Morgunblaðið - 25.11.2007, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Út í loftið
S
tefnumörkun íslenskra stjórnvalda í
loftslagsmálum var samþykkt í febr-
úar á þessu ári en stefnt er að því
að minnka losun gróðurhúsaloftteg-
unda hér á landi um 50 til 75% fyrir
árið 2050.
Í kjölfarið voru settar á laggirnar tvær nefnd-
ir sem hafa annars vegar það hlutverk að
finna leiðir til að draga úr téðri losun sam-
kvæmt stefnumörkuninni og hins vegar að
leggja mat á áhrif loftslagsbreytinga og afleið-
ingar þeirra fyrir Ísland. Formenn þessara
nefnda eru Brynhildur Davíðsdóttir og Halldór
Björnsson. Þórunn Sveinbjarnardóttir umhverf-
isráðherra bindur miklar vonir við þessar
nefndir en stefnt er að því að þær ljúki störf-
um í vor. „Þetta er gríðarlega mikilvægt verk-
efni og við ætlum okkur stóra hluti í þessum
efnum.“
Þegar niðurstöður nefndanna liggja fyrir
verður ráðist í að búa til aðgerðaáætlun sem
þarf bæði að vera tölusett og tímasett, að
sögn Þórunnar. „Fyrir liggur að mestu skiptir
að gera sem mest á næstu tíu til tuttugu ár-
um. Þarna verðum við komin með stjórntæki
sem gerir okkur kleift að setja niður vörðurnar
á leiðinni,“ segir umhverfisráðherra.
Margvíslegt starf er líka unnið í öðrum ráðu-
neytum. Nefnir Þórunn sem dæmi vettvang
um vistvænt eldsneyti í iðnaðarráðuneytinu og
yfirferð skatta og gjalda, hinna hagrænu
hvata, í fjármálaráðuneytinu. „Það eru fá verk-
efni sem fara eins þvert á stjórnkerfið, en um-
hverfismálin koma inn á flest ef ekki öll svið
þjóðfélagsins. Okkar hlutverk í umhverfisráðu-
neytinu er að ná öllum þráðunum saman og fá
þannig heildarmyndina.“
Fjórða yfirlitsskýrsla vísindanefndar Samein-
uðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC)
var kynnt í Valencia um liðna helgi og stað-
festir hún fyrri niðurstöður vísindamanna þess
efnis að hlýnun jarðar sé staðreynd. Þá kemur
fram að vissa um að maðurinn eigi þátt í
þessari þróun hafi aukist. Þessi skýrsla verð-
ur grundvöllur umræðna á komandi aðild-
arríkjaþingi Loftslagssamnings SÞ í Balí í
næsta mánuði og mun liggja til grundvallar í
komandi samningaviðræðum um framhald al-
þjóðlegrar samvinnu í loftslagsmálum eftir að
gildistíma Kýótó-bókunarinnar lýkur í árslok
2012. Þórunn segir skýrsluna eiga að virka
sem hvatningu, bæði á stjórnvöld og hinn al-
menna borgara.
Losun langt yfir meðaltali
– Kýótó-bókunin hefur verið í umræðunni að
undanförnu og misvísandi skilaboð hafa þótt
koma frá þér annars vegar og forsætisráð-
herra hins vegar varðandi undanþágu Íslands.
Hvað segir þú um það?
„Áður en ég svara þessu beint verð ég að
setja málið í samhengi. Skuldbindingartímabil
Kýótó-bókunarinnar hefst núna 1. janúar og
gildir í fimm ár. Því samningaferli lauk 2001.
Þar var tekið tillit til sérstakra aðstæðna hér á
landi, m.a. vegna þess að við hefðum nýtt átt-
unda áratuginn til að innleiða hitaveitu. Þarna
fengum við meira en margur annar en við-
miðið var að aðildarríki bókunarinnar minnk-
uðu losun gróðurhúsalofttegunda um að með-
altali 5,2% á þessu tímabili miðað við árið
1990. Undanþága Íslands fólst í því að við
fengum heimild til að auka okkar losun um
allt að 10%. Því til viðbótar var eftir mikla bar-
áttu íslenskra samningamanna tekin sérstök
ákvörðun um iðnaðarferla sem lúta mjög
ströngum skilyrðum og það vita allir sem til
þekkja að þetta var sérsniðið að íslenskum
þörfum.
