðingar aðeins, en eftir
standa yfir 68% í skerðingar og
skatta. Það er allt of mikið.
Stór hluti tekna frá lífeyr-
issjóðum er í raun fjármagnstekjur.
Samtök aldraðra hafa m.a. með
málaferlum lagt áherslu á að stór
hluti tekna þeirra sé í raun fjár-
magnstekjur. Fjármagnstekjur
bera 10% skatt en tekjur lífeyr-
isþegans úr lífeyrissjóði eru skatt-
lagðar um 35,72% frá 1. janúar
2007. Þessi skattheimta, langt yfir
skatta af fjármagnstekjum, kemur
til viðbótar því hvað lífeyrissjóðs-
tekjur skerða greiðslur frá TR, aðr-
ar en grunnlífeyri. Þetta er mjög
óheillavænlegt ástand og er ekki
óeðlilegt að menn líti á greiðslur í
lífeyrissjóð sem hverja aðra skatt-
greiðslu.
Vægi grunnlífeyris lækkar sífellt.
Oft er sagt frá því að lífeyr-
issjóðstekjur skerði ekki grunnlíf-
eyri eða ellilífeyri. Þannig hafa
margir haldið að
greiðslur almanna-
trygginga skerðist
ekki vegna greiðslna
frá lífeyrissjóði. Það
er öðru nær.
Grunnlífeyrir hefur
minnkað mjög mikið í
vægi greiðslna frá TR
og er fyrir þann sem
býr einn og hefur
ekki tekjur annars
staðar frá einungis
19,6% af greiðslunum
frá TR. Þannig er
grunnlífeyrir 24.831 krónur á mán-
uði en tekjutrygging og heimilis-
uppbót 101.706 krónur á mánuði
eða 80,4% af greiðslum, en það er
sá hluti greiðslnanna sem verður
fyrir skerðingum. Þannig verður
langstærsti hluti tekna ellilífeyr-
isþegans, sem hefur lágar tekjur,
fyrir skerðingum og sköttum. Það
er engin furða að tiltrú láglauna-
fólks á lífeyrissjóði fari þverrandi,
vegna þess að menn líta svo á að
þetta sé aðeins ein aðferð ríkisins
til að skattleggja launþega.
Frá janúar 2007
Ellilífeyrisþegi einhleypur (með
heimilisuppbót) og með tekjutrygg-
ingu. Ef tekjur hans úr lífeyrissjóði
hækka til dæmis um 10 þúsund á
mánuði þá lækkar tekjutrygging
hans um 39,95% eða 3.995 krónur
Heimilisuppbótin lækkar um
11,78% eða 1.178 krónur. Skerðing
á greiðslum almannatrygginga er
því 5.173 krónur eða 51,73%.
Eftir stendur hækkun tekna sam-
anlagt um 4.827 krónur. Tekju-
skattur á þá upphæð er 35,72% eða
1.742 krónur. Eftir standa 3.102 kr
af 10.000 kr tekjuauka. Skattar og
skerðing um 69%.
Lífeyrissjóðir – ríkið tekur
mest í skerðingar og skatta
Ólafur Ólafsson og Einar
Árnason fjalla um lífeyrissjóði
og tekjutryggingu
» Grunnlífeyrir hefurminnkað mjög mikið
í vægi greiðslna frá TR
og er fyrir þann sem býr
einn og hefur ekki
tekjur annars staðar frá
einungis 19,6% af
greiðslunum frá TR.
Einar Árnason
Ólafur er formaður LEB,
Einar er hagfræðingur LEB.
Ólafur Ólafsson
LÁNASJÓÐUR íslenskra náms-
manna er eitt af helstu jöfn-
unartækjum samfélagsins. Sjóð-
urinn er afar mikilvægt tæki til að
jafna tækifæri til
mennta óháð efnahag
og efnalegum bak-
grunni. Félagslega
sinnað fólk hefur frá
stofnun hans staðið
dyggan vörð um jöfn-
unarhlutverk hans og
tel ég brýnt að breyta
nú lögum um sjóðinn
og efla jöfnunarhlut-
verk hans enn frekar.
