Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 13

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 13
pípanna stjórnar kristalgerð fylliefnisins og getur þannig kallað fram sérstæða eiginleika hjá efninu. Knattkolspípur geta því gegnt mikilvægu hlutverki fyrir þróun nanótækni framtíðarinnar. Tæpu ári eftir að Iijima birti uppgötvun sína á knattkolspípum tilkynnti eðlis- fræðingurinn Ugarte um enn eina nýja gerð kolefnis (Ugarte 1992). Ugarte var að athuga kolefnissót í rafeindasmásjá og jók rafeindaflæðið um sýnið meir en tífalt, meðal annars til að athuga áhrif rafeinda- geislans á sótið. Honum til mikillar furðu ummynduðust knallkolspípur, grafítflögur og myndlaust kolefni í sýninu í kúlulaga agnir (þvermál tæplega 50 nm). Nánari athugun leiddi í ljós að hver ögn var samsett úr mörgum knöttum sem voru hver inni í öðrum, líkt og lagskipting í lauk. Fleiri en sextíu knettir geta verið í hverri kúluögn og bilið á milli knattanna er, líkt og hjá knattkolspípunum, það sama og á milli grafítlaga. Þessir knettir Ugarte eru oft kallaðir knattkolslaukar (bucky on- ions). Líklegt er að C60 sé innsti knött- urinn, en þar yfir komi næst C240 svo C540 o.s.frv. Þá má skrifa knattkolslaukinn sem C60@C240@C540@... samkvæmt táknaðferð Smalleys. Regluleg kúlulögun stærstu knattkolanna í kollauknum bendir hins vegar til þess að þeir séu gerðir úr sjöhyrningum auk fimm- og sexhyrninga. Risastór knattkol verða of strýtulaga um fimmhyrningana ef þau eru eingöngu gerð úr fimm- og sexhyrningum. Hinsvegar eru aðliggjandi sjö- og fimmhyrningar algeng- ir í reglulegum kúlum geislunga (radio- laria) eins og lil dæmis Aulonia hexagona (Tarnai 1989). Eitt það athyglisverðasta við uppgötvun Ugartes var að knattkolslaukarnir stækk- uðu því lengur sem rafeindageisla var beint að sýninu. Nauðsynleg skilyrði fyrir myndun knattkola eru því ekki bundin við gasfasa heldur geta þau einnig myndast í storkuham (solid state). Ugarte vildi út frá þessu varpa fram þeirri spurningu hvort knattkolslaukar væru í raun stöðugasta form kolefnis en ekki grafít. Það væri fyrst núna að réttar aðstæður væru fyrir myndun þeirra. Þessa ályktun sína byggði hann á þeirri staðreynd að grafítflötur fyrir hreint kolefni hefði alltaf opin tengi (eða hvarf- gjörn) á jöðrunum. í raun eru kolefnis- atómin á jöðrum grafítflata tengd öðrum atómum og þá aðallega vetni. Samkvæmt þessu ætti kúlulögun að vera stöðugasta bygging hreins kolefnis, a.m.k. fyrir smærri agnir frumefnisins. Við verðum þó að bíða nákvæmra mælinga á hreinum sýnum knattkolslauka áður en við fáum svar við þessari spurningu. ■ LOKAORÐ Nú eru rúm tíu ár síðan fyrsta vísbendingin um tilvist knattkola leit dagsins ljós. Vitað er að knattkol hafa verið til miklu lengur og eru stöðugt að myndast allt í kringum okkur. Þau finnast til dæmis í sóti frá kertaloga en þó aðeins í örlitlu magni. Knattkol hafa verið lengi til á jörðinni því þau finnast í ævafornu sóti í 65 milljón ára gömlu jarðlagi frá mörkum krítar og tertfer (Heymann o.fl. 1994), sem markar enda- lok risaeðlanna, og einnig í sóti sem myndaðist þegar loftsteinn féll á Sudbury í Kanada fyrir 1,85 milljörðum ára (Becker o.fl. 1994). Hins vegar er upphaflegu spurningunni um samsetningu kolefnis- þoka enn ósvarað, en ljóst er að C60- knattkol er þar líklega ekki í umtalsverðu magni, svo kaldhæðnislega sem það kann að hljóma. Þó er mögulegt að ljósmerki frá geimnum, sem mælist á útfjólubláa svið- inu, sé frá knattkolslaukum (de Heer og Ugarte 1993, Krátschiner 1994). Uppgötvun knattkola undirstrikar enn frekar fjölbreytnina í efnafræði kolefnis. í dag þekkjum við byggingar kolefnis sem fulltrúa fjögurra vídda. Knattkolin og knattkolslaukarnir eru punktlaga og því núllvíðir, knattkolspípurnar línulegar og einvíðar, grafít llatt og tvívítt en demants- grindin þrívíð. Ekki er loku fyrir það skotið að enn verði uppgötvuð ný form kolefnis. Til dæmis benda nýlegar rann- sóknir til að hægt sé að mynda stöðugar línulegar keðjur kolefnisatóma (svokall- 123
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.