Morgunblaðið - 25.11.2007, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
málum. Er ekki óþarfi að taka
áhættu? Það er aðeins ein jörð og við
höfum fengið hana að láni.
Lesandi góður, hvað ert þú
að hugsa? 
sínum og vinum.
„Fyrir utan að gera loftslaginu
gott með þessu spörum við stórfé,“
segir pabbi og hugsar sér gott til
glóðarinnar. „Við getum kannski
skellt okkur í helgarferð til Hvera-
gerðis á þrettándanum?“
Með þeim orðum segjum við
skilið við Loft Hreinsson, Ísafold
Jökulsdóttur og börn þeirra í
Grafarvoginum. Að gefnu til-
efni skal minnt á að þau eru
ekki raunveruleg fjölskylda
– en gætu alveg eins verið
það. Þroskasaga þeirra á
sér stoð í veruleikanum og
er þörf áminning til okkar
allra. Byrjum að
taka til í eigin
ranni, margt
smátt gerir eitt
stórt í loftslags-
Ég er til dæmis sannfærð um það
Loftur að mamma þín og pabbi
myndu verða himinlifandi ef þau
fengju boðskort í leikhús frá okkur.
Þau eiga allt og eru löngu farin að
benda okkur góðlátlega á að hætta
að gefa sér eitthvert drasl,“ segir
mamma.
Tiltekt og garðsláttur
„Og við gætum gefið Bergi frænda
að taka til í bílskúrnum hans,“ flýtir
Snæfríður Sól sér að segja.
Hin hlæja.
„Já, ekki veitir af,“ segir mamma.
„Það yrði algjör himnasending fyrir
hann.“
„Svo ætla ég að gefa Jökli afa það í
afmælisgjöf í vor að slá blettinn fyrir
hann í allt sumar,“ segir Hreinn.
Svona finna þau hverja sniðugu
gjöfina af annarri handa ættingjum
Út í loftið
Tími efans | 14.10.2007 Valdið í veskinu | 21.10.2007 Sorpskrímslið | 28.10.2007
Smiðshöggið | 18.11.2007
Fyrri greinar
Bæ, bæ bílífi | 11.11.2007Úti að aka | 04.11.2007
Mart hefur hingað til ekki þótt sérstaklega
umhverfisvænt fyrirtæki en fyrir fáum árum
gerðu þeir mikla áætlun um sjálfbærni í
rekstrinum og eru að taka allt sitt í gegn,“ heldur
Birna áfram. „Það hefur til dæmis bein áhrif á
íslenska sjávarútveginn. Innkaupaaðilar í
Evrópu og Bandaríkjunum kalla nú eftir
umhverfismerkingum á sjávarafurðir því
neytendur vilja kaupa umhverfismerktan fisk. Og
þegar slíkar merkingar eru komnar er oft hægt
að fá betra verð fyrir hann. Þetta er bara eitt
dæmi af mörgum vöruflokkum sem um ræðir.“
Kaupum upplifun
Jú jú, sennilega er hið besta mál að fyrirtæki
taki umhverfismálin upp á arma sína. En hvað
verður um þau ef þorri almennings tekur hjónin
Loft og Ísafold sér til fyrirmyndar og dregur úr
neyslu sinni eins og bent hefur verið á að sé
lykilatriði í að minnka losun
gróðurhúsalofttegunda? Hvað ef allir eyða
minna rafmagni, hætta að nota bensín,
sniðganga umbúðir og kaupa almennt minna af
dóti en nú? Er það ekki einmitt þessi neysla
sem heldur hagkerfinu uppi?