Það sem síðan hefur gerst er að losun
gróðurhúsalofttegunda hefur bara aukist á Ís-
landi, er komin upp í sautján tonn á hvert
mannsbarn. Það er langt yfir meðaltali ann-
arra Evrópuríkja sem er á milli ellefu og tólf
tonn. Og þetta gerist þrátt fyrir að við höfum
talsverða forgjöf vegna þess hvað landið okk-
ar er auðugt af hreinni orku. Þarna leika sam-
göngur og iðnaður stórt hlutverk, ekki síst ál-
verin.
Allt þetta verðum við að hafa í huga þegar
við hefjum samningaferlið í Balí. Aðalmálið
þar er að ná ríkjum heims að samninga-
borðinu og láta á það reyna hvort samningar
takast yfirleitt um skuldbindingar fyrir næsta
tímabil. Að mínu viti ber okkur siðferðisleg
skylda til að ná saman um þessi mál og þar
er ábyrgð okkar Íslendinga engu minni en
annarra ríkja. Það er ekkert gefið í þessum
efnum en takist að ná löndum á borð við
Bandaríkin, Ástralíu, Indland og Kína að
borðinu er mikill sigur unninn í Balí.
Ísland er eitt af ríkustu löndum heims og
við búum við aðstæður sem flesta dreymir um
að búa við. Það blasir við að við munum
þrýsta á að aðrir axli sína ábyrgð, ekki síst
Bandaríkin, sem tilheyra ríka hópnum. Þurfum
við þá ekki að gera það sjálf líka?
Það er brýnt að skoða þessi mál í stóru
samhengi og það er að mínu viti siðferðislega
rangt að setjast niður við samningaborð og
leggja strax fram sérkröfu. Gildir þá einu hvort
það erum við Íslendingar eða einhverjir aðrir.
Þessu samningaferli lýkur vonandi í Kaup-
mannahöfn árið 2009.
Svo ég svari spurningunni þá er það rétt að
mikið hefur verið gert úr því að við forsætis-
ráðherra séum ósammála í þessu máli en ég
bendi á að það kom mjög skýrt fram hjá Geir
H. Haarde í þinginu um daginn að ákvörðun
14cp/7 kæmi ekki til umræðu fyrr en undir
lok samningaferlisins. Um það deilir enginn.“
Mikið í húfi
– Eru stjórnarflokkarnir almennt í takt í
þessum efnum?
„Það er ljóst að þessir stjórnmálaflokkar
hafa að mörgu leyti haft ólíka afstöðu til þess-
ara mála gegnum tíðina en við erum að stilla
saman strengi okkar.“
– Afstaða þín til loftslagsmála virðist skýr.
Hvað segir þú við þá sem óttast að Sjálfstæð-
isflokkurinn muni virka sem hemill á þær hug-
myndir sem þú hefur reifað hér?
„Í tveggja flokka samstarfi þarf stundum að
finna leiðir til að ná samkomulagi. Ég hef
samt ekki miklar áhyggjur af þessu vegna
þess að um leið og fólk skoðar ofan í kjölinn
hvað við höfum fengið og hvað er í húfi fyrir líf-
ríkið á jörðinni næstu öldina hljóta menn að
gera sér grein fyrir því að sérhagsmunir ein-
stakra ríkja eru aukaatriði í þessu sambandi.“
– Þú hefur gefið út á prenti áherslur um-
hverfisráðherra, m.a. í loftslagsmálum, þar
sem þú tilgreinir fyrir hverju þú munir beita
þér í embætti. Er þetta ekki óvenjuleg leið og
hver er tilgangurinn með þessu?
„Þetta er ekki algengt en það eru fordæmi
fyrir þessu, sérstaklega í þessu ráðuneyti.
Þetta er fyrst og fremst til upplýsingar fyrir
fólk sem vill vita hvað ég mun leggja mesta
áherslu á í mínum störfum í þessu ráðuneyti.
Þetta byggist bæði á stefnu flokksins míns og
því sem ég stend fyrir sem einstaklingur í póli-
tík. Þetta byggist líka á því sem við höfum
komið okkur saman um í ríkisstjórnarsam-
starfinu. Mér finnst þetta ágætt fyrir sjálfa
mig til að skerpa brennidepilinn og veita mér
aðhald.“
Bæði ofan frá og að neðan
– Sumir tala um að það sé pattstaða á
markaðnum þegar kemur að framboði á um-
hverfisvænum vörum. Eru opinber innkaup að
þínu mati stýrileið til að breyta þessu?
