Morgunblaðið - 25.11.2007, Blaðsíða 28

ævisaga
28 SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
F
rá örófi alda hefur
manninn dreymt um
að fljúga. Ýmsir hafa
reynt að bjóða þyngd-
arlögmálinu birginn,
þeirra frægastur líklega fornkapp-
inn Íkaros, sem greint er frá í
grískri goðafræði, en faðir hans,
meistarasmiðurinn Dædalos, smíð-
aði á hann vængi. Flugferðinni
lauk hins vegar með ósköpum þeg-
ar Íkaros flaug of nálægt sólinni
með þeim afleiðingum að vaxið
sem hélt vængjunum saman
bráðnaði. Hann hrapaði til bana.
Sá maður sem í seinni tíð hefur
komist næst því að geta flogið er
líklega Finninn Matti Nykänen –
að margra mati fremsti skíða-
stökkvari sögunnar. Tígulegur
sveif hann um loftin blá á níunda
áratugnum svo heimsbyggðin stóð
á öndinni og rakað að sér gull-
verðlaunum á heimsmeistara-
mótum og Ólympíuleikum. Nyk-
änen lenti ávallt mjúklega enda
sólin fjarri góðu gamni á finnskum
vetrarkvöldum.
Sló í gegn átján ára
Matti Ensio Nykänen fæddist í
Jyväskylä í Finnlandi 17. júlí
1963. Hann lét sér fátt fyrir
brjósti brenna í æsku og menn
sáu snemma að skíðastökk myndi
eiga við hann. Nykänen byrjaði að
æfa níu ára og sló fyrst í gegn á
heimsmeistaramótinu 1982, aðeins
átján ára, og vann bæði til gull- og
bronsverðlauna en keppt er í
stökki af tvennskonar pöllum,
venjulegum og stórum, auk liða-
keppni.
Skíðaheiminum varð ljóst að
þarna var séní á ferð og það stað-
festi Nykänen á Ólympíuleikunum
í Sarajevo tveimur árum síðar,
þegar hann vann gull á stóra pall-
inum og silfur á þeim minni.
Í Calgary 1988 bætti Nykänen
um betur og vann þrenn gull-
verðlaun – á báðum pöllum og í
liðakeppninni.
Á níunda áratugnum komst eng-
inn stökkvari með tærnar þar sem
hann hafði hælana. Nykänen vann
hvorki fleiri né færri en 46 heims-
bikarmót, fleiri en nokkur annar,
og heimsbikartitilinn alls fjórum
sinnum. Því meti deilir hann með
Pólverjanum Adam Malysz.
Nykänen setti heimsmet í skíða-
stökki árið 1986 þegar hann flaug
Bestur Matti Nykänen fagnar á Ólympíuleikunum í Calgary 1988. Hann vann þar til þrennra gullverðlauna.
Söngvarinn Kannski fékk ég mér (í glas), kannski ekki, syngur Nykänen.
Úr háloftunum
til helvítis
Hvað varð um | finnska skíðastökkvarann Matti Nykänen
hvað þetta var áhugavert efni og að
þetta var orðið svo viðamikið að ekki
dygði minna en heil bók til að koma
þessu öllu til skila. Agnar sagði mér
bara að skrifa þessa bók og lét þar
við sitja. Hann aðstoðaði mig ekki
neitt, nema hvað hann svaraði ef ég
spurði hann um eitthvað frá Kleppi.
En hann mundi nú
ekki svo mikið frá
þeim tíma.
Fyrst var ég að
hugsa um að láta bók-
ina enda þegar Ellen
kæmi til Íslands en
svo voru bréfin frá
fyrstu árunum hennar
hér svo merkileg að
mér fannst ómögulegt
að hafa þau ekki með.
Hún var t.d. mjög
dugleg að rækta og
naut til þess aðstoðar
síns fólks í Danmörku.
Hún sendi því meira
að segja út niðursoðna
sveppi af Klepps-
túninu. Mér fannst
líka áhugavert að sjá
hvernig hún þrosk-
aðist og fór að standa
uppi í hárinu á manni
sínum, ef svo má segja. Hún lét t.d.
skíra börnin. Hún varð sjálfstæðari
með árunum og líka fór hún að skilja
Þórð betur og „kunna betur á hann“.
Þórði þótti áreiðanlega mjög vænt
um konu sína og mat hana mikils en
eins og flestir karlmenn þessa tíma
þá vildi hann ráða talsvert yfir henni.
En hún aftur á móti brást við með því
að fara út til fjölskyldu sinnar og
vera þar mislengi eftir atvikum. Þá
kom sér vel að á Kleppi var vinnu-
kona, fyrrnefnd Guðlaug, sem gekk í
húsmóðurstarfið og var börnum
þeirra Ellenar og Þórðar sem önnur
móðir. Hún hugsaði um heimilið þeg-
ar Ellen var ytra og þannig gat Ellen
látið það eftir sér að hitta fólkið sitt.