Samfylkingin legg-
ur til róttækar breyt-
ingar til bóta á Lána-
sjóði íslenskra
námsmanna í nýju frumvarpi til
laga sem við flytjum nú öðru sinni
á Alþingi. Mikilvægt er að okkar
mati að ná nýrri sátt um hlutverk
sjóðsins með það að markmiði að
hluti lána breytist í styrk að loknu
námi, afnumin verði krafa um
ábyrgðarmenn og að lánin verði
greidd út fyrirfram.
Þá þarf að endurskoða viðmið-
unargrunn lánanna reglubundið.
Enga ábyrgðarmenn
Með frumvarpinu eru settar
fram grundvallarbreytingar á lög-
um um Lánasjóð íslenskra náms-
manna. Við leggjum til að námslán
verði ávallt greidd fyrir fram fyrir
hvern mánuð. Þá viljum við jafn-
aðarmenn að krafa um ábyrgð-
armenn á lánum verði felld brott
úr lögunum enda samræmist hún
ekki ákvæðum laganna um jafn-
rétti til náms. Krafan vinnur hrein-
lega gegn því markmiði að okkar
mati.
Vitað er um mörg dæmi þess að
ungt og efnilegt fólk hefur orðið að
hverfa frá áætlunum um frekara
nám vegna þess að
það hefur ekki getað
framvísað ábyrgð-
armönnum sem lána-
sjóðurinn tekur gilda.
Þetta er vondur veru-
leiki sem er fráleitt að
una við. Hver náms-
maður á sjálfur að
vera ábyrgur fyrir
endurgreiðslu síns
námsláns og á að und-
irrita skuldabréf þess
efnis. Stjórn sjóðsins
ákveður hvaða skil-
yrðum lántakandi þarf
að fullnægja. Það er allt og sumt.
Síðan treystum við fólki til að
standa skil á sínum lánum.
30% lána verði styrkur
Aðrar breytingar eru þær helst-
ar að þegar námsmaður hefur skil-
að af sér lokaprófum á tilskildum
tíma eða framvísað vottorði um
lögmætar tafir á námi breytist 30%
af upphæðinni sem hann hefur tek-
ið að láni í óendurkræfan styrk.
Styrkurinn yrði hvorki tekjutengd-
ur né skattlagður. Breytingar þær
sem hér eru lagðar til taka mið af
reglum annars staðar á Norð-
urlöndum.
Til að taka dæmi um fyr-
irkomulagið í öðrum löndum má
nefna að í Svíþjóð eru 35%% af
þeirri upphæð sem námsmaður fær
til ráðstöfunar á námstíma hreinn
styrkur. Sé miðað við fullt nám.
Annars staðar á Norðurlöndum eru
námsstyrkir ekki bundnir við að
námsmaður ljúki formlegu námi en
hér er lagt til að það verði skilyrði
fyrir styrkveitingu. Það virkar
einnig sem öflugur hvati til að
ljúka námi á tilskildum tíma.
Við í Samfylkingunni teljum
mikilvægt að málið nái fram að
ganga á Alþingi og munum gera að
lögum förum við í ríkisstjórn eftir
kosningarnar hinn 12. maí.
Því er það áríðandi að hreyf-
ingar námsmanna berjist af kappi
fyrir breytingum á LÍN sem hluta
af þeirri menntasókn og því fjár-
festingarátaki í menntun sem
nauðsynlegt er að Íslendingar ráð-
ist í á næstu misserum.
Ekki efa ég að hinn nýi meiri-
hluti Rösvku í Stúdentaráði Há-
skóla Íslands muni gera það. Til
hamingju Röskva með glæsilegan
og verðskuldaðan sigur.
