Náttúrufræðingurinn - 2008, Síða 7

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
4. mynd. Yfirlitskort afMýrum með bæjum, vötnum og kennileitum sem getið er ímegin-
máli. - Map ofthe Mýrar area with the names offarms, lakes, and landmarks mentioned in
the text. Teikn./Drawing: Anette Meier.
sjaldgæfir fyrir landnám og helst
fylgt eldgosum. Við landnám varð
hins vegar breyting á og hófst þá stór-
felldur sviðningur skóga og kjarr-
lendis með tilheyrandi eldum. Frá
þeim tíma hefur sina verið brennd til
að eyða kjarri og bæta land til beitar.
Það að menn missi tök á eldinum er
ekkert nýtt, eins og lesa má um í ann-
álum.25 Grétar Guðbergsson greinir
frá nokkrum gömlum heimildum
um mikla sinuelda.26 í Skarðsannál
(1400-1800) er fjallað um sinubruna
og í Biskupaannálum Jóns Egils-
sonar segir frá tveimur slíkum á 16.
öld, annars vegar Ulfhildarbrennu,
þar sem talið er að 20-30 km2 lands
í Biskupstungum hafi brunnið, og
hins vegar eldi í Þingvallaskógi
sem kom upp um fardaga árið 1586
og brann allt fram yfir þinghald. í
Sjávarborgarannál segir að í maí
1639 hafi bóndinn í Langholti í Flóa
misst sinueld út á annarra manna
jarðir, þannig að hann brenndi land
á 13 jörðum til útsuðurs. Ekki er
vitað hversu stórt svæði brann í
þeim eldum en líklegt er að það hafi
skipt tugum ferkílómetra.
Það er eftirtektarvert að allir
þessir eldar urðu á sunnanverðu
landinu sem bendir til að þar séu
einna helst umhverfisskilyrði sem
geta leitt til slíkra stórelda. Þau eru
annars vegar víðáttumikið snjólétt
land með gróskumiklum gróðri og
hins vegar viðvarandi þurraþræs-
ingur að vori sem þurrkar upp sinu,
kvistgróður og mosa og gerir eld-
fiman. Þegar spretta hefst dregur
hins vegar úr eldhættu. Á sunnan-
verðu landinu er það einkum lang-
vinnur norðaustanvindur sem
skapar aðstæður sem geta leitt til
sinubruna, eins og dæmin sýna í
stóreldum fyrri alda, sinueldunum
á Mýrum 2006 og mosaeldunum á
Miðdalsheiði 2007.
Dæmi eru um skæða gróðurelda á
Norðurlandi. Þann 24. júní 1956 kom
upp mikill eldur í fjalldrapa og lyng-
móa á Hvammsheiði, í landi Árbótar í
Aðaldal. Talið er að eldurinn hafi
kviknað af völdum grasafólks sem
var þar á heiðinni dagana á undan.
Slökkvistarf var erfiðleikum bundið
en hvasst var af suðvestri, land mjög
þurrt eftir langvarandi þurrka og mik-
ill kvistgróður í landinu. Það tók um
sólarhring að komast fyrir eldinn og
var það gert með því að beita tveimur
jarðýtum umliverfis brunasvæðið og
gera djúpa rás í gróðursvörðinn sem
eldurinn stöðvaðist við. Heiðarlandið
sem brann var rúmlega 1 km2. Þar var
gróður allur gereyddur og jarðvegur
sumstaðar brunninn niður í mold.
Þessi eldur átti sér ekki hliðstæðu
á þessum slóðum (Morgunblaðið
5. mynd. Flugmynd tekin til norðurs yfir brunasvæðið mánuði eftir eldana. Brunnið
land kemur misvel fram. Bærinn {forgrunni er Laxárholt en Hólsvatn og Steinatjörn
eru fyrir miðri mynd. - Aerial view to the north of the burned area a month after the
fires. Ljósm./Photo: Kristinn Haukur Skarphéðinsson.
87