„Innan stjórnarráðsins er starfandi starfs-
hópur um vistvæn innkaup, en innkaupin
heyra undir fjármálaráðuneytið. Það þarf hins
vegar mjög skýran vilja í ríkisstjórn til að
hrinda stefnu af þessu tagi í framkvæmd í öll-
um ráðuneytum og stofnunum hins opinbera.
Vissulega er verið að gera ýmsa hluti á mörg-
um stöðum, menn hafa komið sér upp um-
hverfisstefnu og fleira. En þetta er eitt af
þessum málum sem þarf að vinna bæði ofan
frá og að neðan. Það þurfa bæði að vera skýr
skilaboð frá stjórnvöldum en líka hagstæðar
aðstæður, m.a. efnahagslegar, til að auð-
velda fólki að velja grænu leiðina og gera
hana um leið að eðlilegum kosti fyrir vinnu-
staðinn og heimilið. Í þessu sambandi skiptir
frumkvæði einstaklingsins miklu máli. Þá er
ég að tala um að almenningur beiti þrýstingi
til að fá þá þjónustu sem hann á rétt á.“
– Finnur þú fyrir þessum þrýstingi í þínu
starfi?
„Ég geri það. Ég finn að það er vaxandi
krafa um það að ríki og sveitarfélög svari kalli
tímans í umhverfismálum. Fólk vill fá að vita
hvernig sveitarfélagið hyggst auðvelda því að
flokka ruslið sitt og svo framvegis.“
– Hið opinbera er stór hluti hagkerfisins á
Íslandi. Skiptir fordæmi þess ekki sköpum í
þessum efnum?
„Að sjálfsögðu. Það er hlutverk stjórnvalda
að sýna gott fordæmi og þá blasir við að taka
fyrst til í eigin ranni. Það þýðir ekkert fyrir mig
sem umhverfisráðherra að benda í allar áttir
ef ég er svo með allt nið’rum mig sjálf.“
Grundvallarbreyting á viðhorfi
– Hefurðu þá farið markvisst yfir þessi mál í
ráðuneytinu síðan þú komst hingað inn síð-
astliðið vor?
„Ég hef verið að gera það og hér er unnið í
kappi við tímann. Þetta þokast í rétta átt og
við bindum miklar vonir við undirbúningsvinn-
una sem við erum að vinna í vetur og að-
gerðaáætlunina sem hleypt verður af stokk-
unum í vor. Innan hennar væri eðlilegt að
einstök ráðuneyti settu sér hin ýmsu mark-
mið, svo sem hvernig bíla þau ætluðu að nota
og svo framvegis.“
– Hafa þessi sjónarmið hljómgrunn innan
ríkisstjórnarinnar?
„Þau hafa það. Á undanförnum áratug eða
svo hefur orðið grundvallarbreyting á viðhorfi
fólks til umhverfismála, bæði stjórn-
málaflokka og almennings. Eftir átta ár í
stjórnarandstöðu finn ég þessa breytingu
mjög vel. Hún er áþreifanleg. Þetta er lyk-
ilatriði vegna þess að þegar jarðvegurinn er
tilbúinn er hægt að vinna hratt og vel. Þessi
mál eru líka tekin föstum tökum í stjórnarsátt-
málanum og markmiðin stór. Það er eins með
umhverfismálin og kvennamálin, þau eru
löngu hætt að vera jaðarmál. Nú eru þau aðal-
mál í samfélaginu og í stjórnmálum.“
– Eigi að síður hafa sumir viðmælendur
okkar í þessum greinaflokki kvartað undan því
að umræðan hér á landi sé ekki jafn langt
komin og á Norðurlöndunum.
„Það er eflaust rétt. Þar hafa þessi mál ver-
ið lengur í brennidepli. Hér vantar ennþá svo-
lítið upp á að menn sjái tækifærin, ekki síst
hin efnahagslegu tækifæri, sem liggja í því að
velja þessar grænu leiðir. Frá því í iðnbylting-
unni hafa menn hugsað þannig að efnahags-
vöxturinn geti ekki orðið nema á kostnað um-
hverfisins. Nú vitum við hins vegar að það
þarf ekki endilega að vera þannig. Það er
verkefni okkar nú að skilja þarna á milli.“
Hjólar ekki á ríkisstjórnarfundi
Í þessum greinaflokki hefur einkum og sér-
ílagi verið horft á einstaklinginn. Hvað get ég
gert til að leggja mitt af mörkum í baráttunni
gegn loftslagsbreytingum? Umhverfisráðherra
talar um fordæmi og þá liggur beint við að
spyrja hana um hennar eigin aðgerðir sem
upplýstur einstaklingur um loftslagsbreytingar.