Um menntamálin á að kjósa í
vor. Ný menntasókn á að vera eitt
stærsta verkefni nýrrar rík-
isstjórnar jafnaðarmanna. Breytt
lög um LÍN er stórt skref í þá átt.
Breytum lögum um LÍN
Björgvin G. Sigurðsson
fjallar um Lánasjóð
íslenskra námsmanna
»… þegar námsmaðurhefur skilað af sér
lokaprófum á tilskildum
tíma breytist 30% af
upphæðinni sem hann
hefur tekið að láni í
óendurkræfan styrk.
Björgvin G. Sigurðsson
Höfundur er þingmaður Samfylking-
arinnar í Suðurkjördæmi.
V
ið erum margbrotnir
og misþroska Íslend-
ingar. Umræðan um
agaleysi í þjóðfélag-
inu ber því vitni.
Stundum kveikja umferðarslysin
á henni og þá vitna bæði almenn-
ingur og löggæzlumenn um aga-
leysi í umferðinni; íslenzkir öku-
menn virði ekki umferðarreglur
og stofni sjálfum sér og öðrum í
hættu með gáleysislegum akstri.
Oft er það framúrakstur eða þá
að menn ráða ekki við aðstæður,
en missa stjórn á bílnum, sem fer
út af veginum eða yfir á ranga
akrein og lendir þá á öðrum sem
kemur á móti. Þær hörmungar
sem af þessu hljótast eru nátt-
úrlega skelfileg afleiðing af aga-
leysi, sem okkur á að vera sjálf-
sagt að berjast á móti af öllu afli
og næsta sama hvað það kostar.
Hitt hafa menn bent á að þótt
sjálfsagt sé að grípa til örygg-
isráðstafana við uppbyggingu
vegakerfisins sé rót vandans í
huga ökumanna en ekki höndum
og því þurfi með einhverjum ráð-
um að breyta hugarfari íslenzkra
ökumanna og auka þeim sjálfsaga
undir stýri.
Og ekki aðeins undir stýri.
Hvers kyns sjálfsagi er af hinu
góða og gerir okkur að betri
mönnum; ekki bara ökumönnum
heldur dagsdaglegum borgurum.
Við þurfum þess með því agaleys-
ið brýzt nefnilega ekki bara út í
umferðinni. Við erum tillitslaus
við samferðamenn okkar yfir höf-
uð; við olnbogum okkur áfram og
kærum okkur kollótt þótt við
troðum öðrum um tær. Við göng-
um í skrokk hvert á öðru, oft með
hrikalegum hætti og svo hættu-
legum að við stefnum lífi og lim-
um hvert annars í hættu. Og ekki
berum við meiri virðingu fyrir
eignarréttinum en svo að við
skemmum það sem aðrir eiga af
fullkomnu fyrirhyggjuleysi. Það
er til dæmis ekki einhlítt að á Ís-
landi skuli símaklefar aldrei látnir
í friði, heldur hafðir að stöðugum
skotspónum skemmdarfýsnar.
Við sýnum visst agaleysi í um-
gengninni við ríkið og spyrjum
fyrst og fremst að því, hvað það
opinbera geti gert fyrir okkur og
svindlum í leiðinni á því eftir
föngum en viljum sem minnst
leggja landinu til. Um allar nei-
kvæðar hliðar agaleysisins gildir
það sama og um umferðina; við
þurfum hvorki fleiri boð né bönn,
heldur verðum við einfaldlega að
taka okkur sjálf taki og temja
okkur annan og tillitssamari
hugsanagang.
Þetta margfalda agaleysi okkar
á sér rætur í íslenzkri ein-
staklingshyggju sem er skilgetið
afkvæmi fámennisins. Inni við
beinið erum við öll Bjartur í Sum-
arhúsum.
