Náttúrufræðingurinn - 2008, Qupperneq 37

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
3. mynd. Vaxtarstaður fjnllkrækils uppi á Kinnarfelli íKöldukinn.
Þrautseigja gamalla,
INNLENDRA TEGUNDA
Við þessar rannsóknir og raunar
oft áður hefur vakið athygli hversu
innlendar plöntur eru ótrúlega
staðfastar á sínum vaxtarstöðum.
Með fáum undantekningum má
enn ganga að þeim vísum á sömu
stöðum og fyrirrennarar okkar
fundu þær fyrst fyrir 50 eða 100
árum. Gott dæmi er sjaldgæfasta
planta íslensku flórunnar, skegg-
burkninn (Asplenium septentrionalé),
sem Valgarður Egilsson fann í
grennd við Hléskóga í Höfðahverfi
um 1960, tvær plöntur í kletta-
sprungu.3 í dag, tæpum 50 árum
síðar, eru þessar sömu tvær plöntur
enn í sömu klettaskorunni. Hvorki
þar né annars staðar á landinu
vottar fyrir afkomendum þeirra
eða öðrum einstaklingum af þess-
ari tegund svo vitað sé.
Annað dæmi er um fjallablá-
klukku, sem Ingimar Óskarsson
fann á nokkrum bletti uppi á
Draflastaðafjalli við Fnjóskadal
árið 1933, í 700-750 m hæð.4 Enn
þann dag í dag má finna nokkrar
fjallabláklukkur á sama stað í aust-
urbrúnum Draflastaðafjalls gegnt
þeim stað þar sem það er hæst.
Líklega hefur þó vaxtarsvæðið
heldur dregist saman, enda er á
mörkunum að þetta fjall sé nægi-
lega hátt fyrir fjallabláklukku ef
miðað er við aðra fundarstaði
hennar við Eyjafjörðinn.
Þriðja dæmið sem nefna mætti
er burstajafninn (Lycopodium clava-
tum) sem Geirlaug Filippusdóttir
fann austur í Breiðdal árið 1917.
Hann óx þar á litlum bletti, talinn
um 4 m2 að stærð þegar Eyþór
Einarsson skoðaði staðinn árið
1966,5 en árið 2005 hafði hann
nokkuð breitt úr sér og þakti um
20-25 fermetra. Hann er því greini-
lega í framför. Burstajafninn er
heldur engin norðurhjarategund,
aðalútbreiðslusvæði hans eru
skógar Evrópu. Hann kemur því
trúlega til með að hagnast á hlýn-
un loftslags á íslandi og auka
útbreiðslu sína á komandi ára-
tugum.
VEIKLEIKI nýrra landnema
Öfugt við þessar náttúrlega irmlendu
tegundir, sem eru svo staðfastar, er
það reynslan með margar aðfluttar
tegundir sem berast viljandi eða óvilj-
andi til landsins með manninum, að
þær geta verið afar óstöðugar. Þær
endast oft skammt og eiga það til
að deyja út tiltölulega fyrirvaralaust
jafnvel eftir að hafa búið um sig í
mörg ár og gert sig líklegar til að
ílendast varanlega. Það er því mjög
algengt að þær finnist ekki aftur á
stöðum þar sem þær hafa áður vaxið.
Þannig mætti nefna að herpuntur
(Elymus smithii) barst til landsins með
hersetunni, snemma á stríðsárunum
að því er talið er. Árið 1949 hafði
hann fundist á þrem stöðum í höfuð-
borginni, á háskólalóðinni, við flug-
völlinn og við Elliðaárvog. Var hann
þá orðinn svo útbreiddur á þessum
svæðum að talið var að hann væri að
verða ílendur og mundi ekki hverfa.6
í sama streng tók Ingólfur Davíðsson
í grein sem kom út árið 1967/
Heimildir eru um herpuntinn í
plöntusafni Náttúrufræðistofnunar
öðru hverju fram til ársins 1982, að
hann sást síðast. Auk áðumefndra
fundarstaða er hann skráður við
Starhaga, á Seltjarnarnesi og í
Öskjuhlíð.
Annað dæmi er reykjadepla
(Veronica arvensis), einær jurt sem
fannst fyrst árið 1932 við laugina að
Reykjum í Fnjóskadal og hafði þá
vaxið þar nokkur ár. Talið er að hún
hafi borist með grasfræi sem sáð var í
grenndinni nokkrum árum áður.8
Hún var tekin upp í Flóm íslands, III.
útgáfu, og er þar talinn slæðingur
sem sé að ílendast. Heimildir em um
reykjadepluna í plöntusöfnum Nátt-
úmfræðistofnunar frá ámnum 1940,
1946 og 1961. Eintak frá árinu 1975 er
117