„Það hefur verið ofboðsleg neysluþensla,“
svarar Ellý Katrín. „Í vissum geirum flæðir
gífurlegur peningur og sá peningur myndi
kannski minnka eitthvað. Ég hef hins vegar ekki
trú á að hagkerfið myndi skreppa svo saman að
okkur yrði meint af. Vonandi verður þróunin sú
að farið verði að framleiða vandaðri vörur og að
við förum betur með það sem við höfum. Það er
ekkert gott við að hagkerfið rúlli á því að
framleiða og framleiða vörur til þess eins að
henda þeim. Hagvöxtur getur ekki haldið áfram
endalaust ef við hegðum okkur svona því þá
klárast auðlindirnar. Og ef auðlindir klárast
verður enginn hagvöxtur.“
Birna er þessu sammála. „Það er ekki víst að
aukin umhverfisvitund feli í sér minni neyslu í
peningum talið. Umhverfisvæn neysla snýst um
að kaupa vandaða hluti sem stundum eru dýrari
í innkaupum en endast lengur, þurfa minna
viðhald og eru ódýrari í rekstri. Hún snýst líka
um að velja frekar vörur sem hafa minni
umhverfisáhrif, s.s. sparneytinn bíl,
umhverfisvottaðan pappír eða lífrænt ræktaða
tómata. Slíkar vörur eru stundum dýrari og
stundum ódýrari en aðrar og það hefur ekki
endilega áhrif á heildarneysluna.“
Hún bendir líka á að ekki hafi öll neysla mikil
umhverfisáhrif í för með sér. Peningarnir detti
ekki bara sisona út úr hagkerfinu heldur fari í
annað. „Neyslumynstur eru mikið að breytast
með aukinni velmegun. Við kaupum ekki lengur
bara hráefni eða áþreifanlegar vörur heldur
eyðum peningum í þjónustu og upplifun í
auknum mæli, t.d. í stemningu á kaffihúsi,
tónleika eða fallega hönnun. Fólk er tilbúið að
borga fyrir slíka þjónustu og sú neysla hefur ekki
endilega bein tengsl við notkun á hráefnum og
orku. Þarna liggja líka mýmörg tækifæri til
nýsköpunar.“
Loks sé mikilvægt að einblína ekki á neyslu og
hagvöxt. „Mikill hagvöxtur er ekki endilega
ávísun á meiri lífsgæði og hann er ekki heldur
trygging fyrir því að atvinnulíf og samfélagið allt
standi traustum fótum til framtíðar. Það þarf að
horfa á miklu fleiri breytur til að geta metið
hvernig þjóðfélagi við lifum í, og ein af þeim er
kostnaður samfélagsins vegna umhverfisáhrifa.“
Í skýrslu breska hagfræðiprófessorsins Sir
Nicholas Stern var einmitt lagt mat á
efnahagsleg áhrif loftslagsbreytinga. Þar var
meginniðurstaðan sú að yrði ekki gripið til
markvissra aðgerða til að draga úr
gróðurhúsaáhrifum nú yrði kostnaðurinn við
aðgerðir margfaldur síðar.
Kasettutæki út í eitt
Bandarískir bílaframleiðendur hafa hins vegar
áhyggjur af öðrum kostnaði, fjárútlátunum sem
hljótast af því að koma til móts við auknar
umhverfiskröfur Arnolds Schwarzeneggers,
ríkisstjóra Kaliforníu. Þeir segja reikning
bílaiðnaðarins hljóða upp á 84 milljarða
bandaríkjadala. Mörgum hefur nú svelgst á yfir
minni fjárhæðum.
Birna er aldeilis laus við samúð. „Auðvitað
fylgir kostnaður því að þróast,“ segir hún.
