Morgunblaðið - 25.11.2007, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT»
Erlent | Hvenær verða ríkisstjórnir öflugustu efnahagsvelda heimsins tilbúnar að taka á efnahagsvandanum, sem
gæti leitt til samdráttar um allan heim? Tónlist | Platan Joshua Tree með hljómsveitinni U2 markaði þáttaskil í ferli
hljómsveitarinnar og hefur nú verið endurútgefin með viðhöfn. Knattspyrna | Landslið Króata er til alls líklegt á EM næsta sumar
VIKUSPEGILL»
Eftir Michel Rocard
S
íðasti fundur fjármálaráð-
herra sjö helstu iðnríkja
heims í október rann al-
gerlega út í sandinn. Það
eina, sem samkomulag
náðist um, var að skora á Kínverja að
endurmeta gengi gjaldmiðils síns.
Gengi júansins kann að vera mikil-
vægt, en það er ekki lykilspurningin,
sem nú brennur á efnahagslífi heims-
ins. Í bráð er vandinn hvernig fer fyr-
ir Bandaríkjadollar nú og á næst-
unni. Aðalmálið til lengri tíma er hins
vegar grunnur fjármálakerfis heims-
ins.
Hversu lágt mun dollarinn fara?
Hvernig getum við leiðrétt ójafnvæg-
ið milli hagkerfanna; að Kína og Evr-
ópa, sem reyndar er langt á eftir,
flytja í gríðarlegum mæli vörur til
Bandaríkjanna eða dollarasvæðisins?
Mun húsnæðislánamarkaðurinn í
Bandaríkjunum, sem búist er við að
verði enn erfiðari árið 2008, róast eft-
ir það, eða mun hann eitra allt al-
þjóðlega fjármálakerfið? Er hætta á
að hækkandi olíuverð – sem þegar er
orðið hærra en nokkru sinni – muni
leiða til frekari vanskila á lánum?
Skýrslur um stöðu stærstu bankanna
í Bandaríkjunum gefa til kynna að
raunveruleg ástæða sé til að hafa af
þessu áhyggjur.
Skrítin staða efnahagslífsins
Staða efnahagslífsins í heiminum
um þessar mundir er ákaflega skrít-
in. Það eru engin stóráföll, en gengið
hnígur og rís. Seðlabankastjórar
reyna að róa og hughreysta, en þeir
eru ekki mjög sannfærandi. Ríkis-
stjórnir þegja og láta meira eða
minna eins og ekkert sé á seyði. Og
samkvæmt mörgum hagfræðingum,
sérfræðingum og blaðamönnum eru
áhyggjur dagsins tímabundnar og
vandamálin leysanleg. Það er engin
almenn kreppa við sjóndeildarhring-
inn.
Ég er ósammála. Ég tel að nú sé
hafinn tími þar sem hinir ýmsu hlutar
efnahagskerfisins í heiminum munu
veikjast og það gæti leitt til sam-
dráttar um allan heim. Hið opinbera
þarf að bregðast við þessari veikingu
kerfisins með öflugum hætti um allan
heim, þar á meðal með því að herða
reglur, ef við eigum að komast hjá
slíku neyðarástandi.
Af hverju virðist efnahagslífið vera
svona veikbyggt? Í fyrsta lagi er fyr-
irkomulag kapítalismans gerólíkt nú
og fyrir 30 árum. Kapítalisminn færði
þróuðu ríkjunum hraðan vöxt á ár-
unum 1945 til 1975, lengi vel var með-
altalið 5% ár ári. Auðvitað var
ástandið sveiflukennt, en áföll í fjár-
málum á borð við þau, sem nú verða
reglulega, áttu sér ekki stað þá. Að
auki tryggði kapítalisminn á áratug-
unum eftir heimsstyrjöldina síðari
fulla atvinnu og atvinnuleysi var oft í
kringum 2% í Evrópu, Norður-Am-
eríku og Japan. Á þeim tíma var óör-
yggi atvinnu nánast óþekkt og
fjöldafátækt var horfin.
Lykillinn að þessum tíma vaxtar
og hamingju var sterkt félagslegt
velferðarkerfi og efnahagsstefna í
anda Keynes jafnt heima fyrir sem í
utanríkismálum í helstu ríkjum
heims. Umfram allt fylgdu öll þróuð
hagkerfi stefnu, sem ætlað var að
tryggja háar tekjur, sem myndu leiða
til mikillar neyslu og þar með hraðs
vaxtar. Eigendur hlutabréfa urðu að
sætta sig við fremur rýra ávöxtun
miðað við það, sem nú gerist.
Veik undirstaða
Þrjátíu árum síðar hafa hluta-
bréfaeigendur snúið algerlega baki
við þessu kerfi. Eftirlauna-, fjárfest-
inga- og vogunarsjóðir hafa tekið for-
ustuna í þessari byltingu. Í öllum
þróuðum hagkerfum hefur hagnaður
aukist stórkostlega á undanförnum
25 árum, um á milli 8% og 10% af
vergri þjóðarframleiðslu. En laun og
félagslegar tekjur hafa orðið fyrir
sambærilegum samdrætti.
Fyrir vikið er undirstaða vaxtarins
veik. Alls staðar hefur óöryggi vinnu-
afls aukist og fjöldafátækt komið