Faðir hennar hafði líka séð til þess að
Ellen og systur hennar hefðu alla ævi
dálitla fjárhæð milli handa í Dan-
mörku, –fjölskyldan studdi Ellen
jafnan.“
En hvað varð um húsgögnin sem
Þórði fundust ekki nógu falleg ?
„Þeim var öllum skipt á milli
barnanna, það var dregið um þau eft-
ir að Ellen dó,“ segir Hildigunnur.
„Börn Ellenar voru mjög hænd að
móður sinni og heimsóttu hana oft.
Hún var mjög gestrisin og listakokk-
ur. Hún hélt líka sambandi við systur
Þórðar fyrir norðan og börn hennar.
Togstreitan
Þórður var lítið fyrir ferðalög eftir
að Ellen kom til sögunnar. Hann vildi
líka síður fara frá sjúklingunum og
óttaðist að kviknaði gæti í spít-
alanum. Síðar varð hann lélegur til
gangs og loks lamaður. Meðan þau
hjón enn bjuggu á Kleppi datt hann
einu sinni á hjóli á leið sinni inn eftir
og í skurð. Ellen sagði mér frá þessu.
Frú Björnsson var í heimsókn og
þær hlógu mikið að þessum klaufa-
skap – detta á hjóli! – Það fannst
Kaupmannahafnarstúlkum fráleitt.
Danir eru jú næstum fæddir á hjól-
um. En þetta fall dró dilk á eftir sér
og ýmislegt sem gerðist, sem og
berklaveiki í æsku. Allt þetta olli
hreyfihömlun hans síðar.
Eitt var það sem mér þótti líka at-
hyglisvert. Þórður var ungur mjög á
móti prestum og valdi þeim satt að
segja hæðileg orð í
skrifum sínum til Ell-
enar en síðar snerist
hann í þá átt að hann
varð mjög mikill spír-
itisti fyrir tilstilli séra
Haraldar Níelssonar.
Lauga, vinnukonan,
féll stundum í trans í
stofunni, milli þess
sem hún var að störf-
um í eldhúsinu. Ellen
þótt þetta mjög furðu-
legt allt saman og
næstum hlægilegt,
enda eru Íslendingar
talsvert ólíkir Dönum
í þessum efnum. Þess-
ari skoðun Ellenar
deili ég, alla tíð hef ég
verið mjög efagjörn.
Sem barn las ég allar
bækur Einars H.
Kvarans, mér þóttu
þær skrítnar en ég var áður búin að
lesa mikið af ævintýrabókum svo
sem 1001 nótt og í þeim gerðist líka
margt einkennilegt. Agnar sagði fátt
um þessi efni. En meðan hann var
sem veikastur af berklunum þá
komu þekktir andlega sinnaðir menn
og lögðu yfir hann hendur og Sig-
urjón á Álafossi lét hann drekka
kreósót út í mjólk.
Ég er afskaplega fegin að ég gat
lokið sögunni um tengdamóður
mína. Þetta er mín fyrsta og eina bók
en áður hef ég þýtt sögur og greinar,
m.a. fyrir Morgunblaðið á sínum
tíma. Ég gerði það meðfram vinnu.
Einnig var ég fararstjóri stundum,
m.a. með Agnari.
Við Agnar vorum miklir félagar.
Með okkur var meira jafnræði en
með tengdaforeldrum mínum, við
vorum næstum jafnaldrar, komum
úr svipuðu umhverfi og höfðum svip-
uð áhugamál, bókmenntir og ferða-
lög voru okkur t.d. báðum hugleikin.
En ég komst ekki alltaf með honum
út, hann þurfti heilsu sinnar vegna
oft að komast í hlýtt loftslag. En við
komum okkur upp sumarbústað við
Helluvatn. Þar gróðursetti Agnar
talsvert af trjám, við vorum þarna
mikið. Áhugi á ræktun var ríkur í
flestum börnum Ellenar og Þórðar.
Eftir að Ellen var orðin ein og
börnin uppkomin þá var hún oft
langtímum saman í Danmörku. Eins
og þeir sem flytja á ókunnar slóðir
þá bjó hún alla tíð við togstreitu,
meðan hún var hér langaði hana út
til Danmerkur en þegar hún var
komin þangað var hugurinn hjá
börnunum hér heima. Þannig voru
örlög hennar – og þau örlög hafa
sannarlega haft mikil áhrif á lífs-
hlaup mitt.“
Ung Mynd sem Ellen
Kaaber lét taka sér-
staklega til að senda kær-
astanum, Þórði Sveinsyni
gudrung@mbl.is
Ferðafélag Íslands
80 ára
Ferðafélag Íslands verður
80 ára 27. nóvember.
Í tilefni dagsins býður FÍ til afmælisveislu í sal félagsins
Mörkinni 6 á milli kl. 18.00 – 20.00
þriðjudaginn 27. nóvember.
Boðið verður upp á kaffi og meðlæti og því tilvalið að
kíkja við og heilsa upp á góða félaga.
Allir velkomnir.
www.fi.is, fi@fi.is
sími: 568-2533, m
bl
9
39
91
6