„Fyrirtækin verða samt að gera það því annars
verða þau undir í samkeppninni. Það kostaði
Sony heilmikið að þróa geislaspilara og
tónhlöður en það hefði varla borgað sig fyrir þá
að framleiða kasettutæki út í eitt. Sennilega
hefði verið þægilegast og ódýrast fyrir Apple að
láta staðar numið eftir að fyrsta
Macintosh-tölvan kom á markað en þá hefði
fyrirtækið orðið undir í samkeppninni því
viðskiptavinirnir vildu ekki kaupa hana eftir
nokkur ár. Atvinnulífinu er ekki gert gott með því
að engar kröfur séu gerðar til þess. Ef
bandarískum bílaframleiðendum verður leyft að
draga lappirnar í þróun missa þeir af lestinni. Og
á meðan stinga japanskir bílaframleiðendur af
með gróðann.“
Ellý Katrín er á sömu nótum. „Það hefur sýnt
sig að nýjar kröfur þrýsta á nýsköpun,
einfaldlega af því að þá þurfa menn að koma
með nýjar lausnir. Vetnisverkefnið okkar er gott
dæmi um slíkt. Raunar hefur orðið bylting á
okkar mælikvarða þegar kemur að vistvænum
bifreiðum. Um áramótin 2003 var ég að leita
mér að vistvænum bíl og þá nenntu sölumenn
varla að eyða tíma í að tala við mig. Núna eru
umboðin tilbúin að fara yfir strikið í því að kalla
bíla græna í auglýsingum því þau átta sig á að
neytendur vilja slíka bíla. Það hefur klárlega haft
mikil áhrif á framþróun á bílamarkaðinum.“
Þær segja enga spurningu að fólk sé að
vakna til vitundar um þessi mál, sem aftur auki
kröfurnar til markaðarins. „Þetta sést svart á
hvítu í könnun sem samtök atvinnulífsins kynntu
fyrr á þessu ári um framtíðarviðhorf Íslendinga,“
segir Birna. „Í henni var spurt hver yrðu helstu
viðfangsefni stjórnmálanna árið 2050 að mati
þess sem svaraði. Í ljós kom að umhverfismálin
lentu efst á blaði en yfir 60% almennings og
áhrifavalda töldu að þau yrðu aðalviðfangsefnið.
Efnahags- og atvinnumál lentu í öðru sæti.
Auðvitað hanga þessi atriði saman en þetta eru
býsna skýr skilaboð.“
Einhverra hluta vegna virðist landinn samt
enn býsna hikandi við að hoppa á
umhverfislestina með fullum krafti. „Ég upplifi
ástandið í dag þannig að hið opinbera sé farið
að gera auknar kröfur en gefi ekki mjög skýr
skilaboð ennþá,“ segir Birna. „Neytendum
finnst vanta meira úrval af umhverfisvænum
vörum og þora ekki að spyrja af því að þeir vilja
ekki vera með vesen og fyrirtæki eru tilbúin með
lausnirnar en áræða ekki að koma því til skila.
Við þurfum því svolítið að kýla á þetta núna.“ 
Grænn – heitasti liturinn
G
róðamöguleikar liggja víða í umhverf-
isbylgjunni sem nú ríður yfir. Um allan
heim er græni lífsstíllinn að slá í gegn
og fyrir framsýn fyrirtæki er þar aldeilis mark-
aður sem hægt er að þéna á. Þetta end-
urspeglast t.a.m. í tískunni – fatnaður úr líf-
rænt ræktaðri bómull sést æ oftar á fataslám
hátískuhúsanna, reglulega detta inn á fjöl-
miðla fréttir og ljósmyndir frá vistvænum
tískusýningum í gegn um erlendar fréttaveitur
og umhverfisvottaðar snyrtivörur seljast sem
aldrei fyrr.
Fremstar í flokki fara Hollywood-stjörnurnar
sem svo tugum skiptir gefa sig út fyrir að
vinna að umhverfismálum og þeysa á milli
tökustaða á visthæfum lúxusbifreiðum.
Stjórnmálamenn keppast við að mála ímynd
sína grænum litum og þá skiptir engu hvort
þeir eru til hægri eða vinstri í pólitíkinni. Vin-
sælustu tónlistarmenn heims lögðu mál-
staðnum lið á Live Earth-tónleikunum marg-
umtöluðu sem sýndir voru í beinni útsendingu
um allan heim. Raunar sættu þessar sömu
stjörnur margar hverjar gagnrýni fyrir að
mæta til leiks á einkaþotunum sínum, sem
verður að teljast harla óumhverfisvænn ferða-
máti.
Hér heima hafa leikarar og tónlistarmenn
einnig lagt umhverfismálum lið og er
skemmst að minnast baráttu stórstjarna á
borð við Björk og Sigur Rós gegn Kára-
hnjúkavirkjun. Þá hefur vakið athygli að for-
seti Íslands ekur um á visthæfum bíl. „Mér
finnst það vera mjög til fyrirmyndar og vildi
gjarnan sjá hið sama hjá fleiri fyrirmönnum
þjóðarinnar,“ segir Ellý Katrín. „Enda tel ég að
fyrirmyndir skipti mjög miklu máli í þessum
efnum.“