fram á ný í þróuðum ríkjum. Eftir því
sem regluverkið hefur verið afnumið
hafa gosið upp vandamál í fjármála-
geiranum. Frá 1990 hefur í þrígang
dunið á neyðarástand í rómönsku
Ameríku, einu sinni í Rússlandi og
einu sinni í Asíu, netbólan sprakk og
nú undirmálslána.
Í öðru lagi hefur á síðustu 6-7 árum
sláandi skuldasöfnun verið mótvægi
við öflugan vöxt þjóðarframleiðslu í
Bretlandi og Bandaríkjunum.
Bandaríkjamenn taka nú tvo millj-
arða dollara að láni á dag, 95% í Asíu
og þar af 45% hjá seðlabanka Kína.
Heildarskuldir Bandaríkjamanna
nema 39 þúsund milljörðum dollara,
Hvernig er hægt að leiðrétta ójafnvægið
milli hagkerfanna í heiminum?
Reuters
Niður Á undanförnum 30 árum hafa áherslur í efnahagsmálum breyst og hagsveiflur orðið meiri og tíðari.
sem er rúmlega þreföld þjóðarfram-
leiðsla þeirra.
Það verður aðeins hægt að halda
þessu ástandi stöðugu ef olíuverð
hættir að hækka, en þó er hið gagn-
stæða líklegra og verðbólga heima
fyrir – sú hætta ágerist við að seðla-
bankinn losar um framboðið á pen-
ingum til að hjálpa viðskiptabönkun-
um – býður heim hættunni á hærri
vöxtum.
Loks er það svo að þótt auðveldara
sé að koma eignum í verð þessa dag-
ana hefur það ekki ýtt undir skilvirk-
ar fjárfestingar til lengri tíma. Þess í
stað hefur ábatasamur uppskurður
heilbrigðra fyrirtækja losað um
reiðufé, sem hefur streymt í eignir án
innihalds, hús og aðrar fasteignir,
sem hefur kynt undir kreppu spá-
kaupmennsku. Í stuttu máli sagt hef-
ur hagkerfið í heiminum með öllum
sínum yfirborguðu stjórnendum og
fyrirtækjasvindli glatað siðferðislegu
jafnvægi sínu.
Það er ekki hægt að láta afskipta-
laust að þessi hættulega þróun haldi
áfram. Það er augljóst að við erum að
sigla upp á sker og öll hin þróuðu ríki
heims ættu að hafa áhyggjur af stöð-
unni. Þörfin er brýn fyrir heimsfund,
Bretton Woods II, til að leggja
strangar reglur til að hemja afvega-
leidda fjármálamarkaði heimsins.
Eins og síðasti G7-fundurinn sýndi
eru helstu ríkisstjórnir heims hins
vegar ekki enn tilbúnar að láta til
skarar skríða.
Höfundur er fyrrverandi
forsætisráðherra Frakklands og
leiðtogi Sósíalistaflokksins og situr nú
á Evrópuþinginu.
©Project Syndicate, 2007.
Hættumerkin hunsuð
» Tilvísun til slíkra gagna erjafn gagnleg til niðurstöðu
og sjónarmið grænmetisætu til
hollustu kjöts.
Brynjar Nielsen , lögmaður Bóhems, um
að umsögn Rannsóknarstofu í kvenna- og
kynjafræðum við HÍ sé lögð til grundvall-
ar tillögu borgarráðs um rekstrarleyfi
nektarstaða.
» Eftir svo mikið hik og sein-læti, svo margar kúvend-
ingar, þurfum við að segja skilið
við fortíðina til að binda enda á
hnignunina.
Nicolas Sarkozy , forseti Frakklands,
kvaðst ekki hvika frá umbótastefnu sinni í
efnahagsmálum, þótt allt logi í verkföllum
í landinu.
» Hvað heldur þú að við höfumverið að gera öll þessi ár?
Spurning Guðrúnar Kvaran , formanns
þýðingarnefndar Gamla testamentisins,
sem er jafnframt í þýðingarnefnd Nýja
testamentisins, til Jóns G. Friðjónssonar
málfræðings, sem gagnrýndi nýju bibl-
íuþýðinguna á málþingi í Skálholti.
» Ég veit hvers konar vesa-lingur ég er, ég þarf ekki
DNA til að sýna mér sannleik-
ann í þeim efnum.
Kári Stefánsson , forstjóri Íslenskrar
erfðagreiningar, sem lét í fyrsta skipti
arfgreina sig þegar vefsíðan www.deCO-
DEme.com komst í gagnið.
» Þessi saga kennir okkurí fyrsta lagi að maður
á aldrei að vera íronískur
í rituðum texta, og í öðru
lagi að blaðamenn eiga aldrei
að nota Wikipediu sem
heimild.
Jón Karl Helgason eftir að skáldskapur
hans um uppgröft á beinum Jónasar Hall-
grímssonar rataði á Wikipediu og fjallað
var um hann sem staðreynd á degi ís-
lenskrar tungu.
» Gullæðið er búið.
Ásgeir Jónsson , forstöðumaður greining-
ardeildar Kaupþings, um horfur á fast-
eignamarkaði.
Ummæli vikunnar





 

      
     Elica háfar
glæsileg hönnun og fágað yfirbragð
! "#$ 

     $ %  &' $'$% (
)

 * "#$ $# $ 
'' &' $
( ! "#$
 $# %  $
"+ (

 
         
   

      

&
'
,
!

(