Hvernig bíl skyldi hún t.d. eiga?
„Einkabíllinn minn er tæplega tveggja ára
Renault Megane. Hann er til sölu. Vill einhver
kaupa?“ spyr hún og skellir upp úr.
„Að öllu gríni slepptu hef ég aðgang að ráð-
herrabíl sem á að koma mér í og úr vinnu og
samkvæmt reglugerð er hann líka til takmark-
aðra einkanota. Ég hef nýtt mér þetta far-
artæki, eins og vera ber. Þetta er Lexus Hy-
brid og ég get upplýst að af öllum
ráðherrabílunum er þetta sá bíll sem fer best
með umhverfið. Við mæðgurnar erum bara
tvær í heimili og fyrir vikið hef ég ekkert við
annan bíl að gera. Þess vegna ætla ég að
selja Renaultinn.“
– Hefurðu hugleitt að hjóla á ríkisstjórn-
arfundi?
„Nei, það get ég ekki sagt. Ég verð að við-
urkenna að ég hjóla ekki mikið en ber mikla
virðingu fyrir fólki sem það gerir. Ég bý í
Garðabænum og hef stundum tekið strætó.
Það er ekkert mál að taka strætó þaðan og
niður í miðbæ Reykjavíkur. Mér þykir sjálfsagt
að almenningssamgöngur hafi forgang og að
hjólreiðastígar séu sem víðast, þannig að fólk
hafi raunverulegan valkost.“
Drekkjum okkur ekki í drasli
– Hvað með líferni þitt að öðru leyti, flokk-
arðu til dæmis sorp?
„Já, ég flokka allt rusl sem ég get. Ég bý í
bæjarfélagi sem býður mér upp á eina svarta
tunnu. Ég fer með blöð, pappa, gler, dósir og
allt það á Sorpu og losa mig við allt sem ég
veit að hægt er að endurvinna. Ég vildi gjarn-
an hafa þessa þjónustu nær heimili mínu,
hefði til dæmis sömu þjónustu og íbúar í
Stykkishólmi fá. Það er til fyrirmyndar. Krafan
úr grasrótinni er vaxandi, ekki síst frá fólki
sem búið hefur erlendis og kynnst þessum
málum þar.“
– Hvað með neysluna?
„Þegar öllu er á botninn hvolft skiptir líklega
mestu máli að stemma stigu við persónulegri
neyslu sinni. Ég er alin upp við að vera nýtin
og hef tamið mér að íhuga mjög vel áður en
ég kaupi mér eitthvað nýtt hvort ég þarf á því
að halda. Það er partur af því að vinna gegn
sóuninni sem endurspeglast í úrganginum,
hvort sem það eru raftæki, leikföng eða eitt-
hvað annað. Það getum við m.a. gert með því
að kaupa aðeins dýrari hluti sem endast bet-
ur. Það er mikilvægt að hafa hemil á neysl-
unni. Drekkja sér ekki í drasli sem maður hef-
ur enga þörf fyrir. Þannig prédika ég dag og
nótt fyrir dóttur minni að maður þurfi ekki að
eignast allt sem mann langar í. Mér þykir líka
mjög gaman að kaupa íslenskt. Íslenskar
vörur eru yfirleitt vandaðar, auk þess sem
þær hafa ekki verið fluttar til landsins með
skipi eða þotu með tilheyrandi mengun fyrir
loftslagið.“ 
Morgunblaðið/Golli
Ráðherrann „Það eru fá verkefni sem fara eins þvert á stjórnkerfið en umhverfismálin koma inn
á flest ef ekki öll svið þjóðfélagsins. Okkar hlutverk í umhverfisráðuneytinu er að ná öllum þráð-
unum saman og fá þannig heildarmyndina,“ segir Þórunn Sveinbjarnardóttir.
Losun gróðurhúsalofttegunda
hefur bara aukist á Íslandi,
er komin upp í sautján tonn
á hvert mannsbarn
Allar þjóðir verða að axla ábyrgð