Morgunblaðið - 17.02.2007, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UNDANFARIÐ hefur farið fram
umræða um leyniviðauka við varnar-
samninginn frá 1951, sem leynd var
létt af nú nýverið. Í varnarsamningn-
um sjálfum var fullt jafnræði með
samningsaðilum. Leynisamningarnir
voru hins vegar annars eðlis og þar
var í veigamiklum atriðum samið um
ríkari réttindi Bandaríkjamönnum til
handa en samrýmdust ákvæðum hins
opinbera varnarsamnings og þar með
landslögum. Með leyniviðaukunum
sömdu íslensk stjórnvöld til dæmis
um heimildir Bandaríkjamanna til að
taka yfir stjórn almennrar flugstarf-
semi, um að stjórnvöld myndu ekki
nýta sér forrétt til lögsögu nema í
sérstökum tilvikum og að Banda-
ríkjamönnum væri ekki skylt að
skilja við varnarsvæðin í sama
ástandi og þeir tóku við
þeim.
Hrósa ber Valgerði
Sverrisdóttur utanrík-
isráðherra fyrir hrein-
skiptni hennar í um-
ræðu um þessi mál.
Hún hefur viðurkennt
að þessi samnings-
ákvæði hafi skaðað
samningsstöðu Íslands
í samningum um nýjan
viðbæti við varnar-
samninginn í fyrra.
Hún hefur einnig sagt
að vera kunni að samn-
ingarnir hafi ekki staðist ákvæði
stjórnarskrár og talið það lögfræði-
legt úrlausnarefni. Málflutningur
Geirs H. Haarde forsætisráðherra
hefur verið töluvert öðruvísi. Hann
hefur klifað á þeirri síðbúnu sögu-
skýringu, sem mjög hefur verið notuð
af sjálfstæðismönnum
undanfarna mánuði, að
slík skelfingarhætta
hafi stafað af undirróð-
ursöflum í landinu á
kaldastríðstímanum að
hún hafi réttlætt þessa
löglausu samninga í
blóra við ákvæði stjórn-
arskrár og leyndina yfir
þeim allan þennan tíma.
Þessi kenning hefur
einnig verið notuð til að
réttlæta ólögmætt per-
sónueftirlit með póli-
tískum andstæðingum
ráðandi afla um áratugaskeið.
Eftir stendur hins vegar að þetta
mál er ekki eitthvert fortíðarmál, sem
unnt er að sópa undir teppið með bil-
legum skýringum. Ég fæ ekki betur
séð en að viðaukinn sem þau Geir og
Valgerður gengu frá í haust brjóti
með sama hætti gegn 21. gr. stjórn-
arskrárinnar og gömlu samningarnir
gerðu. Reyndar vekur athygli að texti
þess samnings virðist einungis til á
ensku. Jafnvel þegar menn töldu
verulegt hættuástand yfirvofandi
sem réttlætti komu varnarliðs, í maí
1951, gáfu menn sér tíma til að und-
irrita alla samninga – jafnt opinbera
sem leynilega – á ensku og íslensku.
Með nýja samningnum er Banda-
ríkjamönnum veitt vald til að taka yf-
ir stjórn borgaralegrar flugstarfsemi
við „military contingency“, þ.e. þegar
hernaðarlegar aðstæður krefjast
þess. Og, þótt um samning milli
tveggja fullvalda ríkja sé að ræða,
eiga Bandaríkjamenn einir mat um
það samkvæmt samningnum hvenær
„military contingency“ er fyrir hendi.
Það er rangt sem bæði Geir og Val-
gerður hafa haldið fram að samþykki
Íslands þurfi til að Bandaríkin geti
nýtt sér þetta ákvæði. Matið er skýr-
lega Bandaríkjamanna samkvæmt
samningstextanum og Íslandi er
hvergi ætlað neitt hlutverk í því mati.
Ef Geir og Valgerður töldu sig vera
að semja um eitthvað annað hefðu
þau kannski betur spanderað í þýð-
ingu á textanum fyrir undirritun.