Agaleysi okkar á sér nefnilega
fleiri hliðar en þær sem hér hafa
verið gerðar að umtalsefni. Og
ekki allar slæmar. Það er til
dæmis partur af drifkraftinum í
Íslendingnum, þessum krafti sem
knýr okkur til framfara og getur
auk þess að birtast í því að við
skörum eld að eigin köku komið
fram í auknu svigrúmi til um-
hyggju fyrir samferðamönnum
okkar.
Það er þessi vertíðarstemning
sem við erum haldin og veldur því
að við fáum áorkað hlutum, sem
aðrir telja ómögulegt með öllu,
hvort heldur það er að halda okk-
ur uppi sem sjálfstæðri þjóð eða
halda heimsmeistaraeinvígi í skák
eða leiðtogafund. Við fram-
kvæmum meðan aðrir velta hlut-
unum fyrir sér.
Það er líka þessi eiginleiki sem
margir sjá á bak við útrás ís-
lenzkra athafnamanna. Þar er
mátulegt agaleysi talið styrkur og
oftar en ekki vopnið á bak við vel-
gengnina.
Það sem stendur okkur fyrir
þrifum er að kunna ekki að gera
greinarmun á því hvar sjálfsaginn
á að vera sjálfsagður og skortur á
honum er beinlínis hættulegur, og
svo hinu, þar sem mátulegt aga-
leysi er hentugt til þess að knýja
hlutina áfram okkur í hag.
Til einföldunar komu þessir
hlutir nýlega upp í samræðum
með tilvísunum til þess bekkj-
arkerfis sem gilti, þegar mín kyn-
slóð var börn. Þá voru til A-, B-
og C-bekkir og nemendum var
raðað í þá eftir frammistöðu; í A-
bekk þeir sem sterkast stóðu og
þeir lökustu í C-bekk. Það sem
gekk ekki upp í þessu kerfi var
neikvætt agaleysi í C-bekknum.
Þar einkenndist lífið af eilífum út-
afökstrum.
Til þess að ráða bót á þessu
gripu menn til þess að leggja allt
undir miðjumoðið; bæði A, B og
C. Meðalmennskan varð aðal-
einkunnin; B-bekkurinn alfa og
omega. Þetta breytti auðvitað ein-
hverju til hins betra fyrir C-
bekkinn en í A-bekknum liðu
menn fyrir þessar breytingar.
Þær virkuðu eins og hemill á
sjálfstæði þeirra og drifkraft-
urinn datt niður. Framfarirnar
létu á sér standa. Þetta var ekki
dýnamískt þjóðfélag. Það svona
tommaði tíðindalaust áfram, en
afkastaði ofan á allt annað hvorki
heimsmeistaraeinvígi né leiðtoga-
fundi.
Nú hafa menn horfið frá þessu
kerfi. A-bekkurinn fær aftur að
njóta sín en hins vegar leggja
menn metnað í það að sinna hin-
um betur og koma þeim til betri
manns. Hið mátulega agaleysi og
mannbætandi sjálfsagi stuðla að
betri tíð hjá öllum með blóm í
haga.
Vel má vera að hlutirnir séu
hér einfaldaðir um of. En mál eru
sjaldnast eins flókin og menn
vilja vera láta. Okkur er í blóð
borið að höggva á hnútinn. Það
þurfum við að gera ef við viljum
heita Íslendingar áfram. Fram-
tíðin felst ekki í aðgerðarleysi.
Hún byggist á því að við nýtum
kosti agaleysisins með hóflegum
hætti en skerum upp herör gegn
ókostum þess. Við þurfum að
leyfa A-bekkingnum í okkur að
blómstra um leið og við komum
C-bekkingnum í okkur til farsæls
þroska.
Ólík andlit
agaleysisins
» Agaleysi Íslendinga á sér fleiri en tvær hliðar;þær verri birtast okkur í tillitsleysi og slysför-
um og þær betri í umhyggju og framförum. Við-
fangsefni okkar allra er að draga úr þeim fyrr-
töldu og njóta hinna þannig að allir græði.
freysteinn@mbl.is
VIÐHORF
Eftir Freystein Jóhannsson