Náttúrufræðingurinn - 2008, Qupperneq 30

Náttúrufræðingurinn
2. mynd. Dvergbleikja var veidd úr fimtn stofnum kringum Jökulsá á Fjöllum og myndir
teknar aföllum einstaklingum. Merktur var 21 mælipunktur inn á myndirnar og gefa þeir
til kynna staðsetningu ákveðinna likamshluta (sjá nánari aðferðalýsingu íSigursteinsdóttir
og Kristjánsson 2005).17 - The small benthic Arctic charr were collected fromfive popula-
tions. Pictures were taken of all individuals and 21 landmarked digitized on them that
capture the morphology of thefish (see Sigursteindóttir and Kristjánsson 2005).17
Smátt afbrigði bleikju, svokallaða
dvergbleikju, má víða finna í slíkum
hraunbúsvæðum, sérstaklega þar
sem lindaruppsprettur eru til staðar.
Flestar hafa þessar bleikjur áþekkt
svipfar, dökkan lit, eru undirmynnt-
ar, með stuttan, sveran líkama og
hlutfallslega stóra ugga.5'10'17,19
Dvergbleikjur finnast á mörgum
ólíkum vatnasviðum og þykir ólík-
legt að þær hafi þróast á einu svæði
og sxðan numið land á hinum mis-
munandi vatnasviðum. Líklegra er
að margir stofnar hafi þróast sam-
hliða, en þörf er á frekari rannsókiv
um til að staðfesta það.
Meðal þeirra svæða þar sem
dvergbleikja hefur fundist eru lindir
í grennd við Jökulsá á Fjöllum. Þar
eru nokkrir stofnar dvergbleikju og
má skipta svæðinu í þrennt: 1)
hálendi ofan við ófiskgenga fossa
(sem líklega hafa verið einangraðir í
þúsundir ára), 2) svæði milli fossa í
Jökulsárgljúfrum og 3) svæði neðan
allra ófiskgengra fossa í Öxarfirði og
Kelduhverfi. í þessari rannsókn
voru skoðaðir fimm stofnar dverg-
bleikju (1. mynd); tveir þeirra voru á
hálendinu í Herðubreiðarlindum og
í Grafarlöndum, einn stofn var
neðan við Hafragilsfoss í Jökulsár-
gljúfrum og tveir stofnar á láglendi
nærri sjó við Presthóla í Núpasveit
og Klappará í Kelduhverfi.
Meginmarkmið rannsóknarinn-
ar var að lýsa og bera saman útlit
og vistfræði þessara fimm stofna.
Unnið var út frá þeirri tilgátu að
svipfar og fæðuval hálendisstofn-
anna væri einsleitara en þeirra sem
finnast nærri sjó. Tilgátan byggist á
þeirri forsendu að stofnar á hálend-
inu hafi lengi verið einangraðir.
Búist var við að stofnar á sama
svæði væru líkari innbyrðis í útliti
og fæðuvali en stofnar á öðrum
svæðum. Jafnframt var búist við að
fiskar á svæðinu í miðju Jökulsár-
gljúfri yrðu mitt á milli fiska í
Herðubreiðarlindum og Grafar-
löndum hvað varðar útlit og
fæðuval.
AÐFERÐIR
Dvergbleikju var safnað með raf-
veiðum en þá er rafmagn sett í vatn-
ið í gegnum tvö skaut og er jákvætt
hlaðna skautið haft í hendi. Þegar
fiskar lenda í rafsviðinu lamast
þeir og dragast gjarnan að skautinu.
Er þá auðvelt að veiða þá upp með
háf. í Klappará og við Presthóla fóru
veiðar fram þann 8. september 2005.
Veitt var úr Jökulsárgljúfrum 11. júlí
2006, í Herðubreiðarlindum 13. júlí
2006 og Grafarlöndum 14. júlí 2006
(1. mynd). Leitast var við að safna
a.m.k. 60 einstaklingum úr hverjum
stofni en í Jökulsárgljúfrum veidd-
ist þó aðeins 21 fiskur. Fiskarnir
voru frystir eins fljótt og auðið var
en síðar þíddir aftur áður en þeir
voru lengdar- (±1 mm) og þyngd-
armældir (±0,001 g). Tekin var staf-
ræn ljósmynd (Nicon coolpix 900)
af vinstri hlið hvers fisks og til að
meta útlit fylgdum við aðferða-
fræði Rakelar J. Sigursteinsdóttur og
Bjama K. Kristjánssonar, 2005.17 Var
21 mælipunktur merktur á mynd
fiskanna (2. mynd) með forritinu
tpsDig2. Forritið tpsRelw (bæði
♦ Grafarlönd
□ Herðubreiðarlindir
A Jökulsárgljúfur
A Klappará
O Presthólar
1. ás (55%) **
1 -
-1 •
i-£-i2 -

3. mynd. Meðalgildi, ásarnt staðalskekkju, fimm dvergbleikjustofna við Jökulsá á Fjöllum, á
tveimur ásum rofgreiningar. 1. ás útskýrir 55% breytiieikans í gögnunum en 2. ás 20%.
Myndirnar á endum ásanna sýna útlit fisks, ( samanburði við meðalfisk, sem hefði hæsta og
lægsta gildi á hvorum ás fyrir sig. - Average discriminant scores, with standard error, of
small benthic charr from five populations near Jökulsá á FjöIIum. The discriminant axis 1
explained 55% ofvariation in morphology and axis 2 20%. The deformation grids at the end
ofthe axis show the morphology offish at the extreme ends, in comparison to the average
fish.
110