Með nýja samningnum er ekki
heldur hróflað við ákvæði úr gömlu
leynisamningunum þess efnis að ís-
lensk stjórnvöld hyggist ekki nýta sér
lögsögu yfir brotamönnum úr liði
Bandaríkjanna nema í málum er hafa
sérstaka þýðingu fyrir Ísland og muni
innlendum stjórnvöldum gefin fyr-
irmæli þar að lútandi. Þetta ákvæði er
í beinni andstöðu við lögfest ákvæði
viðbætis um réttarstöðu liðs Banda-
ríkjamanna og gengur því beint gegn
landslögum. Í því felst einnig í það
minnsta fyrirheit um takmörkun á
refsilögsögu ríkisins.
Gamalt og nýtt leynimakk
Árni Páll Árnason
fjallar um varnarmál
» Forsætisráðherra ogutanríkisráðherra
virðast hafa farið út fyr-
ir stjórnskipulegt um-
boð sitt við samnings-
gerðina nú í haust.
Árni Páll
Árnason
MEGINMARKMIÐ pen-
ingastjórnunar er að halda verð-
lagi tiltölulega stöðugu. Til þess
að ná þessu markmiði reynir
Seðlabankinn að hafa áhrif á þjóð-
arútgjöld, þ.e.a.s. neyslu og fjár-
festingu í landinu. En neysla og
fjárfesting er fjármögnuð með
tekjum, lántökum og losun eigna.
Með takmörkun á getu og vilja til
lántöku eða takmörkun á lánveit-
ingum er hægt að hafa áhrif á um-
fang þjóðarútgjalda.
Reyni Seðlabank-
inn að hafa áhrif á
eftirspurn eftir
lánsfjármagni gerir
hann það fyrst og
fremst með áhrifum
á vextina. Dýrara
lánsfjármagn dreg-
ur að öllu jöfnu úr
eftirspurn þess en
ódýrara eykur hana.
Reyni Seðlabankinn
hins vegar að hafa
áhrif á lánsframboð
beinir hann sjónum
sínum að getu og
möguleikum banka-
stofnana til útlána.
Hann getur t.d. stýrt
útlánagetu þeirra með
endurhverfum við-
skiptum, bindiskyldu,
skilgreiningu á teg-
undum fjármagns sem
bundið skal eða skil-
greiningu á lausafjár-
hlutfalli bankanna.
Á undanförnum árum
hefur Seðlabankinn
fyrst og fremst reynt
að ná verðbólgumark-
miðum sínum með því
að hafa áhrif á þjóðarútgjöldin
með stýrivaxtabreytingum. Hann
reynir m.ö.o. að gera lánsfjármagn
dýrara og þar með slá á neyslu-
og fjárfestingarvilja heimila og
fyrirtækja.
Greining Landsbankans
Í riti Landsbankans Efnahags-
mál og skuldabréfamarkaður frá í
byrjun árs 2005 segir: „Aðgerðir
Seðlabankans í peningamálum,
aðrar en breytingar á stýrivöxt-
um, hafa haft mikil áhrif á efna-
hagsframvinduna. Hér er ann-
arsvegar átt við aukningu
gjaldeyrisforðans og hinsvegar
breytingar á bindiskyldu inn-
lánastofnana. Þessar aðgerðir hafa
aukið grunnfé og gert bönkum og
sparisjóðum kleift að auka útlán
gríðarlega. Reynslan sýnir að auk-
ið peningamagn og vaxandi verð-
bólga fara ætíð saman þegar til
lengdar lætur. Því er mikilvægt að
Seðlabankinn hugi vandlega að því
með hvaða hætti er hægt að draga
til baka þann peningalega slaka
sem nú hefur myndast, svo að
hægt sé að koma í veg fyrir að
hann birtist sem verðbólga þegar
fram í sækir.“
Ennfremur segir: „Í heild
leiddu aðgerðir Seðlabankans til
verulega bættrar lausafjárstöðu
innlánastofnana og aukinnar út-
lánagetu, sérstaklega til að veita
Mistök við stjórn peningamála
Jóhann Rúnar Björgvinsson
fjallar um hagstjórn
Jóhann Rúnar
Björgvinsson